Lần đầu tiên phát hiện 'con đường thiêng' ở khu di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn

“Đây là vết tích của một trong những công trình kiến trúc chưa từng được biết đến ở khu di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn trong lịch sử tồn tại của khu di tích từ trước đến nay”, giới chuyên môn nhận định.

“Con đường thiêng” được phát lộ trong đợt khai quật nghiên cứu khảo cổ học kiến trúc đường dẫn ở phía Đông tháp K vào thánh địa Mỹ Sơn (xã Thu Bồn, TP Đà Nẵng) được triển khai từ tháng 7/2025.

Theo báo cáo kết quả đợt khai quật kiến trúc đường dẫn từ tháp K vào thánh địa Mỹ Sơn của Ban quản lý Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn, căn cứ các tư liệu khảo cổ và phân tích của các nhà chuyên môn có thể khẳng định đây là con đường thiêng dẫn vào di tích Mỹ Sơn. Sự độc đáo của con đường không chỉ thể hiện ở loại hình di tích kiến trúc mà còn ở vị trí con đường dẫn vào những khu đền tháp.

Kết quả bước đầu đã làm xuất lộ dấu tích kiến trúc con đường thiêng dẫn từ tháp K vào khu trung tâm thánh địa Mỹ Sơn với độ dài hơn 150m tính từ chân tháp K về phía Đông. Đây là vết tích của một trong những công trình kiến trúc chưa từng được biết đến ở Mỹ Sơn trong lịch sử tồn tại của di tích này từ trước đến nay.

PGS.TS Ngô Văn Doanh, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đông Nam Á cho biết, căn cứ các tư liệu khảo cổ và phân tích của các nhà chuyên môn có thể khẳng định đây là con đường thiêng dẫn vào di tích Mỹ Sơn. Sự độc đáo của con đường không chỉ thể hiện ở loại hình di tích kiến trúc mà còn ở vị trí con đường dẫn vào những khu đền tháp. Đây là những điều trước đây do những nguyên nhân khác nhau mà các nhà nghiên cứu người Pháp chưa từng biết tới. Cạnh đó, với sự phát hiện của năm vị trí khung cửa phía bên phải tường bao con đường cũng đặt ra nhiều vấn đề thú vị cần tiếp tục nghiên cứu.

“Kể từ khi người Pháp phát hiện khu đền tháp Mỹ Sơn vào cuối thế kỷ XIX, việc phát lộ con đường thiêng dẫn vào khu di tích Mỹ Sơn là sự kiện khảo cổ học quan trọng thời hiện đại”, PGS.TS Ngô Văn Doanh khẳng định.

Theo TS Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học, người chủ trì khai quật: về cấu trúc con đường, đợt khai quật đã làm rõ di tích là một con đường đất cát tự nhiên có hai bức tường xếp gạch bo hai bên. Toàn bộ mặt cắt ngang con đường rộng phủ bì 9m, lòng đường rộng 7,9m, bề mặt bằng phẳng, cấu tạo từ cát sỏi và gạch vụn được đầm chặt, có độ dày từ 0,15 - 0,2m.

Một đặc điểm khác của con đường dẫn đáng được lưu ý, cũng được làm rõ hơn từ cuộc khai quật này, đó là việc phát hiện bốn dấu tích cửa, cổng trên đoạn tường phía Nam của đường đi, trong khi đó không phát hiện một dấu tích cửa nào tương tự trên đoạn tường phía Bắc. Bên cạnh sự hiện diện phổ biến của các loại gạch và đá xây dựng kiến trúc đường dẫn, đợt khai quật đã phát hiện một số mảnh vỡ của đồ đất nung và gốm men có niên đại từ thế kỷ X đến thế kỷ XII trong địa tầng ổn định. Điều đặc biệt đáng lưu ý là các di vật đều là mảnh vỡ và chỉ tìm thấy ở phía bên ngoài tường bao phía Bắc, nơi được xác định ở khu vực nằm ngoài không gian nghi lễ của di tích.

Kết quả thăm dò, khai quật năm 2025 đã bổ sung những tư liệu rất có giá trị, góp phần xác định về chức năng tôn giáo của phế tích là con đường thiêng, con đường dẫn thần linh, vua chúa và tăng lữ Bà la môn giáo đi vào không gian thiêng thánh địa Mỹ Sơn ở khoảng thế kỷ XI - XII. Kết quả này đồng thời cũng mở ra một vấn đề khoa học mới, rằng Mỹ Sơn vẫn giữ vai trò là hạt nhân tôn giáo của Champa trong suốt tiến trình lịch sử; và không gian thiêng của Mỹ Sơn có những lúc mở rộng, hoặc thu hẹp tùy theo từng triều đại của các vị vua Champa.

Những nghiên cứu so sánh bước đầu cũng ghi nhận con đường thiêng hay con đường hành lễ liên quan đến các nghi lễ Ấn Độ giáo mới được phát hiện ở khu di tích Mỹ Sơn là duy nhất trong hệ thống di tích văn hóa Champa, khác hẳn với các địa điểm khác, bởi đây là con đường dẫn vào một khu di tích. Ở những di tích khác, những con đường được thiết kế theo trục đi thẳng từ ngoài vào đền tháp trung tâm.

Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc BQL Mỹ Sơn cho biết, thời gian tới, đơn vị và Viện Khảo cổ học sẽ tiếp tục xây dựng chương trình hợp tác nghiên cứu làm rõ quy mô, cấu trúc và diện mạo của toàn bộ con đường trong bối cảnh tổng thể khu di tích Mỹ Sơn.

Khánh Chi/Báo Văn Hóa Báo Văn hóa