Làn sóng thúc đẩy giải pháp hai nhà nước Israel và Palestine có thể phản tác dụng

Người dân Palestine đứng trên đống đổ nát sau các cuộc không kích của Israel xuống Dải Gaza. Ảnh: IRNA/TTXVN

Theo hãng tin AP ngày 22/9, Pháp và Saudi Arabia hy vọng sử dụng kỳ họp Đại hội đồng Liên hợp quốc năm nay cùng với cuộc chiến ngày càng khốc liệt ở Dải Gaza để thổi luồng sinh khí mới vào nỗ lực tìm kiếm giải pháp hai nhà nước cho xung đột Israel - Palestine.

Những nỗ lực này bao gồm lộ trình mới hướng tới thành lập Nhà nước Palestine tại các vùng lãnh thổ mà Israel kiểm soát trong cuộc chiến Trung Đông năm 1967 và động thái của một số nước phương Tây công nhận Nhà nước Palestine.

Ngày 21/9, Anh, Canada và Australia đã chính thức công nhận Nhà nước Palestine, nâng tổng số quốc gia công nhận lên gần 150, còn Pháp dự kiến sẽ theo sau tại kỳ họp Đại hội đồng tuần này.

Tuy nhiên, những nỗ lực thúc đẩy giải pháp hai nhà nước đang đối mặt với các trở ngại lớn, bắt đầu từ sự phản đối quyết liệt của Mỹ và Israel. Mỹ đã ngăn các quan chức Palestine tham dự Đại hội đồng. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã cảnh báo sẽ hành động đơn phương để đáp trả, có thể bằng cách sáp nhập một phần Bờ Tây. Điều đó sẽ khiến giấc mơ độc lập của Palestine càng xa vời.

Triển vọng chưa bao giờ ảm đạm hơn

Việc thành lập một Nhà nước Palestine ở Đông Jerusalem, Bờ Tây và Gaza từ lâu đã được cộng đồng quốc tế coi là cách duy nhất để giải quyết cuộc xung đột vốn bắt đầu hơn một thế kỷ trước khi cuộc tấn công của Hamas ngày 7/10/2023 châm ngòi cho cuộc chiến hiện tại ở Gaza.

Những người ủng hộ cho rằng điều này sẽ cho phép Israel tồn tại như một nền dân chủ với đa số người Do Thái. Họ cảnh báo rằng nếu không, hiện trạng sẽ tiếp diễn: người Do Thái Israel có đầy đủ quyền, trong khi người Palestine phải sống dưới nhiều mức độ kiểm soát của Israel. Đây là điều mà nhiều tổ chức nhân quyền lớn phản đối.

Tuần trước, Tổng Thư ký Liên hợp quốc António Guterres nói: “Israel phải hiểu rằng giải pháp một nhà nước, trong đó khuất phục người Palestine không có quyền, là điều hoàn toàn không thể chấp nhận. Nếu không có giải pháp hai nhà nước, sẽ không có hòa bình ở Trung Đông”.

Các cuộc đàm phán hòa bình khởi động từ đầu thập niên 1990 liên tục đổ vỡ do bạo lực và hành động mở rộng các khu định cư của Israel nhằm ngăn chặn Nhà nước Palestine. Kể từ khi ông Netanyahu trở lại nắm quyền năm 2009, không có cuộc đàm phán thực chất nào được tiến hành.

Israel đã sáp nhập Đông Jerusalem, coi đây là một phần thủ đô của mình và lâu nay khuyến khích mở rộng các khu định cư Do Thái trong và xung quanh các khu dân cư Palestine.

Bờ Tây bị chiếm đóng hiện có hơn 500.000 người định cư mang quốc tịch Israel cùng khoảng 3 triệu người Palestine sống dưới sự quản lý quân sự của Israel, còn Chính quyền Palestine chỉ có quyền tự trị hạn chế ở một số khu vực rải rác.

Tại Gaza, chiến dịch trả đũa Hamas của Israel đã khiến hàng chục nghìn người Palestine thiệt mạng, khiến khoảng 90% dân số trong 2 triệu người phải rời bỏ nhà cửa, biến phần lớn lãnh thổ này thành nơi không thể sinh sống và đẩy một số khu vực vào nạn đói. Một chiến dịch mới có thể sẽ san phẳng thành phố lớn nhất của người Palestine.

Chính phủ của Thủ tướng Netanyahu và phần lớn giới chính trị Israel đã phản đối Nhà nước Palestine ngay cả trước cuộc chiến. Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump thì kêu gọi tái định cư phần lớn dân số Gaza sang các nước khác. Đây là kế hoạch được Israel nhiệt tình hưởng ứng dù các nhà phê bình coi đây là hành động thanh lọc sắc tộc.

Kế hoạch Pháp - Saudi Arabia

Có lẽ với hy vọng đây là thời khắc “tăm tối nhất trước bình minh”, Pháp và Saudi Arabia đã đưa ra một kế hoạch từng bước nhằm chấm dứt xung đột bằng cách thành lập một nhà nước phi quân sự do Chính quyền Palestine quản lý với sự hỗ trợ quốc tế.

Kế hoạch kêu gọi chấm dứt ngay lập tức cuộc chiến ở Gaza, trả tự do cho toàn bộ con tin và Israel rút quân hoàn toàn. Hamas sẽ chuyển giao quyền lực cho một ủy ban độc lập về chính trị dưới sự bảo trợ của Chính quyền Palestine (điều mà Hamas đã đồng ý) và hạ vũ khí (điều mà Hamas chưa thực hiện).

Cộng đồng quốc tế sẽ giúp Chính quyền Palestine tái thiết Gaza và quản lý các vùng lãnh thổ, có thể với sự hỗ trợ của lực lượng gìn giữ hòa bình nước ngoài. Tiếp theo là hòa bình và hội nhập khu vực, có khả năng bao gồm việc Saudi Arabia bình thường hóa quan hệ với Israel.

Đầu tháng này, Đại hội đồng gồm 193 thành viên đã thông qua một nghị quyết không ràng buộc ủng hộ “Tuyên bố New York”.

Sự phản đối của Mỹ và Israel

Mỹ và Israel cho rằng làn sóng quốc tế thúc đẩy thành lập Nhà nước Palestine đồng nghĩa với việc “thưởng cho Hamas” và khiến việc đạt được thỏa thuận ngừng chiến tranh cũng như trao trả con tin trở nên khó khăn hơn.

Đàm phán ngừng bắn ở Gaza lại đổ vỡ khi Israel tiến hành cuộc không kích ngày 9/9 nhằm vào các nhà đàm phán của Hamas ở Qatar - một trong những bên trung gian chính. Mỹ đã rút khỏi đàm phán từ tháng 7 và đổ lỗi cho Hamas, còn Israel đơn phương chấm dứt thỏa thuận ngừng bắn trước đó vào tháng 3.

Israel cũng nói rằng việc thành lập Nhà nước Palestine sẽ cho phép Hamas thực hiện một cuộc tấn công kiểu 7/10/2023 ở quy mô rộng hơn. Lãnh đạo Hamas từng ám chỉ họ sẽ chấp nhận một nhà nước theo đường biên giới năm 1967, nhưng tổ chức này vẫn chính thức cam kết xóa sổ Israel.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu. Ảnh: THX/TTXVN

Ông Netanyahu coi việc quốc tế công nhận Nhà nước Palestine là một cuộc tấn công vào Israel. Trong cuộc gặp với Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tuần trước, ông Netanyahu nói: “Rõ ràng, nếu có những hành động đơn phương chống chúng tôi, điều đó đơn giản sẽ khiến chúng tôi có những hành động đơn phương”.

Ông Netanyahu và các đối tác cực hữu từ lâu đã muốn sáp nhập phần lớn Bờ Tây. Điều này sẽ khiến gần như không thể thành lập một Nhà nước Palestine khả thi.

Mỹ chưa đưa ra lập trường công khai, nhưng trong cuộc phỏng vấn với Fox News, ông Rubio đã liên hệ cuộc thảo luận về sáp nhập với vấn đề công nhận Nhà nước Palestine.

UAE gọi động thái sáp nhập Bờ Tây là một “lằn ranh đỏ”, nhưng không nói rõ điều này sẽ ảnh hưởng thế nào đến Thỏa thuận Abraham năm 2020, theo đó UAE bình thường hóa quan hệ với Israel.

Những trở ngại khác

Kế hoạch Pháp - Saudi Arabia né tránh các vấn đề gây chia rẽ nhất của cuộc xung đột: biên giới cuối cùng, số phận của các khu định cư, quyền hồi hương của người tị nạn Palestine từ các cuộc chiến trước, các thỏa thuận an ninh, tình trạng của Jerusalem và công nhận Israel là một nhà nước Do Thái.

Kế hoạch này cũng phụ thuộc nhiều vào Chính quyền Palestine. Israel cáo buộc Chính quyền Palestine kích động thù hận bất chấp những cải cách gần đây.

Kế hoạch trên kêu gọi tổ chức bầu cử ở Palestine trong vòng một năm, nhưng Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas từng trì hoãn các cuộc bỏ phiếu trước đó. Hamas, lực lượng giành chiến thắng trong cuộc bầu cử toàn quốc gần nhất năm 2006, sẽ bị loại trừ trừ khi họ hạ vũ khí và công nhận Israel.

Tất cả những điều này có nghĩa là kế hoạch nhiều khả năng sẽ kết thúc như những thỏa thuận, khuôn khổ và lộ trình Trung Đông trước đây.

Thùy Dương/Báo Tin tức và Dân tộc