Kỳ vọng từ chính sách mới bảo vệ và phát huy giá trị di sản

Nhiều điểm nhấn quan trọng

Việt Nam hiện có 8 di sản thế giới được UNESCO ghi danh, bao gồm cả thiên nhiên và văn hóa như Vịnh Hạ Long, Quần thể Tràng An, Phong Nha – Kẻ Bàng, Cố đô Huế, Phố cổ Hội An, Thánh địa Mỹ Sơn…

Ngoài ra, hàng chục di sản văn hóa phi vật thể như Nhã nhạc cung đình, Quan họ Bắc Ninh, Ca trù, Đờn ca tài tử Nam Bộ… cũng đã được vinh danh. Mỗi di sản không chỉ là niềm tự hào quốc gia mà còn là nguồn lực to lớn cho phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt là du lịch.

Cổng Nam Thành nhà Hồ - biểu tượng kiến trúc đá độc đáo còn nguyên vẹn sau hơn 600 năm của Di sản Văn hóa Thế giới Thành nhà Hồ

Tuy nhiên, cùng với quá trình đô thị hóa, khai thác kinh tế và sự tác động của biến đổi khí hậu, nhiều di sản đã và đang chịu áp lực lớn. Một số công trình xuống cấp, cảnh quan thiên nhiên bị xâm hại, thậm chí có nguy cơ mất tính nguyên gốc.

Bên cạnh đó, đời sống của nghệ nhân, những người nắm giữ tri thức truyền thống gắn với di sản phi vật thể, vẫn còn nhiều khó khăn, chưa tương xứng với vai trò của họ trong việc gìn giữ hồn cốt dân tộc. Chính vì vậy, sự ra đời của Nghị định 215/2025 được xem là cần thiết để lấp khoảng trống pháp lý, đưa công tác bảo tồn vào khuôn khổ minh bạch và hiệu quả hơn.

Nghị định nêu rõ các biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, thiên nhiên thế giới, đồng thời tạo hành lang pháp lý cho việc gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể.

Đáng chú ý, văn bản bổ sung chính sách hỗ trợ trực tiếp đối với các nghệ nhân – những “báu vật nhân văn sống”. Họ sẽ được thụ hưởng các chế độ đãi ngộ rõ ràng hơn, bao gồm hỗ trợ sinh hoạt, điều kiện truyền dạy và bảo tồn tri thức dân gian.

Đây là bước tiến quan trọng, bởi lâu nay, phần lớn nghệ nhân vẫn duy trì việc gìn giữ di sản bằng tâm huyết cá nhân, thiếu nguồn lực để truyền lại cho thế hệ trẻ.

Ngoài ra, Nghị định 215 còn quy định cơ chế phối hợp giữa chính quyền địa phương, cộng đồng và các cơ quan quản lý văn hóa trong việc bảo tồn di sản. Việc này nhằm khắc phục tình trạng phân tán, chồng chéo trách nhiệm trước đây, khi có những vụ việc xâm hại di sản nhưng không rõ đơn vị nào phải chịu trách nhiệm chính.

Bên cạnh đó, văn bản cũng mở ra cơ chế xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp và tổ chức xã hội tham gia bảo tồn, khai thác bền vững di sản, đồng thời yêu cầu có cơ chế giám sát để tránh tình trạng thương mại hóa quá mức.

Một điểm mới nữa là việc siết chặt công tác quản lý hoạt động du lịch tại các di sản thiên nhiên. Theo đó, các dự án xây dựng, khai thác dịch vụ phải bảo đảm nguyên tắc phát triển bền vững, không ảnh hưởng đến giá trị gốc. Đây là yêu cầu cấp thiết khi thời gian qua, đã có nhiều ý kiến lo ngại về việc xây dựng hạ tầng, khai thác du lịch quá mức tại những địa danh nổi tiếng như Vịnh Hạ Long, Tràng An hay Phong Nha – Kẻ Bàng.

Kỳ vọng từ chính sách mới

Với Nghị định 215, người dân, đặc biệt là cộng đồng cư dân sống trong và quanh khu vực di sản, sẽ là đối tượng thụ hưởng trực tiếp. Bởi lẽ, họ vừa là chủ thể sáng tạo, vừa là lực lượng tham gia bảo tồn. Chính sách hỗ trợ nghệ nhân không chỉ giúp cải thiện đời sống mà còn tạo động lực để họ tiếp tục truyền dạy cho thế hệ sau. Đồng thời, cộng đồng cư dân sẽ có cơ hội gắn kết với hoạt động du lịch văn hóa, từ đó nâng cao thu nhập, cải thiện chất lượng sống.

Những nghệ nhân gìn giữ văn hóa truyền thống sẽ được trân trọng và hỗ trợ xứng đáng

Ở tầm vĩ mô, nghị định này còn thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc thực hiện Công ước UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới. Khi cơ chế quản lý được minh bạch, sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước – cộng đồng – doanh nghiệp sẽ giúp các di sản không chỉ “sống” trong quá khứ, mà còn trở thành động lực phát triển trong hiện tại và tương lai. Đây cũng là cách để Việt Nam nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế, khi di sản được bảo tồn và phát huy giá trị bền vững.

Tất nhiên, để nghị định đi vào cuộc sống, cần có sự đồng bộ trong triển khai. Nếu thiếu nguồn lực hoặc buông lỏng quản lý. Điều quan trọng là chính quyền địa phương phải thực sự coi trọng vai trò của di sản trong chiến lược phát triển kinh tế – xã hội, thay vì chỉ chú trọng khai thác ngắn hạn. Đồng thời, người dân cũng cần được nâng cao nhận thức, trở thành chủ thể tích cực trong việc bảo vệ di sản, thay vì chỉ là người thụ hưởng.

Nghị định 215/2025/NĐ-CP ra đời vào thời điểm mang tính bản lề, khi công tác bảo tồn di sản của Việt Nam đang đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức. Cơ hội là nguồn lực di sản phong phú, đa dạng, có sức hấp dẫn lớn đối với thế giới. Thách thức là áp lực từ phát triển kinh tế, biến đổi khí hậu và sự xuống cấp tự nhiên. Chính vì vậy, nghị định không chỉ là công cụ pháp lý, mà còn là lời khẳng định: bảo tồn di sản là trách nhiệm chung, gắn liền với sự phát triển bền vững của quốc gia.

Người dân kỳ vọng, cùng với nghị định này, những nghệ nhân gìn giữ văn hóa truyền thống sẽ được trân trọng và hỗ trợ xứng đáng; những khu di sản thiên nhiên và văn hóa sẽ tiếp tục tỏa sáng trên bản đồ thế giới; và trên hết, thế hệ mai sau sẽ vẫn có cơ hội được sống trong không gian di sản nguyên vẹn, tràn đầy sức sống.

HOÀNG HƯƠNG