Liệu pháp kỹ thuật số điều trị trầm cảm

1. Liệu pháp kỹ thuật số là gì?

Liệu pháp kỹ thuật số là các chương trình phần mềm dựa trên bằng chứng khoa học, được thiết kế để điều trị một bệnh lý cụ thể, trong đó có trầm cảm. Liệu pháp này được quản lý, phê duyệt bởi các cơ quan y tế có thẩm quyền như Cơ quan quản lý thuốc và thực phẩm Hoa Kỳ, đang chuyển đổi việc điều trị tâm thần, đưa liệu pháp chất lượng cao đến gần người bệnh hơn bao giờ hết.

Liệu pháp kỹ thuật số là một dạng "thuốc công nghệ" được cung cấp qua thiết bị thông minh (điện thoại, máy tính bảng) với mục tiêu cải thiện sức khỏe. Đối với trầm cảm, các DTx thường được xây dựng dựa trên nguyên lý của liệu pháp nhận thức hành vi (CBT).

CBT là một hình thức trị liệu tâm lý tập trung vào việc thay đổi các mô hình suy nghĩ và hành vi tiêu cực hiện tại, hoạt động dựa trên ý tưởng rằng cảm xúc của chúng ta bị ảnh hưởng bởi những gì chúng ta nghĩ và làm. Bằng cách thay đổi những suy nghĩ méo mó (ví dụ, mọi thứ đều tồi tệ) và hành vi tránh né (ví dụ, không ra khỏi nhà), người bệnh có thể cải thiện tâm trạng.

Bệnh nhân có thể sử dụng Liệu pháp công nghệ điều trị trầm cảm qua thiết bị thông minh.

2. Cơ chế hoạt động của DTx trong điều trị trầm cảm

DTx chuyển đổi các bài tập và kỹ thuật CBT truyền thống (thường thực hiện mặt đối mặt với chuyên gia) thành các mô-đun kỹ thuật số tương tác, bao gồm:

- Ghi nhật ký tâm trạng và suy nghĩ: Ứng dụng giúp người bệnh theo dõi và ghi lại các tình huống, suy nghĩ tự động và cảm xúc đi kèm.

- Thử thách suy nghĩ méo mó: Cung cấp các công cụ để người bệnh nhận diện và phân loại các lỗi tư duy (như "phóng đại tiêu cực" hoặc "suy nghĩ trắng đen"), sau đó hướng dẫn họ cách tái cấu trúc những suy nghĩ đó thành những quan điểm cân bằng và thực tế hơn.

- Kích hoạt hành vi: Khuyến khích người bệnh tham gia vào các hoạt động có ý nghĩa và mang lại cảm giác thành tựu hoặc niềm vui, từng bước chống lại sự trì hoãn và cô lập xã hội do trầm cảm gây ra.

Một số DTx còn tích hợp các yếu tố của 'Liệu pháp chấp nhận và cam kết' hoặc 'Kỹ thuật chánh niệm' để tăng cường khả năng quản lý cảm xúc.

3. Ưu điểm vượt trội và hạn chế của DTx trong điều trị trầm cảm

Ưu điểm

Sự ra đời của liệu pháp kỹ thuật số đã mang lại những lợi ích đáng kể, giải quyết nhiều hạn chế của mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần truyền thống.

- Tăng cường khả năng tiếp cận và giảm chi phí điều trị: Đây là ưu điểm lớn nhất của DTx. Trầm cảm thường đòi hỏi trị liệu tâm lý chuyên sâu. Nhưng ở nhiều khu vực, việc tìm kiếm nhà trị liệu CBT có bằng cấp là rất khó khăn, đặc biệt là ở nông thôn hoặc các nước đang phát triển.

- Vượt qua rào cản địa lý: Người bệnh có thể bắt đầu liệu pháp ngay tại nhà, không cần phải đi lại, tiết kiệm thời gian và chi phí.

- Giải quyết tình trạng thiếu hụt chuyên gia: DTx cung cấp liệu pháp tiêu chuẩn cao mà không cần sự can thiệp trực tiếp liên tục của chuyên gia, giúp giảm tải cho hệ thống y tế.

- Giảm kỳ thị: Nhiều người cảm thấy ngần ngại hoặc xấu hổ khi tìm kiếm sự giúp đỡ tâm lý. Sử dụng một ứng dụng trên điện thoại giúp họ duy trì sự riêng tư và ẩn danh, khuyến khích họ bắt đầu điều trị sớm hơn.

- Sự linh hoạt: Khác với việc phải tuân thủ lịch hẹn cố định của nhà trị liệu, DTx mang lại sự linh hoạt tối đa.

- Học theo tốc độ của bản thân: Người bệnh có thể thực hiện các mô-đun trị liệu vào thời điểm phù hợp nhất trong ngày (ví dụ: vVào buổi tối hoặc giờ nghỉ trưa) và lặp lại các bài tập khi cần củng cố kiến thức.

- Tùy chỉnh nội dung: Các DTx tiên tiến sử dụng dữ liệu hành vi của người dùng để điều chỉnh tốc độ, độ sâu và loại bài tập, đảm bảo liệu pháp luôn phù hợp và hấp dẫn.

- Theo dõi sự tiến bộ: Ứng dụng tự động ghi lại mức độ tham gia, tần suất hoàn thành bài tập, và sự thay đổi trong nhật ký tâm trạng, cung cấp cho người bệnh và đôi khi là bác sĩ của họ một cái nhìn rõ ràng về hiệu quả điều trị.

- "Trị liệu" 24/7: DTx hoạt động như một công cụ hỗ trợ liên tục, cung cấp các kỹ thuật đối phó tức thì trong các tình huống khủng hoảng hoặc khi tâm trạng xấu đi đột ngột.

- Sự thay đổi trong cách uống thuốc: Sự ra đời của DTx đã thay đổi đáng kể cách chúng ta nhìn nhận về việc điều trị tâm thần, biến "thuốc" không chỉ là vật chất mà là thông tin và hành vi.

- "Thuốc" không có dược tính: Liệu pháp kỹ thuật số thách thức định nghĩa truyền thống về thuốc. DTx là "thuốc" nhưng không có hoạt chất hóa học. Đây là một sự chuyển đổi mô hình, nơi thông tin và sự tương tác hành vi trở thành yếu tố chữa lành chính.

- Kê đơn phần mềm: Tại một số quốc gia, bác sĩ đã có thể "kê đơn" một mã truy cập ứng dụng DTx thay vì một toa thuốc chống trầm cảm truyền thống, đặc biệt đối với các trường hợp trầm cảm từ nhẹ đến trung bình.

Trong điều trị trầm cảm truyền thống, bệnh nhân cần gặp chuyên gia.

Hạn chế

Mặc dù có nhiều lợi ích, DTx vẫn phải đối mặt với hai thách thức lớn:

- Tỷ lệ bỏ cuộc: Tương tự như các ứng dụng sức khỏe khác, nhiều người dùng có xu hướng bỏ dở việc sử dụng DTx sau vài tuần nếu không có sự giám sát và động lực từ bên ngoài.

- Thiếu sự đồng cảm: Trị liệu tâm lý truyền thống dựa trên mối quan hệ tin cậy và sự đồng cảm giữa người bệnh và nhà trị liệu. DTx, dù hiệu quả về mặt kỹ thuật, khó có thể tái tạo hoàn toàn yếu tố cảm xúc và sự hỗ trợ cá nhân này. Do đó, DTx thường được coi là một công cụ bổ sung mạnh mẽ hơn là một sự thay thế hoàn toàn cho trị liệu mặt đối mặt, đặc biệt với các trường hợp nặng.

- Thách thức về quản lý và bảo mật dữ liệu: DTx xử lý dữ liệu sức khỏe tâm thần rất nhạy cảm, các tiêu chuẩn về bảo mật và quy định nghiêm ngặt là vô cùng cần thiết. Do đó, cần phải đảm bảo rằng dữ liệu về tâm trạng, suy nghĩ và hành vi của người bệnh được bảo vệ tuyệt đối và không bị sử dụng sai mục đích.

DS.Việt Lâm