Lãnh đạo trường nghề đề xuất khung tỷ lệ học tại doanh nghiệp cần chia theo nhóm ngành, nghề

Góp ý cho Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), Giáo sư, Tiến sĩ Thái Văn Thành - Đại biểu Quốc hội tỉnh Nghệ An khi tham gia thảo luận tại Tổ 7, Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV có đề xuất tăng thời lượng thực hành, quy định rõ tỷ lệ học tại doanh nghiệp.

Đề xuất này nhận được nhiều ý kiến đồng tình từ phía cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Đề xuất khung tỷ lệ học tại doanh nghiệp theo một số ngành

Nếu tăng tỷ lệ học tại doanh nghiệp, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Nhà giáo ưu tú, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Huy - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Cơ điện và Xây dựng Bắc Ninh cho rằng: “Điều này mang lại tác động tích cực đến việc nâng cao năng lực nghề nghiệp của người học sau khi tốt nghiệp. Quá trình học tập, rèn luyện trong môi trường doanh nghiệp giúp các em nắm vững quy trình công việc, phát triển kỹ năng nghề, hình thành tác phong công nghiệp và khả năng thích ứng với yêu cầu thực tế.

Nhờ đó, sinh viên, học sinh có thể vận dụng linh hoạt kiến thức đã học, giải quyết tốt các tình huống phát sinh trong môi trường lao động thực tiễn, qua đó góp phần thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu sử dụng lao động của doanh nghiệp, nâng cao tỷ lệ có việc làm sau khi tốt nghiệp”.

Đưa ra đề xuất xác định tỷ lệ học tại doanh nghiệp theo nhóm ngành, nghề, Nhà giáo ưu tú, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Huy cho rằng, tỷ lệ này nên được xác định theo hướng linh hoạt, phù hợp với đặc thù của từng nhóm ngành, nghề; không nên áp dụng cứng nhắc một tỷ lệ thống nhất trong Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi).

Luật có thể quy định theo hướng: “Chương trình đào tạo trình độ trung cấp, cao đẳng phải bảo đảm ít nhất 20% thời lượng học tập của người học được thực hiện tại doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ; tỷ lệ cụ thể được xác định phù hợp với đặc thù từng ngành, nghề do Bộ Giáo dục và Đào tạo hướng dẫn”.

Để việc học tập và thực hành tại doanh nghiệp thực sự hiệu quả, theo Nhà giáo ưu tú, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Huy cần thiết phải thiết lập đồng bộ các cơ chế quản lý, giám sát và hỗ trợ, nhằm bảo đảm chất lượng đào tạo, an toàn lao động và quyền lợi của người học.

Trước hết, về chất lượng hướng dẫn tại doanh nghiệp, cần quy định rõ tiêu chuẩn, năng lực của người hướng dẫn thực hành (tương tự giảng viên hướng dẫn tại cơ sở đào tạo), có thể được công nhận là “huấn luyện viên doanh nghiệp” sau khi được bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm ngắn hạn.

Doanh nghiệp cần ký kết thỏa thuận hợp tác đào tạo với cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trong đó xác định rõ trách nhiệm của hai bên về nội dung, thời lượng, phương pháp hướng dẫn và giám sát quá trình học tập.

Khuyến khích xây dựng kế hoạch đào tạo chi tiết tại doanh nghiệp (training plan), gắn với chuẩn đầu ra và khung năng lực nghề nghiệp quốc gia.

Bên cạnh đó, việc đánh giá kết quả học tập, kỹ năng nghề của người học tại doanh nghiệp cần được thực hiện theo chuẩn kỹ năng nghề quốc gia, có sự phối hợp giữa giảng viên trường và người hướng dẫn doanh nghiệp.

Kết quả thực tập, thực hành tại doanh nghiệp cần được tính vào điểm tổng kết học phần hoặc mô-đun nghề nghiệp, đảm bảo phản ánh đúng năng lực thực hành của người học.

Khuyến khích áp dụng cơ chế đồng đánh giá (co-assessment) giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp, bảo đảm khách quan và thống nhất trong việc công nhận kết quả.

Về an toàn lao động và bảo vệ người học, Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) cần quy định rõ doanh nghiệp có trách nhiệm bảo đảm điều kiện an toàn, vệ sinh lao động, trang bị bảo hộ và hướng dẫn quy trình làm việc an toàn cho người học.

Cơ sở giáo dục nghề nghiệp có trách nhiệm kiểm tra, giám sát định kỳ, đồng thời bảo hiểm tai nạn học tập cho người học trong suốt thời gian thực hành tại doanh nghiệp.

Nên xây dựng quy trình phối hợp xử lý sự cố, tai nạn nghề nghiệp giữa nhà trường và doanh nghiệp, bảo đảm quyền lợi và hỗ trợ kịp thời cho người học.

Cuối cùng, với cơ chế kiểm định và giám sát, cần đưa hoạt động đào tạo tại doanh nghiệp vào tiêu chí kiểm định chất lượng giáo dục nghề nghiệp. Tăng cường thanh tra, giám sát của cơ quan quản lý nhà nước đối với các doanh nghiệp có tham gia đào tạo, nhằm bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ quy định pháp luật.

Nhà giáo ưu tú, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Huy - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Cơ điện và Xây dựng Bắc Ninh. Ảnh: Website nhà trường.

Cùng bàn luận về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Duy Phấn - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định thông tin, việc đẩy mạnh thời gian thực hành vào chương trình đào tạo đã được đơn vị triển khai mạnh mẽ trong khoảng 5 năm trở lại đây, với tỷ lệ phân bổ là 30% lý thuyết và 70% thực hành.

Nhằm nâng cao hơn nữa kỹ năng nghề nghiệp cho sinh viên, nhà trường đang có kế hoạch điều chỉnh chương trình đào tạo trong năm 2026, tăng tỷ lệ thực hành lên mức 75-78%.

Chia sẻ kinh nghiệm thực tế của cơ sở giáo dục, Tiến sĩ Nguyễn Duy Phấn cho biết, nhằm đảm bảo quá trình hợp tác diễn ra suôn sẻ, nhà trường không chỉ cử sinh viên đến doanh nghiệp mà còn khuyến khích giảng viên tham gia học tập tại chỗ, tiếp cận các công nghệ và máy móc hiện đại để cập nhật kiến thức thực tiễn.

Đơn vị cũng chủ động tìm hiểu nhu cầu thực tế của doanh nghiệp, từ đó xây dựng chương trình phối hợp phù hợp. Khi sinh viên được đưa đến thực tập, các em có thể nhanh chóng hòa nhập và đóng góp hiệu quả vào môi trường làm việc chuyên nghiệp, tham gia trực tiếp vào dây chuyền sản xuất mà không làm gián đoạn hoạt động của doanh nghiệp.

Nhà trường còn mời các thợ lành nghề từ doanh nghiệp tham gia chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ giảng dạy tại trường. Điều này không chỉ làm phong phú thêm nội dung đào tạo mà còn giúp sinh viên tiếp cận góc nhìn thực tiễn từ những người làm việc lâu năm trong ngành.

Tiến sĩ Nguyễn Duy Phấn - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định. Website nhà trường.

Cần chính sách đồng bộ nhằm thúc đẩy hợp tác nhà trường và doanh nghiệp

Hướng tới phát triển thực chất việc hợp tác giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp, Nhà giáo ưu tú, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Huy khẳng định cần phải có cơ chế đủ mạnh.

Về cơ chế huy động và ràng buộc trách nhiệm của doanh nghiệp, Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) cần quy định rõ vai trò và trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp trong đào tạo nghề, bao gồm: tham gia xây dựng chương trình, tổ chức giảng dạy, hướng dẫn thực hành và đánh giá kỹ năng nghề của người học.

Doanh nghiệp được công nhận là “cơ sở phối hợp đào tạo” nếu đáp ứng các điều kiện về cơ sở vật chất, nhân lực hướng dẫn và an toàn lao động.

Khuyến khích doanh nghiệp ký kết thỏa thuận hợp tác dài hạn với cơ sở giáo dục nghề nghiệp, thay vì chỉ hợp tác ngắn hạn theo đợt thực tập, nhằm bảo đảm tính liên tục và hiệu quả trong quá trình đào tạo.

Ngoài ra, với cơ chế khuyến khích doanh nghiệp tham gia đào tạo, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ tài chính trực tiếp cho doanh nghiệp khi tiếp nhận người học thực hành, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp chế biến, hoặc khu vực nông thôn.

Nhà nước có cơ chế ghi nhận, tôn vinh và cấp chứng nhận “doanh nghiệp đào tạo tiêu biểu”, nhằm khuyến khích, lan tỏa mô hình hợp tác hiệu quả giữa doanh nghiệp và cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Bên cạnh đó, về cơ chế hỗ trợ nhà trường và kết nối cung - cầu đào tạo, Nhà nước cần đầu tư phát triển trung tâm kết nối đào tạo - việc làm vùng (career hub), làm cầu nối giữa nhà trường và doanh nghiệp trong việc xác định nhu cầu nhân lực, tổ chức đào tạo theo đặt hàng.

Khuyến khích các cơ sở giáo dục nghề nghiệp xây dựng mạng lưới doanh nghiệp đối tác chiến lược, có chính sách hỗ trợ về tài chính, cơ sở vật chất và nhân lực cho hoạt động phối hợp đào tạo.

Tăng cường đặt hàng đào tạo từ các bộ, ngành, địa phương và tập đoàn lớn, gắn trách nhiệm của doanh nghiệp với nhu cầu nhân lực trong quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội.

Thầy Huy nói thêm, muốn thúc đẩy mô hình đào tạo kép (nhà trường - doanh nghiệp), cần quy định rõ nguyên tắc: người học được học song song tại cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp, trong đó doanh nghiệp chịu trách nhiệm một phần nội dung thực hành, kỹ năng nghề.

Nhà nước hỗ trợ xây dựng mô hình thí điểm về đào tạo kép trong một số lĩnh vực then chốt (như cơ khí chế tạo, điện – điện tử, du lịch – dịch vụ), từ đó nhân rộng trên phạm vi toàn quốc.

Dưới góc nhìn của Tiến sĩ Nguyễn Duy Phấn, để phát huy tối đa vai trò của doanh nghiệp trong lĩnh vực đào tạo nghề, cần đặc biệt chú trọng xây dựng mối quan hệ hợp tác hai chiều, đảm bảo lợi ích cân bằng và lâu dài giữa nhà trường và các đơn vị kinh doanh.

Vì doanh nghiệp là các tổ chức sản xuất hướng tới mục tiêu kinh tế, nên việc yêu cầu họ tham gia nhiệm vụ đào tạo một cách đơn phương thường gặp nhiều khó khăn.

Thay vào đó, cần thay đổi cách tiếp cận, tập trung vào việc tạo ra giá trị chung, nơi nhà trường không chỉ nhận hỗ trợ mà còn đóng góp trực tiếp vào việc giải quyết các vấn đề thực tiễn của doanh nghiệp.

Lấy ví dụ từ mô hình thành công tại Nhật Bản, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định cho biết, các nghiên cứu khoa học và sáng chế từ các trường đại học, cao đẳng thường được thiết kế nhằm tháo gỡ những vướng mắc cụ thể trong sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Đổi lại, các doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư nguồn lực để hỗ trợ nhà trường trong việc đào tạo sinh viên, từ cung cấp thiết bị đến hướng dẫn thực hành. Mô hình này vì vậy không chỉ thúc đẩy sự gắn kết mà còn tạo ra chuỗi giá trị bền vững, giúp cả hai bên cùng phát triển.

Để khuyến khích doanh nghiệp thực sự "vào cuộc" cùng đơn vị đào tạo thầy Phấn cho rằng cần có sự đồng hành từ phía Nhà nước dưới dạng hỗ trợ tài chính.

Doanh nghiệp nên được trả công xứng đáng cho thời gian và nguồn lực họ dành ra để tham gia đào tạo, chẳng hạn như hướng dẫn thực tập hoặc cung cấp chuyên gia. Với cơ chế hỗ trợ này, sự phối hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp sẽ trở nên chặt chẽ hơn, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nghề nghiệp cho đất nước.

Cùng bàn luận về vấn đề trên, Thạc sĩ Nguyễn An - Trưởng phòng Phòng Đào tạo, Trường Cao đẳng Giao thông vận tải Trung ương 1 cho biết, doanh nghiệp rất mong muốn được đón sinh viên của đơn vị đến thực tập theo đúng chuyên ngành đào tạo. Hằng năm, nhà trường cũng nhận được không ít lời đề nghị hợp tác từ các doanh nghiệp. Tuy nhiên, vướng mắc chủ yếu nằm ở việc làm sao để phối hợp thuận lợi, bài bản và có hệ thống.

Bởi vậy, có thể xem xét áp dụng mô hình thí điểm, giao cho doanh nghiệp mũi nhọn cùng các cơ sở giáo dục nghề nghiệp có uy tín thực hiện. Qua thực tiễn vận hành để rút ra bài học kinh nghiệm, tạo nền tảng vững chắc để nhân rộng, từ đó hình thành mạng lưới liên kết chặt chẽ, bền vững giữa nhà trường và doanh nghiệp trong đào tạo nghề.

Ngoài ra, Nhà nước cũng cần có hướng dẫn, cơ chế khuyến khích cụ thể về các mô hình hợp tác giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp nhằm đẩy mạnh việc sinh viên được học và làm việc trong môi trường thực tế, nâng cao năng lực nghề nghiệp và khả năng thích ứng với công việc của các em sau khi ra trường.

Hồng Linh