Lịch Maya có khả năng dự đoán nhật thực chính xác suốt nhiều thế kỷ

Các nhà nghiên cứu đã khám phá thêm những hiểu biết mới về lịch Maya, đặc biệt là khả năng dự đoán nhật thực.

Giống như nhiều nền văn minh cổ đại tiên tiến khác, người Maya quan sát bầu trời để tìm kiếm điềm lành và dấu hiệu trừng phạt từ thần linh. Tuy nhiên, lịch của họ khá khác biệt so với những gì chúng ta thường thấy ngày nay. Vì thế, cách sử dụng nó trở thành một bí ẩn kéo dài đối với giới khảo cổ học hiện đại.

Bảng Nhật thực của Dresden Codex. (Nguồn: J. Justeson)

Lịch chiêm tinh của người Maya gồm 260 ngày và được dùng để tiên đoán vận mệnh của từng cá nhân. Trong Bộ luật Dresden Maya, có một bảng ghi lại 405 lần trăng non, gần tương đương với 46 chu kỳ của lịch 260 ngày. Nhờ đó, người Maya có thể dự đoán sự xuất hiện của trăng tròn hoặc trăng non với sai số chỉ khoảng 1 ngày.

Nhật thực xảy ra vào thời điểm trăng tròn (nguyệt thực) hoặc trăng non (nhật thực), nhưng chỉ khi Trái Đất, Mặt Trăng và Mặt Trời nằm gần các giao điểm quỹ đạo của chúng. Quỹ đạo của Mặt Trăng quanh Trái Đất nghiêng so với quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời. Chỉ khi 3 thiên thể gần như thẳng hàng tại các giao điểm, nhật thực mới có thể xảy ra.

Lịch 260 ngày không chỉ giúp dự đoán các pha của Mặt Trăng mà còn cho phép dự đoán các lần nhật thực có thể xảy ra ở bất kỳ nơi nào trên thế giới. Trong khi nguyệt thực có thể được quan sát bởi hàng triệu người cùng lúc, thì nhật thực thường chỉ xuất hiện tại những khu vực giới hạn, nơi chỉ một số ít người có thể nhìn thấy.

Trong bảng lịch, có hai điểm được xác định là gần nhất với sự thẳng hàng chính xác của Trái Đất, Mặt Trăng và Mặt Trời.

Bảng nhật thực đầy đủ của Dresden Codex. (Nguồn: J. Justeson)

Tuy nhiên, một vấn đề phát sinh: Nếu sử dụng bảng lịch âm như hiện tại, khả năng dự đoán nhật thực sẽ giảm dần sau một vài chu kỳ. Nhưng những “người giữ ngày” – các chuyên gia về lịch Maya – đã học cách thiết lập lại bảng lịch âm theo những khoảng thời gian cụ thể để duy trì độ chính xác.

“Điều tôi nhận ra là có hai điểm trong bảng gần nhất với sự thẳng hàng chính xác của Trái Đất, Mặt Trăng và Mặt Trời – tức là thời điểm xảy ra nhật thực. Một điểm nằm ở tháng thứ 358 với sai số chỉ bằng một phần rất nhỏ của một ngày. Điểm còn lại ở tháng thứ 223, với sai số lớn hơn khoảng 4 lần”, giáo sư John Justeson, tác giả chính của nghiên cứu, chia sẻ với IFLScience.

Hai con số 358 và 223 thoạt nhìn có vẻ ngẫu nhiên, nhưng thực chất chúng đại diện cho các chu kỳ nhật thực. Chu kỳ Inex kéo dài 358 tháng trăng, trong khi chu kỳ Saros kéo dài 223 tháng trăng – tức là khoảng thời gian giữa các lần Mặt Trăng, Trái Đất và Mặt Trời gần như thẳng hàng, tạo điều kiện xảy ra nhật thực hoặc nguyệt thực. Việc thiết lập lại lịch âm dựa trên hai chu kỳ này cho phép duy trì khả năng dự đoán nhật thực chính xác của người Maya trong hàng trăm năm.

Các nhà nghiên cứu cho rằng bảng lịch này có thể đã được thiết kế cho giai đoạn từ năm 1083–1116 hoặc 1116–1140 sau Công Nguyên, và có khả năng dự đoán chính xác các lần nhật thực cho đến ngày nay, bao gồm cả 2 lần nhật thực đi qua Mexico trong những năm gần đây.

Anh Quang