Livestream và thế hệ 'người lao động tự quản'

Theo World Economic Forum, đến năm 2030, gần 30% lực lượng lao động toàn cầu sẽ tham gia các hình thức việc làm tự do qua nền tảng số. Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có tốc độ tăng trưởng nhanh, khi Gen Z và Millennials ngày càng ít mặn mà với công việc văn phòng cố định.

Trong dòng chảy ấy, livestream – từng là công cụ giải trí – đã trở thành một ngành công nghiệp. Báo cáo của Grand View Research cho thấy thị trường này đạt giá trị hơn 180 tỷ USD năm 2023, với châu Á chiếm trên 70% doanh thu toàn cầu.

Nhưng đằng sau những con số ấn tượng ấy, câu chuyện của từng cá nhân mới thực sự phản ánh rõ rệt tính chất “lao động tự quản” mà kinh tế sáng tạo đang hình thành. Lương Mỹ Duyên là một trường hợp như vậy.

Nếu nhiều bạn trẻ coi livestream là cuộc dạo chơi, thì với Duyên, mỗi buổi phát sóng là một ca làm việc. Cô thiết lập khung giờ cố định, chuẩn bị kịch bản trước ít nhất 48 giờ, và sau mỗi buổi đều dành thêm 1–2 tiếng để phân tích số liệu, ghi chú phản hồi.

“Công việc này không có sếp, nhưng nếu mình không tự đặt kỷ luật, sẽ dễ rơi vào tình trạng nửa vời. Mình coi chính mình là người quản lý, còn bản thân khi lên sóng là nhân viên phải hoàn thành chỉ tiêu’”, Duyên chia sẻ.

Ở góc độ này, nghề livestream không còn mang dáng dấp của sự ngẫu hứng, mà gần giống một mô hình tự kinh doanh – nơi kỷ luật cá nhân thay thế cho hệ thống quản lý truyền thống.
Khác với công việc văn phòng có giờ giấc tách bạch, livestream cuốn người làm vào một vòng xoáy khó dừng: khán giả mong đợi sự hiện diện liên tục, còn thuật toán ưu tiên tần suất. Điều đó dễ dẫn đến tình trạng kiệt sức.

Duyên từng trải qua giai đoạn ấy. “Có lúc mình phát sóng liên tục 20 ngày, mỗi ngày 4–5 tiếng. Kết quả là vừa mất giọng, vừa căng thẳng, vì sợ nếu nghỉ thì khán giả rời bỏ.”

Để cân bằng, cô áp dụng mô hình “nghỉ có kế hoạch”: phân bổ tuần làm việc 5 ngày, xen kẽ 2 ngày phục hồi hoàn toàn. Đồng thời, Duyên dành thời gian học thêm kỹ năng mới – từ quay dựng video đến kỹ thuật kể chuyện – như một cách tái tạo năng lượng.

Theo một nghiên cứu của McKinsey (2022), hơn 70% lao động sáng tạo số toàn cầu từng đối diện vấn đề tâm lý do áp lực duy trì nhịp độ sản xuất nội dung. Điều này cho thấy câu chuyện của Duyên không phải cá biệt, mà là thách thức hệ thống.

Một điểm đáng chú ý ở Duyên là cách cô coi bản thân như một doanh nghiệp một người. Không chỉ tạo nội dung, cô còn thiết lập kế hoạch tài chính cá nhân, dành ngân sách đầu tư cho thiết bị, phân bổ thời gian cho học tập và hợp tác thương hiệu.

Cô thẳng thắn từ chối nhiều lời mời quảng cáo nếu thấy không phù hợp. “Trong ngắn hạn thì có thể mất tiền, nhưng nếu làm nội dung sai giá trị, khán giả mất niềm tin thì coi như hết. Mình coi niềm tin khán giả là vốn lớn nhất”, Duyên phân tích.

Cách tiếp cận này phản ánh rõ nét xu thế creator economy – nơi mỗi cá nhân vừa là người lao động, vừa là “ông chủ” tự quản lý rủi ro, chiến lược và uy tín thương hiệu.
Câu chuyện của Lương Mỹ Duyên không phải hiện tượng đơn lẻ. Nó cho thấy hình hài của một thế hệ lao động mới ở Việt Nam:

• Không cần tổ chức trung gian để trao cơ hội, họ tự tạo việc làm.

• Không chờ lương cố định, họ quản trị thu nhập bằng đa nguồn (livestream, quảng cáo,…).

• Không giới hạn trong văn phòng, nhưng lại tuân thủ những nguyên tắc kỷ luật khắt khe tự đặt ra.

Nếu thế kỷ 20 chứng kiến sự trỗi dậy của “công nhân dây chuyền” và “nhân viên văn phòng”, thì thế kỷ 21 đang xuất hiện “người lao động tự quản” – những cá nhân biến sở thích thành nghề nghiệp, nhưng vận hành với kỷ luật như một doanh nghiệp nhỏ.

Lương Mỹ Duyên, cô gái 9X đến từ Đà Nẵng, là một lát cắt sinh động của bức tranh ấy. Từ một căn phòng nhỏ, cô vừa là người sáng tạo nội dung, vừa là quản lý, vừa là nhân viên – tất cả trong một. Và từ đó, một khái niệm mới về lao động đang dần được định hình trong xã hội số.

P.V