Lập hộ chiếu số cho sản phẩm: Minh bạch nguồn gốc hàng hóa

Truy xuất nguồn gốc số, đẩy lùi hàng giả, hàng nhái

Thông tin từ Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), khoảng 70% các vụ vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc diễn ra tại các chợ truyền thống và cửa hàng nhỏ lẻ.

Lực lượng Quản lý thị trường Hà Nội tạm giữ vòng bi giả mạo nhãn hiệu SKS tại một khu đô thị trên địa bàn thành phố. Ảnh: Hoài Nam

Trong năm 2024, quản lý thị trường xử lý hơn 47.000 vụ vi phạm; 9 tháng 2025 đã phát hiện trên 15.000 vụ. Con số này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải chuẩn hóa và số hóa chuỗi cung ứng.

Tính đến cuối năm 2024, cả nước có 8.274 chợ, 276 trung tâm thương mại và 1.293 siêu thị. Song, các chợ hạng I, II tập trung chủ yếu ở đô thị, trong khi chợ hạng III chiếm đa số ở nông thôn, miền núi. Sự chênh lệch về hạ tầng, quản trị và chất lượng dịch vụ tạo kẽ hở cho gian lận thương mại.

Ngoài ra, sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử dù mang lại nhiều tiện ích, cũng đang là mảnh đất màu mỡ cho hàng lậu, hàng nhái len lỏi, gây khó khăn cho việc truy xuất nguồn gốc.

Để giải quyết những vấn đề này, Chính phủ và các cơ quan chức năng đã và đang nỗ lực xây dựng một khung pháp lý vững chắc và đồng bộ, tạo cơ hội để bứt phá trong chuyển đổi số. Trong đó có Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa (sửa đổi) năm 2025 có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 là bước đột phá quan trọng trong quản lý rủi ro và thúc đẩy chuyển đổi số lĩnh vực chất lượng sản phẩm, hàng hóa.

Khách hàng chọn mua thực phẩm, trái cây tại siêu thị Winmart. Ảnh minh họa

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đánh giá, Luật mới chuyển từ quản lý hành chính sang quản lý theo mức độ rủi ro. Việc luật hóa khái niệm “hộ chiếu số của sản phẩm” giúp người tiêu dùng và cơ quan quản lý dễ dàng truy xuất nguồn gốc, quy trình sản xuất, đánh giá chất lượng sản phẩm. Việc áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc số không chỉ nâng cao tính minh bạch mà còn góp phần ngăn ngừa gian lận thương mại, tăng niềm tin của người tiêu dùng vào sản phẩm trong nước.

Còn theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương, nếu xây dựng một hệ thống quốc gia về truy xuất nguồn gốc sản phẩm, ai cũng có thể biết rõ cơ sở sản xuất nào, đã sản xuất bao nhiêu sản phẩm, sản phẩm đó được chuyển đến đâu, đang có mặt tại siêu thị nào... từ đó, người dân có thể đối chiếu và xác định xem sản phẩm có phải là hàng giả hay không.

Minh bạch hóa thương mại, bảo vệ người tiêu dùng

Bộ Công Thương đặt mục tiêu cụ thể đến năm 2028, 100% các sàn thương mại điện tử và các siêu thị, trung tâm thương mại phải công bố và hiển thị thông tin về hộ chiếu số của sản phẩm, các mã QR và mã định danh; 100% hoạt động kiểm tra của lực lượng quản lý thị trường sẽ sử dụng các ứng dụng truy xuất và cơ sở dữ liệu liên thông.

Tiến hành áp dụng truy xuất bắt buộc đối với nhóm hàng rủi ro cao như: thực phẩm, dược phẩm, đồ chơi trẻ em, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, xăng dầu, điện tử, may mặc, rượu, thuốc lá. Bên cạnh đó, xây dựng cổng truy xuất nguồn gốc quốc gia, kết nối với hệ thống của các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp và sàn thương mại điện tử, tiến tới liên thông với quốc tế như với các nước ASEAN, thị trường Liên minh châu Âu…

Theo Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) Nguyễn Anh Tuấn, khi đã minh bạch hóa được nguồn gốc hàng hóa, đòi hỏi có sự phối hợp của cộng đồng, người dân và người tiêu dùng. Khi người tiêu dùng sử dụng hàng hóa, hệ thống sẽ được liên thông đến các đơn vị quản lý thị trường và cơ quan bảo vệ người tiêu dùng, giúp xử lý các vấn đề hàng giả, hàng nhái một cách nhanh chóng, không để chúng tồn tại và phát sinh.

Mặt khác, việc xây dựng nền tảng truy xuất nguồn gốc quốc gia cần sự hợp tác của các bên liên quan, vì các nền tảng này sẽ liên thông với ngành tài chính, thuế, các cơ quan kiểm định, chứng nhận và logistics.

“Như vậy, chúng ta mới có thể đảm bảo được hàng hóa tiêu thụ nội địa trong nước cũng phải đáp ứng được các tiêu chuẩn tương tự như các tiêu chuẩn xuất khẩu. Điều này nhằm tránh tình trạng hàng hóa trong nước không được kiểm soát chặt chẽ, trong khi chỉ tập trung vào xuất khẩu” - ông Nguyễn Anh Tuấn nhấn mạnh.

Giới chuyên ra cho rằng, việc chủ động phát triển một nền tảng truy xuất nguồn gốc mang tầm quốc gia không chỉ giúp Việt Nam ứng phó với các biện pháp phòng vệ thương mại, mà còn thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc minh bạch hóa thương mại, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia. Đây chính là “chìa khóa” để Việt Nam tự tin bước vào nhóm các quốc gia xuất khẩu có trách nhiệm và minh bạch nhất thế giới.

Ánh Ngọc