'Lá chắn pháp lý' trong Luật AI: Nghiêm cấm thao túng bầu cử, sản xuất deepfake

Bổ sung hành vi nghiêm cấm: Tăng tính răn đe và minh bạch

Điểm nhấn trong phiên thảo luận là đề nghị bổ sung một Điều riêng quy định về các hành vi bị nghiêm cấm trong lĩnh vực AI. Các ĐBQH nhận định, dự thảo Luật AI có 36 Điều, tuy nhiên chưa có điều nào quy định về vấn đề này.

ĐBQH Trần Văn Khải (Đoàn Ninh Bình) - Ảnh: Quochoi.vn

ĐBQH Trần Văn Khải (Đoàn Ninh Bình) đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu bổ sung một Điều riêng, tương tự như các Luật chuyên ngành như An ninh mạng hay Giao dịch điện tử. Theo ông, quy định hành vi cấm trong Luật AI là “lá chắn pháp lý” cần thiết để ngăn AI trở thành công cụ gây hại, bảo vệ quyền con người, thúc đẩy cạnh tranh công bằng và đồng bộ quốc tế.

Việc này nhằm giúp tăng tính răn đe, minh bạch và thống nhất trong áp dụng pháp luật, đồng thời định hướng AI phát triển có trách nhiệm.

Đại biểu Khải đề nghị cụ thể hóa một số hành vi bị cấm như: Cấm sử dụng AI để thao túng bầu cử hoặc gây rối, kích động chính trị, xâm phạm an ninh quốc gia; Cấm sử dụng AI để tạo dựng những nội dung giả mạo (deepfakes), tạo dựng hình ảnh, video clip, thông tin giả mạo phục vụ hành vi lừa đảo, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, gây chia rẽ và các mục đích xấu khác.

Hài hòa giữa quản lý và thúc đẩy phát triển AI

Tham gia thẩm tra dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, ĐBQH Trần Văn Khải cho rằng, dự thảo nêu quan điểm xây dựng luật nhằm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy phát triển là chưa thật sự phù hợp.

Ông Khải lý giải, quản lý minh bạch, hiệu quả chính là nền tảng, là cơ sở để thúc đẩy phát triển bền vững. Nếu quản lý quá chặt sẽ có nguy cơ kìm hãm sự phát triển, còn nếu quản lý quá lỏng sẽ khó kiểm soát được các rủi ro.

Vì vậy, đại biểu đề nghị Cơ quan soạn thảo nghiên cứu xác định quan điểm chính sách xây dựng Luật theo hướng thay cụm từ “cân bằng” thành “hài hòa giữa quản lý và thúc đẩy” đối với chuỗi các chủ thể có liên quan để bảo đảm tính khả thi.

ĐBQH Nguyễn Thị Tuyết Nga (Đoàn Quảng Trị) cơ bản nhất trí với tính cấp thiết của việc ban hành Luật, khẳng định AI đã có bước phát triển vượt bậc, cùng với các công nghệ số khác có tác động sâu rộng. Việc xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý về AI là rất cần thiết nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước đối với công nghệ mới, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Cân nhắc thời điểm ban hành và tính thống nhất pháp luật

Một trong những vấn đề được thảo luận là thời điểm ban hành Luật AI. ĐBQH Nguyễn Mạnh Cường (Đoàn Quảng Trị) bày tỏ băn khoăn khi Quốc hội mới thông qua Luật Công nghiệp công nghệ số năm 2025 (có một chương về trí tuệ nhân tạo, hiệu lực từ 01.01.2026). Đại biểu cho rằng cần cân nhắc thời điểm ban hành để luật đảm bảo tính ổn định, lâu dài.

Ông Cường nêu quan điểm, trong trường hợp pháp luật hiện hành chưa phù hợp hoặc chưa có quy định, có thể áp dụng Nghị quyết số 206 năm 2025 của Quốc hội, giao Chính phủ ban hành quy định, trong thời hạn 2-3 năm sẽ tổng kết xây dựng luật trình Quốc hội, nhằm đảm bảo tính linh hoạt.

Về phạm vi điều chỉnh và sự đồng bộ, ĐBQH Nguyễn Thị Tuyết Nga đề nghị làm rõ phạm vi điều chỉnh của dự án luật liên quan đến hoạt động nghiên cứu trí tuệ nhân tạo để không trùng lặp với hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quy định tại Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

ĐB Nguyễn Thị Tuyết Nga - Ảnh: Quochoi.vn

Đại biểu Nga cũng đề nghị rà soát Luật Công nghiệp công nghệ số năm 2025, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ để bổ sung các quy định liên quan đến sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm, dịch vụ sau khi có sử dụng AI khi tham gia vào các quan hệ dân sự, lao động.

Đối với cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, các đại biểu khẳng định sự cần thiết để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tuy nhiên cần nghiên cứu bổ sung cơ chế miễn trừ trách nhiệm đối với rủi ro phát sinh trong quá trình thử nghiệm khi tổ chức, cá nhân đã tuân thủ đúng quy định.

Yêu cầu làm rõ cơ chế tổ chức và tài chính

Các đại biểu cũng dành sự quan tâm đến Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo và Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo Quốc gia.

ĐBQH Nguyễn Thị Tuyết Nga cho biết, dự thảo Luật chỉ có duy nhất một khoản (khoản 1 Điều 6) quy định về Ủy ban. Đại biểu đề nghị làm rõ vị trí pháp lý, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức và hoạt động của cơ quan này, đồng thời đánh giá sự phù hợp với các văn bản chỉ đạo của Đảng về sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy.

ĐBQH Trần Văn Khải cơ bản nhất trí thành lập Ủy ban nhưng đề nghị làm rõ thẩm quyền thành lập, cơ chế tổ chức và hoạt động của cơ quan này.

Về Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo Quốc gia (Điều 23), các đại biểu đề nghị Chính phủ rà soát các văn bản chỉ đạo của Đảng liên quan đến việc thành lập các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách.

ĐBQH Nguyễn Thị Tuyết Nga đề nghị bổ sung đánh giá tác động về việc thành lập Quỹ đối với ngân sách nhà nước để bảo đảm tính khả thi và không trùng lặp về chức năng, nhiệm vụ, nội dung chi với Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia hiện có.

ĐBQH Trần Văn Khải đề nghị đánh giá kỹ về kinh nghiệm quản lý, vận hành và hiệu quả của các Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách thời gian qua và tham khảo thêm ý kiến của Kiểm toán Nhà nước.

Các ý kiến đóng góp tại Kỳ họp là cơ sở quan trọng để Cơ quan soạn thảo tiếp tục hoàn thiện dự án Luật AI, hướng tới việc xây dựng một hành lang pháp lý toàn diện, đảm bảo thúc đẩy mạnh mẽ đổi mới sáng tạo song hành cùng kiểm soát chặt chẽ các rủi ro từ công nghệ Trí tuệ nhân tạo.

Nam Phong