Lễ hội Hogbetsotso mãi tôn vinh hành trình giải phóng huyền thoại của người Anlo

Một điệu múa trong lễ hội Hogbetsotso. Ảnh: Ghana Trvl

Mỗi năm, vào thứ Bảy đầu tiên của tháng 11, người dân Anlo (Ewe) ở vùng Volta tụ họp tại thị trấn Anloga - thủ đô truyền thống của họ để tổ chức lễ hội Hogbetsotso, một trong những lễ hội cổ xưa và giàu ý nghĩa nhất tại Tây Phi. Lễ hội Hogbetsotso không chỉ là dịp kỷ niệm cuộc di cư vĩ đại của tổ tiên người Anlo từ thành cổ Notsie (Togo ngày nay) đến vùng duyên hải Ghana, mà còn là dịp tôn vinh sự đoàn kết, hòa giải và lòng tự tôn dân tộc của cộng đồng Ewe.

Theo truyền thuyết, tổ tiên người Anlo từng sống dưới sự cai trị hà khắc của vua Togbe Agorkoli tại thành Notsie. Khi sự tàn bạo trở nên không thể chịu đựng, họ âm thầm lên kế hoạch giải thoát cho mình. Những tài liệu ghi chép lại cho biết, những người phụ nữ trong làng đã đóng vai trò then chốt, với nhiệm vụ đổ nước thải và nước rửa vào một đoạn tường thành khiến đất tại khu vực này mềm, tạo điều kiện để dân làng âm thầm đào đường hầm trốn ra ngoài. Khi tới ngày trốn thoát, mọi người đi lùi, để lại dấu chân ngược hướng, điều này khiến quân lính tưởng rằng họ vẫn còn trong thành. Theo thời gian, cuộc di cư ấy đã trở thành biểu tượng của ý chí tự do và tinh thần mưu trí của người Anlo.

Từ đó, cái tên “Hogbetsotso” ra đời. Trong tiếng Ewe, “Ho” có nghĩa là di chuyển, “Gbe” là ngày, còn “Tsotso” nghĩa là vượt qua hay tự giải thoát. Cụm từ này được hiểu là “ngày giải thoát” - ngày đánh dấu cuộc thoát ly huyền thoại của dân tộc Anlo khỏi sự áp bức. Hơn một thế kỷ qua, lễ hội Hogbetsotso trở thành ngày thiêng liêng, nơi cộng đồng tưởng nhớ tổ tiên và truyền lại câu chuyện nguồn cội cho thế hệ trẻ.

Phần mở đầu của lễ hội là nghi thức “làm sạch” (purification) - một phong tục truyền thống được xem như bước khai hội chính thức. Người dân quét dọn làng mạc, dâng lễ cúng tổ tiên và thực hiện nghi thức hòa giải giữa các gia đình hay dòng họ có mâu thuẫn. Theo quan niệm của người Anlo, lễ hội không thể bắt đầu khi trong cộng đồng vẫn còn tranh chấp, vì chỉ khi lòng người trong sạch và đoàn kết, linh hồn tổ tiên mới được an yên.

Tiếp đó là phần diễu hành hoành tráng với sự tham gia của các tộc trưởng (chiefs), các dòng họ và hàng nghìn người dân trong trang phục truyền thống sặc sỡ. Trên các con đường dẫn về trung tâm Anloga, tiếng trống rộn ràng hòa cùng điệu nhảy Agbadza - một vũ điệu từng là khúc ca chiến trận, nay trở thành biểu tượng của niềm tự hào văn hóa. Những bộ vải kente nhiều màu sắc được khoác lên người già, trẻ, đàn ông, phụ nữ, tạo nên bức tranh sinh động về sự đa dạng và thịnh vượng của cộng đồng Ewe.

Không chỉ là lễ hội tôn vinh quá khứ, lễ hội Hogbetsotso còn mang giá trị xã hội sâu sắc. Trong suốt tuần lễ diễn ra, nhiều diễn đàn và buổi thảo luận được tổ chức nhằm bàn về vai trò của văn hóa Ewe trong xã hội hiện đại, cũng như cách bảo tồn tiếng nói, âm nhạc và phong tục của người Anlo trong đời sống đương đại. Chính quyền Ghana coi Hogbetsotso là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đồng thời là công cụ thúc đẩy du lịch văn hóa tại vùng Volta - một trong những khu vực giàu tiềm năng nhưng còn ít được khai thác.

Với người Anlo, lễ hội không chỉ là một ngày vui, mà còn là lời nhắc nhở về cội nguồn, về sức mạnh đoàn kết đã giúp họ tồn tại qua biến động lịch sử. Còn trong mọi biến động hiện đại, giá trị cội nguồn vẫn là nền tảng để cộng đồng Anlo giữ vững bản sắc, lan tỏa tinh thần kiên cường, nhân ái và gắn bó với mảnh đất quê hương của mình.

Mỗi vũ điệu, mỗi tiếng trống, mỗi lời cầu nguyện trong lễ hội Hogbetsotso đều gửi gắm thông điệp rằng, tự do không phải là món quà được ban tặng, mà là thành quả của ý chí và tinh thần cộng đồng. Như cách tổ tiên họ từng đi lùi để tìm đường tiến lên trên con đường tươi sáng, người Anlo hôm nay vẫn giữ niềm tin ấy để xây dựng tương lai.

Như Quỳnh