Lễ cấp sắc - nét văn hóa tâm linh đặc sắc của dân tộc Dao

Phần Lễ thượng quang trong Lễ cấp sắc của dân tộc Dao tại tỉnh Tuyên Quang. Ảnh: Hoàng Chính

Dân tộc Dao ở tỉnh Tuyên Quang được phân bố ở các địa phương trong tỉnh, đông nhất là ở các xã Bắc Quang, Vị Xuyên, Hoàng Su Phì, Quản Bạ, Yên Minh. Dân tộc Dao còn có tên Kim Miền, Kim Mùn, Kim Mùi, hay còn gọi là Mán; người Dao được chia làm 4 nhánh: Dao Áo Dài (Dao Chàm), Dao Đại Bản (Dao Đỏ, Tả Pan), Dao Tiểu Bản (Dao Đeo Tiền) và Dao Quần Trắng. Lễ cấp sắc thường được tổ chức vào dịp cuối năm hoặc đầu năm mới, dành cho những người con trai đã đủ 10 tuổi trở lên. Người dân tộc Dao quan niệm rằng, con người chỉ thực sự trưởng thành khi trải qua lễ này và được công nhận là thành viên chính thức của cộng đồng. Nam giới dù ít tuổi, nhưng đã trải qua Lễ cấp sắc sẽ được tham gia bàn bạc những công việc của làng, bản và dòng họ.

Để chuẩn bị cho Lễ cấp sắc diễn ra thuận lợi, gia đình có người thụ lễ cấp sắc phải đem lễ đến nhà thầy cúng có uy tín trong bản Dao để xem ngày lành, tháng tốt, rồi cùng cả dòng họ họp bàn chuẩn bị cho ngày trọng đại nay. Lễ cấp sắc là một trong những nghi lễ văn hóa tâm linh độc đáo của dân tộc Dao, các điều giáo huấn trong nghi lễ và các bài cúng tại lễ được thực hiện bằng lời thề dưới sự chứng kiến của tổ tiên nên tính giáo dục có giá trị cao, người con trai sau khi được cấp sắc có đủ tâm, đủ đức, biết lẽ phải, trái ở đời, hướng tới việc thiện, không làm điều ác.

Sau khi tiến hành xong các nghi lễ báo cáo tổ tiên, thần linh trong nhà, người được cấp sắc sẽ được các thầy cúng dẫn đường, chỉ lối ra ngoài trời để thực hiện Lễ thượng quang, hay còn gọi là Lễ tế trời nhằm tạ ơn và mong trời đất phù hộ cho người được cấp sắc cùng gia chủ mọi điều tốt lành. Tại Lễ thượng quang, người được cấp sắc sẽ có pháp danh, đặt tên âm (tên âm của người thụ lễ được ghi luôn vào gia phả dòng tộc để khi chết có thể về được với tổ tiên). Đồng thời, tại lễ này, các thầy cúng dạy bảo và căn dặn người được cấp sắc những giá trị đạo đức mà con người phải gìn giữ, phấn đấu. Các nội dung gồm 10 điều cấm và 10 điều nguyện thể hiện trong đạo sắc đều hướng người được cấp sắc tới cái thiện, khuyên dạy con người phải biết sống hài hòa với mọi người, yêu quý thiên nhiên.

Sau khi xong các thủ tục của phần lễ ngoài trời, người thụ Lễ cấp sắc được công nhận là con cháu của tổ tiên người Dao và trở thành người đàn ông trưởng thành. Thầy cúng Lý Đại Thông, nghệ nhân dân gian, người có uy tín thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ chia sẻ: “Trong thôn có 100% bà con là dân tộc Dao Chàm, trước đây, Lễ cấp sắc được thực hiện trong 3 ngày, nay đã rút ngắn chỉ trong 1 ngày. Tuy nhiên, vẫn đảm bảo sự uy nghiêm, tâm linh của nghi lễ, đồng thời giảm và tiết kiệm những chi phí phát sinh cho gia chủ. Sau ngày cấp sắc, thầy cúng gặp chàng trai được cấp sắc để khuyên bảo về công nuôi dưỡng của bố mẹ, đã lo chu toàn cho Lễ cấp sắc để chàng trai trở thành người trưởng thành, cần phải có trách nhiệm với gia đình, dòng họ và làng bản”.

Ngày nay, dù nhịp sống hiện đại đã về đến từng bản làng người dân tộc Dao, song những giá trị văn hóa, tâm linh, tín ngưỡng truyền thống như Lễ cấp sắc vẫn được đồng bào dân tộc Dao bảo tồn và gìn giữ như một phần linh hồn không thể thiếu trong đời sống tinh thần của dân tộc. Những năm trở lại đây, khi lĩnh vực du lịch văn hóa cộng đồng, du lịch trải nghiệm trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang đang phát triển mạnh mẽ, Lễ cấp sắc của dân tộc Dao đã và đang trở thành sản phẩm du lịch văn hóa truyền thống độc đáo, thu hút du khách trong nước và quốc tế. Tại các bản làng người Dao ở các xã Vị Xuyên, Quản Bạ, Hoàng Su Phì, Lễ cấp sắc đã được phục dựng, tái hiện và tổ chức biểu diễn, giới thiệu trong các chương trình du lịch trải nghiệm, ngày hội văn hóa dân tộc...

Lễ cấp sắc của dân tộc Dao trở thành sản phẩm du lịch gắn với bảo tồn giá trị nguyên bản trong bối cảnh hiện nay, vừa tạo sinh kế cho người dân, vừa góp phần gìn giữ di sản của dân tộc. Năm 2017, Lễ cấp sắc của dân tộc Dao được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Anh Nguyễn Cường, du khách đến từ Hà Nội cho hay: “Đến thăm các bản làng ở đây, tôi rất ấn tượng với Lễ cấp sắc của người Dao. Chúng tôi được người dân bản địa tái hiện các nghi thức truyền thống như: Thắp đèn, múa cấp sắc, hát cúng và trò chuyện, tìm hiểu ý nghĩa của nghi lễ này từ các thầy cúng, nghệ nhân dân gian dân tộc Dao”.

Lễ cấp sắc của dân tộc Dao mang ý nghĩa nhân văn, chứa đựng nhiều giá trị giáo dục, triết lý nhân sinh, hướng con người tới cái thiện, nhớ ơn cội nguồn tổ tiên. Đồng thời, còn thể hiện khát vọng về một cuộc sống sung túc, ấm no và hạnh phúc, thắt chặt sự đoàn kết trong cộng đồng. Đây là nét văn hóa tâm linh, tín ngưỡng điển hình trong đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc Dao không chỉ ở Tuyên Quang, mà còn trên mọi miền Tổ quốc.

Hoàng Chính