Lạng Sơn: Nan giải bài toán giữ rừng tự nhiên

Tình trạng vi phạm pháp luật về lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh còn xảy ra ở những xã vùng sâu, vùng khó khăn của tỉnh Lạng Sơn. Việc người dân - chủ rừng tự phá rừng tự nhiên đã tạo ra dư luận không tốt về công tác quản lý diện tích rừng tự nhiên.

Nhìn từ thực tiễn

Theo hướng dẫn của lãnh đạo xã Thiện Thuật, chúng tôi tìm vào khu vực thôn Khuổi Cưởm – địa bàn xảy ra vụ người dân phá rừng trái pháp luật vào tháng 4/2024. “Mục sở thị” mới thấy cuộc sống của bà con nơi đây thật sự khó khăn.

Tìm hiểu được biết, Khuổi Cưởm là thôn nằm trong danh sách thôn đặc biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi tỉnh Lạng Sơn. Theo đó, thôn Khuổi Cưởm hiện có 106 hộ thì có đến 32 hộ nghèo và cận nghèo. Thu nhập chính người dân nơi đây chủ yếu dựa vào nông nghiệp và lâm nghiệp.

Ông H.X.B (thôn Khuổi Cưởm, xã Thiệt Thuật) – người có hành vi chặt phá rừng tâm sự rằng, do thiếu hiểu biết về những quy định của pháp luật, nên khi thấy trong khu diện tích rừng được nhà nước giao cho gia đình quản lý, bảo vệ có khu rừng nghèo kiệt nên đã tự mang cưa tay vào chặt với mục đích là để lấy đất trồng các loại cây rừng có giá trị kinh tế hơn. Khi lực lượng chức năng phát hiện, ngăn chặn và nói rõ về các quy định về bảo vệ rừng tự nhiên, bản thân đã nhận thức hành vi vi phạm của mình.

Ngoài trường hợp của ông H.X.B, trên địa bàn xã Thiệt Thuật trong năm 2024 có 2 trường hợp người dân khác vi phạm tương tự.

Ông Hoàng Anh Vũ, Phó Chủ tịch UBND xã Thiệt Thuật chia sẻ: Thiện Thuật là xã đặc biệt khó khăn, sau sáp nhập vẫn là xã vùng 3. Tỷ lệ hộ nghèo của xã vẫn chiến 11,14% (khoảng 170 hộ). Điều kiện kinh tế của xã vẫn còn chậm phát triển, cuộc của sống của người dân trong xã phần lớn dựa vào rừng. Do áp lực về kinh tế, một số hộ được giao quản lý rừng đã tự ý chặt phá rừng với mục đích đơn thuần là để trồng thay thế loại cây rừng khác. Hành vi chặt phá rừng tự nhiên là vi phạm pháp luật, và những cá nhân vi phạm đã bị xử lý theo đúng quy định của pháp luật.

Ông Hoàng Ngọc Dương, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm khu vực Bình Gia cho biết: năm 2024, Hạt kiểm lâm khu vực Bình Gia đã phát hiện, xử lý 32 vụ phá rừng trái pháp luật; 10 tháng đầu năm 2025 đã xử lý 11 vụ phá rừng trái pháp luật. Hầu hết các vụ phá rừng trái pháp luật xảy ra trên địa bàn là do một số hộ đã phá rừng tự nhiên để trồng thay thế các loại cây nguyên liệu khác. Ngoài ra, một số trường hợp khác là do có vị trí ruộng sát khu vực diện tích rừng tự nhiên, nhưng do diện tích ruộng canh tác nhỏ nên một số hộ đã tự ý san đất rừng tự nhiên để mở rộng ruộng canh tác.

Cán bộ Hạt kiểm lâm khu vực Bình Gia kiểm kê số lượng gỗ thu giữ từ các vụ vi phạm lâm nghiệp

Thực trạng này không chỉ có ở các xã thuộc huyện Bình Gia cũ, mà theo hồ sơ xử lý các vụ phá rừng trái pháp luật trong thời gian qua thì phần lớn các vụ vi phạm có nguyên nhân từ việc người dân thiếu hiểu biết, với suy nghĩ chặt cây rừng tự nhiên nghèo kiệt để trồng loại cây khác thay thế mà không biết rằng đó là hành vi vi phạm pháp luật.

Được biết, trong tổng số hơn 246 nghìn ha diện tích rừng tự nhiên trên địa bàn toàn tỉnh, qua rà soát hiện có hơn 90 nghìn ha tự nhiên không có khả năng phát triển thành rừng có trữ lượng, phần lớn là rừng phục hồi sau nương rẫy và rừng nghèo kiệt, rừng tự nhiên không có khả năng tự phục hồi. Trong đó, hơn 60 nghìn ha diện tích rừng tự nhiên không có khả năng phát triển thành rừng có trữ lượng đã giao cho người dân quản lý (chiếm 66,2%).

Thực tế này ảnh hưởng trực tiếp đến người dân được giao đất rừng sản xuất là rừng tự nhiên. Bởi theo quy định về bảo vệ rừng tự nhiên, rừng sản xuất là rừng tự nhiên, người dân được giao quản lý, bảo vệ không được tự ý tác động, cải tạo mà chỉ thực hiện quản lý, bảo vệ. Trong khi đó, người dân sống phụ thuộc vào nghề rừng đang rất cần đất để canh tác phát triển trồng rừng nguyên liệu kinh tế.

Ngoài thiếu diện tích đất canh tác, trồng rừng nguyên liệu, theo quy định, hiện định mức đầu tư, hỗ trợ đầu tư, bảo vệ và phát triển rừng của Nhà nước cho công tác quản lý bảo vệ rừng, phát triển rừng còn thấp. Cụ thể, theo Luật Lâm nghiệp, Nhà nước đang cấp kinh phí bảo vệ rừng tại các xã khu vực I là 500 nghìn đồng/ha/năm; tại các xã vùng II và vùng III là 600 nghìn đồng/ha/năm. Như vậy, nếu 1 hộ dân ở vùng III được giao quản lý, bảo vệ 10ha rừng thì mức hỗ trợ 1 năm là 6 triệu đồng. Mức thu này là chưa đủ cho tiêu dùng đối với một hộ dân, trong khi đó nhiều hộ lại không có thêm nguồn thu nào từ rừng.

Theo báo cáo đánh giá của Chi cục Kiểm lâm tỉnh, đời sống của người dân sống phụ thuộc vào nghề rừng, thiếu đất để canh tác, phát triển trồng rừng kinh tế, gây áp lực đến rừng, dẫn đến tình trạng vi phạm pháp luật về lâm nghiệp còn xảy ra.

Khó khăn bảo vệ rừng tự nhiên

Câu chuyện vì áp lực sinh kế, người dân đã có hành vi phá rừng tự nhiên trái pháp luật diễn ra “dai dẳng” trong vài năm trở lại đây.

Theo thống kê của Chi cục Kiểm lâm tỉnh, chỉ tính từ tháng 1/2024 đến tháng 10/2025, trên địa bàn tỉnh đã xảy ra 135 vụ người dân chặt phá rừng trái pháp luật với tổng diện tích rừng thiệt hại là 64,684ha. Trong đó, thiệt hại rừng sản xuất là rừng tự nhiên là 59,431ha, rừng phòng hộ thuộc rừng tự nhiên là 5,252ha.

Các vụ vi phạm do người dân là chủ rừng phá rừng xảy ra chủ yếu trên địa bàn các xã thuộc huyện Bình Gia, Văn Lãng, Tràng Định và một số huyện cũ khác của tỉnh Lạng Sơn.

Như tại khu vực huyện Văn Lãng cũ, năm 2025, trên địa bàn do Hạt Kiểm lâm khu vực Văn Lãng quản lý đã xảy ra 3 vụ phá rừng trái pháp luật.

Ông Hoàng Ngọc Khôi, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm khu vực Văn Lãng cho biết: địa bàn đơn vị quản lý hiện có 5 xã với tổng diện tích rừng tự nhiên là gần 20 nghìn ha. Diện tích rộng như vậy nhưng trên địa bàn chỉ có 10 cán bộ kiểm lâm phụ trách địa bàn. Trong đó, theo quy định trước khi thực hiện sáp nhập thì 1 cán bộ kiểm lâm phụ trách địa bàn 1 xã, nhưng sau khi sáp nhập, với diện tích rừng của các xã trước đây nhập lại thì ít nhất phải có 2 cán bộ kiểm lâm phụ trách 1 địa bàn. Địa bàn quản lý rộng khiến việc tuần rừng của cán bộ phụ trách địa bàn gặp nhiều khó khăn.

Khó khăn này cũng là khó khăn của hạt kiểm lâm các khu vực khác. Được biết, toàn tỉnh chỉ có hơn 80 cán bộ kiểm lâm phụ trách địa bàn (chưa tính cán bộ cấp lãnh đạo). Khi chưa thực hiện sáp nhập thì số hơn 80 cán bộ kiểm lâm địa bàn phải phụ trách 181 xã và 14 thị trấn. Mặc dù sau sáp nhập, số xã ít đi nhưng diện tích rừng cần quản lý vẫn vậy, trong khi số lượng kiểm lâm địa bàn lại không tăng về nhân sự.

Cán bộ Hạt kiểm lâm khu vực Văn Lãng kiểm tra, phát hiện gỗ rừng tự nhiên bị chặt phát tại khu vực rừng ở thôn Khuổi Toọc, xã Hội Hoan

Ông Nguyễn Hữu Hưng, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh cho biết: số lượng biên chế kiểm lâm tỉnh hiện nay còn thấp, hiện biên chế cho lực lượng kiểm lâm tỉnh tính theo đơn vị diện tích thấp nhất so với các tỉnh phía Bắc, mỗi kiểm lâm viên đang phải phụ trách từ 2 - 3 xã, diện tích từ 5.000 - 7.000 ha. Nhân sự mỏng dẫn đến công tác tuần tra, bảo vệ, ngăn chặn các hành vi vi phạm trong lâm nghiệp gặp không ít khó khăn.

Công tác bảo vệ rừng tự nhiên không chỉ gặp khó do lực lượng kiểm lâm mỏng, mà hiện nay, mặc dù các xã đều đã có tổ chức các đội bảo vệ rừng tại các thôn, nhưng nhân sự trong các đội bảo vệ rừng tại các thôn chủ yếu là kiêm nhiệm, và chỉ khi có sự vụ hoặc kế hoạch cụ thể, các đội mới cắt cử nhân sự tham gia tuần rừng cùng cán bộ kiểm lâm địa bàn. Công tác phối hợp giữa chính quyền địa phương trong xây dựng, thực hiện phương án phối hợp tuần tra, bảo vệ rừng với lực lượ̣ng kiểm lâm, lực lượng công an xã cũng chưa chặt chẽ. Đây cũng là những nguyên nhân khiến công tác tuần tra, ngăn chặn các hành vi vi phạm lâm nghiệp nói chung còn gặp rất nhiều khó khăn.

Theo chia sẻ của Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh, để việc kiểm soát địa bàn chặt chẽ hơn, Chi cục Kiểm lâm tỉnh đang tham mưu, trình tờ trình xin bổ sung cán bộ kiểm lâm địa bàn để đảm bảo đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ. Cùng đó, Chi cục đang tiếp tục tham mưu cho Sở NN&MT đề xuất UBND tỉnh nghiên cứu, xem xét nâng mức hỗ trợ cho các hộ dân tham gia quản lý, bảo vệ rừng. Đồng thời, lực lượng kiểm lâm sẽ bố trí đội kiểm tra lưu động phối hợp với các hạt kiểm lâm quản lý khu vực để gia tăng tần suất tuần rừng. Qua đó nhằm ngăn chặn các vụ người dân phá rừng trái pháp luật.

Từ những số liệu về số vụ phá rừng trái pháp luật mà lực lượng kiểm lâm phát hiện, xử lý cho thấy, việc ngăn chặn từ xa, từ sớm người dân chặn phá rừng vẫn chưa đạt được. Vì thế, để công tác quản lý bảo vệ và phát triển rừng trên địa bàn tỉnh được ổn định và giữ vững, thì ngoài nỗ lực của lực lượng kiểm lâm cũng rất cần sự quan tâm, vào cuộc của các cấp ngành, sự phối kết hợp chặt chẽ giữa các lực lượng liên quan. Đồng thời, tăng cường công tác tuyên truyền bảo vệ rừng, rà soát, bổ sung, điều chỉnh lại các quy chế phối hợp với các lực lượng, các ngành trong tỉnh cho phù hợp với tình hình mới.

TRÍ DŨNG - HOÀNG CƯỜNG