Lập Trung tâm Tài chính Quốc tế: Cần tính hết tác động điểm mạnh - yếu, thời cơ - nguy cơ

Trong phát biểu giải trình tại phiên họp, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng có nhấn mạnh: “ Kinh nghiệm của các nước trong phát triển mô hình trung tâm tài chính có nhiều, vì vậy không nên quá lo lắng việc một trung tâm tài chính được đặt tại hai nơi sẽ cạnh tranh nhau”. Dự kiến Quốc Hội sẽ biểu quyết thông qua dự thảo Nghị quyết về TTTCQT vào cuối kỳ họp thứ 9.

Để giúp bạn đọc tìm hiểu thêm về việc thành lập TTTCQT, Người Đô Thị giới thiệu toàn văn ý kiến của Đại biểu Quốc hội Trương Trọng Nghĩa - một trong các phát biểu tại phiên toàn thể chiều ngày 12.6.2025.

* * *

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Đoàn TP.TP.HCM). Ảnh: Báo Sài Gòn Giải Phóng

Tôi nhất trí về chủ trương xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế Việt Nam với những lý do trong Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo thẩm định của Ủy ban Kinh tế - Tài chính. Tôi cũng thấy Chính phủ cử các đoàn đi nghiên cứu nhiều TTTCQT các cấp độ, thu thập ý kiến nhiều chuyên gia. Tuy nhiên, vì nghị quyết do Quốc hội ban hành nên tôi xin góp thêm một số ý kiến. Trên tinh thần “bàn làm, không bàn lùi”, nghĩa là không bàn có làm hay không mà cần bàn làm thì nên làm như thế nào? Làm như thế nào thì chúng ta phải tính hết các tác động của 4 yếu tố “điểm mạnh, điểm yếu, thời cơ, nguy cơ”.

Thành lập và vận hành TTTCQT giống như chúng ta bước vào một chuyến hải hành ra khơi mà chúng ta chưa từng trải qua. Những TTTCQT hàng đầu trên thế giới đã ra đời từ hàng trăm năm trước. Tác động và hậu quả của nó thì lại rất lâu dài, rất sâu sắc cho đất nước. Chúng ta vừa đóng tàu, vừa ra khơi mà lại không có kinh nghiệm cả về đóng tàu và chống chịu sóng gió.

Đặc trưng của thị trường tài chính với hai yếu tố “hàng” và “tiền” là vô hình (không xài tiền giấy) và ảo tức là qua sàn công nghệ số và mạng internet. Ta không thể kiểm soát, quản lý theo phương thức hữu hình, cho dù họ có lập công ty hay văn phòng tại trung tâm của chúng ta.

Thị trường tài chính quốc tế vận hành (lên-xuống-vào-ra) theo quy luật riêng của nó, theo luật pháp và thông lệ quốc tế, và liên quan, tác động lan tỏa, dây chuyền rất mạnh. Hoạt động tài chính quốc tế phát triển rất nhanh, cộng với sự phát triển công nghệ thì lại càng nhanh và biến hóa không ngừng.

Các điểm mạnh, điểm yếu, thời cơ và nguy cơ

Điểm mạnh, điểm yếu và thời cơ thì Tờ trình của Chính phủ đã nêu, tôi cơ bản nhất trí. Về nguy cơ, theo tôi, cần chú ý những nguy cơ sau đây:

Biến động tài chính khu vực hay toàn cầu có thể làm cho một số nền tài chính, thậm chí nền kinh tế một số quốc gia bị suy sụp. Ví dụ như cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Chỉ vì một ngân hàng Mỹ (Ngân hàng Lehman Brothers Holdings), có nợ xấu lên đến 700 tỷ USD, đã có 158 năm hoạt động, vào ngày 15.9.2008 đã nộp đơn xin phá sản, khiến cho thiệt hại lên tới 10.000 tỷ USD, 30 triệu người mất việc, 50 triệu người quay lại chuẩn dưới nghèo, ở châu Á cả các nền kinh tế phát triển nhất cũng bị thiệt hại nghiêm trọng.

Nguy cơ thao túng tài chính, tiền tệ (tiền Việt Nam chưa chuyển đổi nên phải có cách quản lý để tránh đô la hóa, vàng hóa, tiền Việt Nam bị mất giá hay suy yếu, chảy máu tài chính).

Nguy cơ xung đột pháp luật giữa pháp luật hiện hành và Nghị quyết này có thể ảnh hưởng đến quản lý nhà nước và đến tố tụng.

Nguy cơ lừa đảo, thao túng rất cao.

Nguy cơ trốn thuế cũng rất cao.

Nguy cơ TTTCQT bị kiện trách nhiệm dân sự.

Việc cần làm để thu hút giới tài chính quốc tế

Theo tôi, quan trọng nhất là phải đáp ứng được ba yếu tố sau đây: nhân sự, hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng pháp lý.

Về nhân sự, hệ sinh thái tài chính quốc tế của chúng ta còn yếu và non trẻ, nên rất thiếu nhân sự trong lĩnh vực này (gồm cả nhân sự quản lý trung tâm, nhân sự chuyên ngành tài chính, nhân sự tư vấn, nhân sự xét xử - giải quyết tranh chấp). Đa số doanh nghiệp Việt Nam còn bỡ ngỡ với giao dịch tài chính quốc tế.

Về hạ tầng kỹ thuật: TTTCQT không phải là khu công nghiệp, dù là khu công nghiệp công nghệ cao. Trong điều kiện công nghệ toàn cầu hóa như hiện nay, điều cần có là hạ tầng kỹ thuật hiện đại, an toàn, nhanh chóng, không cho phép sự cố, chứ không phải hạ tầng bất động sản. Một quỹ đầu tư tài chính có thể có trụ sở ở Hồng Kông, Singapore hay Đức, Mỹ mà vẫn là thành viên của TTTCQT Việt Nam, vì họ hoạt động chủ yếu trên sàn và qua mạng.

Do đó, tôi đề nghị ngay cả những ưu đãi mang tính chất bất động sản mà Chính phủ đề ra có thể không phù hợp với những tổ chức tài chính quốc tế tầm cỡ và chuyên nghiệp. Họ cần hạ tầng kỹ thuật công nghệ cao, kết nối 24/24 không có sự cố và bảo mật tuyệt đối và họ cần hạ tầng pháp lý minh bạnh, ổn định, an toàn. Người ta vào đây hoạt động, giao dịch, nếu mạng bị nghẽn, bị chậm, nếu dữ liệu bị lộ, bị đánh cắp thì hậu quả khôn lường. Chúng ta có thể bị bồi thường rất nặng, và do trọng tài quốc tế xử.

Hạ tầng pháp lý gồm pháp luật điều chỉnh hoạt động của TTTCQT; pháp luật điều chỉnh các giao dịch tài chính của trung tâm (lưu ý là pháp luật hiện hành không đầy đủ và rất bất cập, đa số các giao dịch hiện nay phải làm theo pháp luật và thông lệ nước ngoài); và pháp luật giải quyết tranh chấp.

Về pháp luật nội dung, phải sửa đổi bổ sung nhiều pháp luật về tài chính, ngân hàng, đầu tư, thương mại, bảo hiểm. Rà soát lại Bộ luật Hình sự và Bộ luật Dân sự Việt Nam và sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.

Trong khi pháp luật nội dung chưa có đủ thì phần nào chúng ta có thể áp dụng tương tự nước ngoài, nhưng pháp luật giải quyết tranh chấp thì chúng ta phải có, vì phải thuyết phục được doanh nhân nước ngoài là khi tranh chấp họ sẽ được giải quyết, xét xử khách quan, công bằng, thông thoáng, liêm chính, chuyên nghiệp, thi hành nhanh chóng, hiệu quả.

Về giải quyết tranh chấp: Phải sửa Luật Trọng tài thương mại, ban hành Luật Hòa giải thương mại và đặc biệt sửa Luật Tổ chức Tòa án, Luật Tố tụng dân sự, Luật Thi hành án dân sự của Việt Nam phù hợp thì các doanh nghiệp và doanh nhân mới chọn các tổ chức trọng tài Việt Nam. Nếu họ chọn trọng tài nước ngoài, chúng ta vẫn phải thi hành án ở Việt Nam, và có nguy cơ là bị cưỡng chế thi hành án ở nước ngoài.

Vừa rồi Dự thảo Luật Tòa án sửa đổi đã giao cho tòa án khu vực việc xét xử hủy phán quyết trọng tài. Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam và rất nhiều luật sư, luật gia kiến nghị giao việc đó cho tòa án cấp tỉnh nhưng vẫn không được tiếp thu. Nếu vẫn giữ như vậy, tôi e rằng đa số doanh nghiệp tài chính khi ký hợp đồng họ sẽ chọn trọng tài nước ngoài. Hội đồng thẩm phán Tòa án Nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết 01 ngày 20.3.2014 có nhiều chỉ đạo hỗ trợ cho hoạt động trọng tài, nhưng Nghị quyết này cần được cập nhật và bổ sung để phù hợp với thông lệ quốc tế.

Về thành lập tổ chức trọng tài của TTTCQT, theo tôi là không cần thiết. Theo Luật Trọng tài thương mại hiện hành thì việc thành lập trọng tài chuyên về tài chính quốc tế có thể hoàn toàn do các luật gia, chuyên gia, hiệp hội thành lập. Do đó, không cần quy định trọng tài trong TTTCQT, mà chỉ cần sửa đổi, bổ sung Luật Trọng tài thương mại hiện nay, còn trọng tài nào giải quyết các tranh chấp tài chính quốc tế thì do các đương sự lựa chọn. Thậm chí, theo pháp luật trọng tài của quốc tế và của Việt Nam, người ta có thể chọn phương thức “trọng tài theo vụ việc”, tức là chọn một, hai hoặc ba chuyên gia hay trọng tài viên mà hai bên tín nhiệm để xử, không cần trung tâm trọng tài nào cả.

Cần tránh tạo hiểu nhầm là chúng ta ưu đãi kêu gọi đầu tư TTTCQT bằng các lợi ích về bất động sản. Ảnh: Báo Dân trí

Về các ưu đãi, tôi hiểu các ưu đãi mà chính phủ nêu ra nhằm cạnh tranh với các TTTCQT hiện hữu của thế giới và khu vực, tuy nhiên cạnh tranh bằng ưu đãi cũng có thể tạo ra nguy cơ. Bài học nhỡn tiền là chính sách ưu đãi FDI của chúng ta 20 năm qua, đến nay chúng ta vẫn chủ yếu gia công với lao động giá rẻ, không làm chủ được công nghệ, thương hiệu, thị trường, thậm chí cả bao bì, linh kiện. Không khéo thì không câu được cá mập mà chỉ có cá lòng tong, nó rỉa hết mồi rồi bỏ đi.

Cần tránh tạo hiểu nhầm là chúng ta ưu đãi bằng các lợi ích về bất động sản. Xin lưu ý: phải có điều kiện cần và đủ thì mới thu hút được giới tài chính quốc tế, chứ không phải chỉ ưu đãi về thuế hay về đất đai. Về những ưu đãi do Chính phủ đề ra, tôi e rằng vẫn chưa đủ để lôi kéo các nhà kinh doanh tài chính chuyên nghiệp và có tầm cỡ từ New York, Frankfurt, thậm chí Hong Kong, Singapore chuyển hoạt động của họ vào TTTCQT của chúng ta, nếu chúng ta không có hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng pháp lý như nêu trên.

Cân nhắc cách làm “một trung tâm, hai điểm đến”

Tờ trình có nêu rõ phạm vi hoạt động của 2 chi nhánh này (tôi không biết gọi là gì nên gọi là chi nhánh). Tuy nhiên, TTTCQT không phải là khu công nghiệp, hàng hóa của nó là vô hình và giao dịch chủ yếu là ảo (số hóa) trên sàn trực tuyến và qua mạng.

Các sản phẩm và giao dịch tài chính có liên quan chặt chẽ với nhau, nên sự phân chia lãnh thổ liệu có hợp lý không? Trong điều kiện đổi mới sáng tạo công nghệ cao hiện nay, khó có thể phân chia doanh nghiệp theo kiểu lớn, vừa và nhỏ. Một doanh nghiệp nhỏ có thể trở thành kỳ lân sau vài năm.

Tôi đề nghị cân nhắc lại cách làm “một trung tâm, hai điểm đến”. TPHCM đã có hệ sinh thái tài chính quốc tế, tuy chưa phát triển, nhưng đứng đầu các địa phương, nay đã sáp nhập với Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, là hai địa phương đã có hoạt động tài chính quốc tế khá cao, rất phù hợp với việc ra đời một TTTCQT ở đây. Nguồn lực của chúng ta có hạn. Tùy theo tình hình và kinh nghiệm thành lập và hoạt động của TTTCQT ở TPHCM, chúng ta sẽ thành lập TTTCQT ở Đà Nẵng.

Cho dù có hai điểm đến thì tôi đề nghị TTTCQT chỉ nên do một Ban điều hành.

* * *

Sau khi nghiên cứu kỹ, ý kiến của tôi là chúng ta phải thành lập TTTCQT như Đảng đã có nghị quyết, nhưng phải rất cẩn trọng, không vội vã, “chuẩn bị thật kỹ và chắc thành công thì mới làm” theo tinh thần của Bác Hồ chỉ đạo đại tướng Võ Nguyên Giáp trong chiến dịch Điện Biên Phủ./.

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Đoàn Đại biểu Quốc hội TP.HCM)