Lần đầu tiên cấy ghép thành công phổi lợn vào người chết não

Các bác sĩ tại Trung Quốc vừa thực hiện thành công ca cấy ghép phổi từ lợn biến đổi gen vào một bệnh nhân chết não 39 tuổi. Theo công bố trên Nature Medicine, lá phổi cấy ghép hoạt động được chín ngày mà không xuất hiện hiện tượng đào thải cấp tính.

Cấy ghép dị loại đã trở thành một lĩnh vực nghiên cứu hấp dẫn trong những năm gần đây. Các bác sĩ đã nghiên cứu cách cấy ghép tim, thận và gan từ lợn vào người. Ảnh: AP

Đây được xem là bước tiến mới trong lĩnh vực cấy ghép dị loài(xenotransplantation) – kỹ thuật chuyển nội tạng từ động vật sang người nhằm giải quyết tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng nguồn hiến tạng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện nay chỉ khoảng 10% nhu cầu ghép tạng toàn cầu được đáp ứng.

Thành công bước đầu nhưng còn giới hạn

Các chuyên gia quốc tế đánh giá thận trọng về kết quả này. Bác sĩ Justin Chan, chuyên gia ghép phổi tại Viện Cấy ghép NYU Langone (Mỹ) nhận định, đây là “công trình đầy hứa hẹn và đáng khích lệ”, song lưu ý nghiên cứu chỉ dựa trên một trường hợp và “thành công mang tính điều kiện”. Ông nhấn mạnh: “Những lá phổi này chưa đủ khả năng duy trì sự sống độc lập cho bệnh nhân”.

Giáo sư Andrew Fisher, chuyên ngành ghép phổi tại Đại học Newcastle (Anh), đồng quan điểm: “Công trình này rất đáng hoan nghênh khi góp phần nâng cao hiểu biết, nhưng chỉ là một bước tiến nhỏ. Chúng ta còn rất nhiều việc phải làm và chưa thể nói rằng kỷ nguyên cấy ghép phổi lợn cho người đã bắt đầu”.

Giới chuyên môn nhấn mạnh vẫn còn một chặng đường dài trước khi phổi lợn có thể được cấy ghép và hoạt động trong cơ thể bệnh nhân sống.

Thách thức đặc thù với phổi

Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu đã thử nghiệm cấy ghép tim, gan, thận lợn biến đổi gen vào cơ thể người. Một số bệnh nhân còn sống thêm vài tháng sau phẫu thuật, thậm chí có trường hợp thận lợn hoạt động bền bỉ nhiều tháng. Tuy nhiên, phổi được coi là cơ quan đặc biệt khó ghép.

Giáo sư Fisher giải thích: “Mỗi hơi thở đưa môi trường bên ngoài trực tiếp vào cơ thể. Do đó, phổi phải có khả năng chống chọi mạnh mẽ với ô nhiễm, vi khuẩn và các tác nhân ngoại lai. Hệ miễn dịch tại phổi vốn rất nhạy và hoạt động mạnh, trong khi ở cấy ghép, chúng ta lại mong muốn phản ứng miễn dịch được kiềm chế. Đây chính là thách thức lớn nhất”.

Kết quả nghiên cứu tại Trung Quốc

Trong ca phẫu thuật vừa qua, các nhà khoa học đã sử dụng lá phổi trái từ một con lợn Bama Xiang với sáu chỉnh sửa gen. Lá phổi này hoạt động được 216 giờ (chín ngày) mà không gây phản ứng đào thải cấp tính – một trong những nguy cơ lớn nhất của cấy ghép dị loài.

Không ghi nhận dấu hiệu nhiễm trùng, song chỉ sau 24 giờ, lá phổi bắt đầu tích tụ dịch và có tổn thương, có thể do phản ứng viêm. Dù bệnh nhân được dùng thuốc ức chế miễn dịch mạnh, cơ quan ghép vẫn dần bị kháng thể tấn công, gây tổn hại nghiêm trọng theo thời gian.

Lá phổi của lợn biến đổi gen đã hoạt động được 9 ngày mà không gây phản ứng đào thải cấp tính. Ảnh: Nature Medicine

Giáo sư Fisher lưu ý, tổn thương có thể bị đánh giá thấp vì bệnh nhân vẫn còn một lá phổi tự nhiên, giúp bù đắp chức năng. Trong khi đó, giáo sư Peter Friend thuộc Đại học Oxford cho rằng tình trạng viêm cấp tính vốn có ở bệnh nhân chết não cũng ảnh hưởng đến kết quả, làm phức tạp thêm việc đánh giá.

Hướng nghiên cứu tiếp theo

Nhóm nghiên cứu khẳng định cần tiếp tục hoàn thiện phương pháp, bao gồm tối ưu phác đồ ức chế miễn dịch, tinh chỉnh kỹ thuật chỉnh sửa gen, cải thiện bảo quản phổi và đánh giá khả năng hoạt động lâu dài sau giai đoạn cấp tính.

Giáo sư Friend cho biết, ngoài hướng đi này, một số công trình khác đang được triển khai như tái tạo nội tạng từ tế bào gốc, hay nuôi cấy cơ quan “người hóa” trong cơ thể lợn, cừu.

Giáo sư Fisher cũng nhấn mạnh một hướng đi nhiều triển vọng khác là xử lý, cải tạo các lá phổi hiến tặng nhưng ban đầu bị loại khỏi danh sách ghép: “Nếu thành công, phương pháp này có thể áp dụng chỉ trong vài tháng tới, và trong những năm tới chắc chắn sẽ tạo ra khác biệt lớn”.

Ca ghép phổi lợn vào bệnh nhân chết não lần này mở thêm một cánh cửa cho y học trong nỗ lực giải quyết tình trạng thiếu hụt tạng hiến. Tuy nhiên, giới chuyên môn đều thống nhất rằng còn rất nhiều thách thức về miễn dịch, kỹ thuật và đạo đức cần được giải quyết trước khi phương pháp này có thể áp dụng rộng rãi cho bệnh nhân sống.

Hồng Nhung