Lao xao chợ cá Cửa Tùng

Không ai rõ chợ cá Cửa Tùng hình thành từ bao giờ. Trong ký ức xa xăm của bà Lê Thị Diệp (80 tuổi), ở thôn An Hòa, xã Cửa Tùng, người đã gắn bó trọn đời với chợ, mãi đến cuối thế kỷ XX, chợ cá chỉ lác đác vài gian hàng, bày bán hải sản tươi sống do ngư dân trong xã đánh bắt trong ngày tại rạn biển gần đó, như: Tôm, cá, mực, ốc, các loại rong mứt, rong ngoai, rong mơ, rong nho, rong câu...

Vì là chợ biển, thời gian hoạt động của chợ hoàn toàn phụ thuộc vào thời gian ra khơi, cập bến của ngư dân. Chợ chỉ thực sự đông đúc vài tiếng đồng hồ trước khi màn đêm buông xuống. Ngày xưa, chủ các hàng quán ở chợ chủ yếu là vợ, mẹ của ngư dân. Ngư dân can trường thường ví von rằng, cuộc đời gắn bó với biển, với cát, rồi sẽ đến ngày vùi thân xác trong cát sau những tháng năm vẫy vùng. Cát trắng bao dung sẽ ôm lấy ngư dân. Linh hồn họ sẽ hóa thành hạt cát rào rạt dưới chân hàng phi lao, vương trên hoa xương rồng gai góc, kể về giọt nước mắt lặng thầm của bao người vợ, người mẹ mòn mỏi đợi chờ chồng con trở về sau bão tố.

Một góc chợ cá Cửa Tùng - Ảnh: S.H

Chợ cá Cửa Tùng chính thức trở nên nhộn nhịp, sầm uất từ năm 2011, sau khi được quy hoạch, xây dựng tại vị trí mới, sát chân cầu Cửa Tùng. Chợ nhanh chóng trở thành chợ đầu mối, cung cấp hải sản tươi sống cho toàn bộ vùng Bắc huyện Gio Linh (cũ) và huyện Vĩnh Linh (cũ). Chợ cá tấp nập kẻ mua, người bán với nhiều món ăn cùng các loại hải sản có thể nói là “đặc sản” độc đáo, hiếm gặp.

Đơn cử như món bánh đúc rau câu, một món ăn níu kéo vị giác của biết bao thực khách. Rau câu sau khi được hái từ ghềnh đá phải rửa sạch bằng nước biển, sau đó ngâm nước muối pha gừng, vớt ra, để ráo, rồi ninh nhừ bằng nước giếng với lửa liu riu. Khi nấu phải vớt bọt thật sạch, nếu không, bánh sẽ nổi bong bóng nhìn không đẹp mắt. Hỗn hợp rau câu cô đặc, màu xanh đậm được múc vào khuôn lót lá bai, đông lại thành những chiếc bánh đúc màu xanh rêu bắt mắt. Loại bánh này thường được chấm với ruốc đậm đà hương vị biển khơi.

Món rong biển dính trứng cá chuồn cũng là đặc sản ở miền biển Cửa Tùng. Cứ vào đầu mùa hè, cá chuồn thường tìm đến rạn biển có nhiều rong để đẻ trứng. Ngư dân khi buông lưới đánh bắt cá, tôm… vướng phải đám rong biển dính trứng cá chuồn thì mang về chợ bán. Người dân mua về, nhanh chóng cho vào rổ nhựa rồi nhúng vào chậu nước sạch.

Sau khi chao lắc nhiều lần cho thật sạch, liền để rổ rong biển lên chỗ cao cho ráo nước. Nồi nước được bắc lên bếp, bắt đầu sôi thì cho rong biển vào cùng một chút bột nêm. Chỉ mấy phút sau, món rong biển dính trứng cá chuồn vừa chín tới thì vớt lên đĩa. Món ăn này thường được chấm với nước mắm ớt hoặc muối ớt…

Bắt đầu từ tháng 3 đến tháng 8 (dương lịch) hằng năm, chợ cá Cửa Tùng bày bán ăm ắp các loại cá chuồn mít, chuồn gành, chuồn cồ. Bởi thời điểm này, xung quanh ngư trường Cồn Cỏ thường xuất hiện từng đàn cá lấp lánh ánh bạc bay vút trên mặt nước như đùa vui với sóng biển ầm ào. Vốn dĩ cá chuồn “biết bay” trên mặt nước biển là nhờ có vây ngực lớn, xòe rộng để có thể thoát khỏi các loại cá săn mồi bằng cách nhảy lên khỏi mặt nước, rồi “bay” xa vài chục mét trên mặt biển. Để lên khỏi mặt nước, cá chuồn thường quẫy mạnh liên tục phần đuôi rồi bật lên cao khoảng 1,2-1,5m, sau đó nghiêng nhẹ thân mình và xòe vây ngực để “bay”.

Đến cuối cú “bay”, cá chuồn thường gập vây ngực lại để “hạ cánh” xuống biển hoặc nhúng phần đuôi xuống mặt nước nhằm thực hiện cú “bay” tiếp theo. Cá chuồn có đặc tính thường bị thu hút bởi ánh sáng nên ngư dân nhiều tỉnh khác thường dùng đèn điện chiếu sáng để đánh bắt vào ban đêm. Riêng ngư dân xã Cửa Tùng, đánh bắt cá chuồn vào ban ngày bằng lưới cước màu trắng dệt sẵn.

Đa dạng các loại hải sản được bày bán tại chợ cá Cửa Tùng - Ảnh: Trần Tuyền

Khi từng đợt gió rét của mùa đông còn rơi rớt lại, cùng với bọt sóng trắng xóa từ biển phả vào bờ, làm cho cái lạnh thêm phần buốt giá nhưng vẫn không ngăn được ngư dân xã Cửa Tùng vươn khơi. Bởi đây là thời điểm vào vụ mùa cá hố, loài cá được ngư dân ví von là “cá biển mình rồng” do thân hình dài lấp lánh ánh bạc cùng vây chạy dọc sống lưng. Cá hố có chiều dài từ 1-1,2m và nặng 1-2kg nên có giá trị kinh tế cao. Loài cá này sinh sống ngoài biển khơi ở độ sâu từ khoảng 70-100m.

Từ tháng 11 của năm trước kéo dài cho đến tháng 3 (âm lịch) năm sau, cá hố thường xuất hiện theo đàn ở vùng biển gần bờ. Ngư dân thường sử dụng lưới rê siêu bùng nhùng đánh bắt cá ở ngư trường xung quanh đảo Cồn Cỏ. Và loài cá này hiển nhiên “góp mặt” ở chợ cá Cửa Tùng, cùng với hàng trăm loài hải sản được bày bán theo mùa.

Chủ tịch UBND xã Cửa Tùng Võ Đức Diện cho biết, chợ cá Cửa Tùng không chỉ là nơi giao thương mà còn là nét đẹp văn hóa trong đời sống của ngư dân miền biển, phản ánh cuộc sống mộc mạc, giản dị nhưng thắm đượm tình người. Để rồi ai xa quê, trong lòng lại đong đầy nỗi nhớ không khí lao xao, ồn ả đầy yêu thương ấy. Khi về với Cửa Tùng, du khách có thể hòa mình vào dòng người tấp nập tại chợ, để cảm nhận rõ hơn nhịp đập quê hương trong từng tiếng rao, từng nụ cười và cả trong vị mặn mòi của gió biển.

Sỹ Hoàng