Kỳ vọng không gian văn hóa ven sông Hồng

Tiền đề quan trọng

Hà Nội là TP gắn liền với những dòng sông, trong đó sông Hồng là con sông lớn nhất. Hệ thống sông Hồng là nguồn cung cấp nước tưới cho nền nông nghiệp của đồng bằng Bắc Bộ, là tuyến giao thông vận chuyển hàng hóa quan trọng. Bên cạnh đó, sông Hồng cũng là nơi chứng kiến bao chiến thắng oai hùng lẫy lừng của dân tộc Việt trong lịch sử ngàn năm chống giặc ngoại xâm.

Theo lãnh đạo Sở QH-KT Hà Nội, qua các thời kỳ phát triển, việc xóa nhòa sự ngăn cách về không gian, tận dụng và phát huy tiềm năng quỹ đất hai bên bờ sông Hồng, đưa dòng sông trở thành nhân tố phát triển của Thủ đô “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại” luôn được đề cao. Gần nhất, tại Quyết định số 1569/QĐ-TTg ngày 12/12/2024 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 cũng nhấn mạnh, sông Hồng là trục xanh, trục cảnh quan trung tâm của Thủ đô, là không gian văn hóa di sản, du lịch và dịch vụ, kết nối vùng Thủ đô và vùng đồng bằng sông Hồng. Tiếp đó, Quyết định số 1668/QĐ-TTg ngày 27/12/2024 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 cũng định hướng 5 trục không gian quan trọng. Trong đó trục sông Hồng: kết hợp với sông Đuống, phát triển là không gian xanh trung tâm của đô thị trung tâm, không gian văn hóa sáng tạo, trục phát triển kinh tế - xã hội và là không gian điểm nhấn biểu tượng của Thủ đô Hà Nội, phát triển đô thị, công viên sinh thái hai bên sông, trị thủy, khai thác giá trị cảnh quan, cảng sông, du lịch hai bên sông.

Cầu Long Biên. Ảnh: Kiều Mai Phương

Một trong những yếu tố quan trọng được kỳ vọng sẽ tạo đà bứt phá cho khai thác và phát triển không gian văn hóa ven sông Hồng là việc thành lập phường Hồng Hà khi vận hành chính quyền địa phương hai cấp. Theo đó, phường Hồng Hà được thành lập trên cơ sở sắp xếp toàn bộ diện tích tự nhiên và quy mô dân số của các phường Phúc Tân, Chương Dương (quận Hoàn Kiếm cũ), Phúc Xá (quận Ba Đình cũ), một phần diện tích và quy mô dân số của các phường Nhật Tân, Tứ Liên, Yên Phụ, Phú Thượng, Quảng An (quận Tây Hồ cũ), Bạch Đằng, Thanh Lương (quận Hai Bà Trưng cũ), một phần diện tích mặt nước và bãi nổi giữa sông Hồng thuộc các phường Ngọc Thụy, Bồ Đề (quận Long Biên cũ). Phường có diện tích khoảng 15,09km2, quy mô dân số là 123.282 người. Như vậy, phường Hồng Hà bao trọn không gian ven sông Hồng thuộc các quận nội đô cũ. Tên gọi Hồng Hà được lựa chọn gắn liền với dấu ấn của dòng sông Hồng cũng như lịch sử hình thành và phát triển của Thủ đô Hà Nội.

Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND phường Hồng Hà Bùi Tuấn Anh cho biết, phường Hồng Hà nằm tại khu vực kết nối giữa khu đô thị cổ và dân cư đô thị ven sông Hồng, thuộc hành lang phát triển kinh tế - văn hóa - du lịch phía Đông của TP. Với lợi thế về địa lý, phường Hồng Hà được TP Hà Nội định hướng thành trung tâm phát triển mới của Thủ đô với sự phân bố hài hòa các không gian sinh thái, không gian văn hóa, lịch sử, không gian xanh, không gian đô thị hiện đại.

Là nơi hội tụ tài nguyên du lịch văn hóa - lịch sử phong phú từ các làng cổ (Yên Phụ, Nhật Tân), làng nghề truyền thống như trồng đào Nhật Tân, hoa Quảng Bá, quất cảnh Tứ Liên… và hệ thống di tích văn hóa - lịch sử - tín ngưỡng, phường Hồng Hà có điều kiện thuận lợi phát triển các loại hình du lịch văn hóa, tâm linh và trải nghiệm cộng đồng. “Đây là tiền đề quan trọng để Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân phường tranh thủ cơ hội, khai thác tối đa tiềm năng, lợi thế của địa bàn, định hướng thương mại - dịch vụ gắn với phát triển kinh tế du lịch làng nghề hoa đào, quất cảnh; từng bước khẳng định vai trò là động lực góp phần tạo diện mạo mới của Thủ đô văn hiến - văn minh - hiện đại” - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND phường Hồng Hà Bùi Tuấn Anh nhấn mạnh..

Tầm nhìn mới

Một trong những hành lang pháp lý quan trọng để phát triển không gian văn hóa sông Hồng được ban hành mới đây là Nghị quyết số 24/2025/NQ-HĐND ngày 10/7/2025 của HĐND TP Hà Nội quy định về tổ chức và hoạt động của trung tâm công nghiệp văn hóa trên địa bàn TP (thực hiện khoản 7 Điều 21 Luật Thủ đô 2024), có hiệu lực thi hành từ 20/7/2025. Trong đó nêu rõ trung tâm công nghiệp văn hóa tại bãi sông, bãi nổi sông Hồng và khu vực khác có lợi thế về vị trí không gian văn hóa phải phù hợp với quy hoạch Thủ đô, Quy hoạch chung Thủ đô, quy hoạch phòng, chống lũ, quy hoạch đê điều và các quy hoạch khác có liên quan.

Theo TS Lê Ngọc Anh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội, phát triển trung tâm công nghiệp văn hóa là bước đi quan trọng trong việc xây dựng Thủ đô trở thành trung tâm văn hóa sáng tạo của cả nước và khu vực; đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng kinh tế 2 con số của Thủ đô Hà Nội trong 5 năm tới. Tuy nhiên, khi xây dựng trung tâm công nghiệp văn hóa tại bãi sông Hồng cần lưu ý các vấn đề về quy hoạch đê điều, thủy lợi, thích ứng với điều kiện thủy văn của sông Hồng, không làm cản trở thoát lũ.

Trung tâm công nghiệp văn hóa ở bãi sông, bãi nổi sông Hồng với trục không gian cảnh quan là các không gian ngoài đê bao gồm mặt nước, không gian bãi nổi giữa, không gian bãi ven sông, những khu vực dân cư hiện hữu. Đây không chỉ là một dự án văn hóa - du lịch mà còn là một bước đi chiến lược trong phát triển kinh tế - xã hội bền vững của Thủ đô Hà Nội, sẽ trở thành biểu tượng văn hóa mới, góp phần quảng bá hình ảnh Hà Nội ra thế giới.

Theo các chuyên gia, khu vực bãi giữa sông Hồng có diện tích tới gần 400ha thuộc các quận Hoàn Kiếm, Tây Hồ, Hai Bà Trưng, Long Biên cũ, nay thuộc phường Hồng Hà nhưng gần như chưa tác động gì. “Hà Nội thường tổ chức chương trình Countdown chào đón năm mới ở bên hồ Hoàn Kiếm hay trước Nhà hát Lớn nhưng với số lượng lớn người dân tham dự, những không gian này còn rất hạn chế. Do đó, nếu có thể quy hoạch khu vực bãi giữa sông Hồng thành sân khấu lớn, tổ chức bắn pháo hoa thì chắc chắn sẽ hấp dẫn hơn” - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND phường Cửa Nam Phạm Tuấn Long chia sẻ.

GS.TS Lê Hồng Lý – Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam nhận định, trong tương lai, theo tầm nhìn phát triển của Hà Nội thì sông Hồng sẽ là trục chính của Thủ đô, đây là một bước thay đổi căn bản về không gian kinh tế, đồng thời cũng là văn hóa. Điều này tạo cho Hà Nội giống nhiều TP lớn trên thế giới như Moscow (Nga), Paris (Pháp), London (Anh), Seul (Hàn Quốc)… với một dòng sông lớn là trục chính.

Đứng từ góc quy hoạch văn hóa, trên trục dòng sông này là những thực thể văn hóa như hệ thống di tích ven hai bên bờ sông từ đầu nguồn thuộc địa phận Hà Nội đến phía Nam. Nổi bật là các di tích thờ Hai Bà Trưng, Chử Đồng Tử - Tiên Dung và các vị thần khác. Kèm theo các di tích này là hệ thống lễ hội và phong tục tập quán, nghi lễ, diễn xướng dân gian, làng nghề… “Toàn bộ di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của các làng hai bên sông Hồng sẽ là một phần đóng góp đáng kể vào trục văn hóa sông Hồng trong tương lai” - GS.TS Lê Hồng Lý chia sẻ.

Thiện Quang