Kỳ vọng khai thông các cửa ngõ TPHCM

Phối cảnh dự án cao tốc TPHCM - Mộc Bài dự kiến hoàn thành năm 2027.

“Thắt cổ chai” ở các cửa ngõ

Các tuyến vành đai vốn được coi là “xương sống” của vùng đại đô thị TPHCM mới vẫn chưa khép kín, như Vành đai 2 vẫn đang dang dở, Vành đai 3 chỉ mới hoàn thành 16,3km đoạn Mỹ Phước - Tân Vạn, còn Vành đai 4 mới chỉ khởi động.

Trong khi đó, hệ thống cao tốc lại thiếu đồng bộ. Ngoài cao tốc TPHCM - Trung Lương và TPHCM - Long Thành - Dầu Giây đã có, hầu hết các dự án cao tốc khác như Bến Lức - Long Thành, Biên Hòa - Vũng Tàu, TPHCM - Mộc Bài đều chậm tiến độ cũng như trong quá trình triển khai.

Do vậy các quốc lộ hướng tâm như Quốc lộ 13, 22, 50 luôn quá tải, trở thành “ác mộng giờ cao điểm”. Đường sắt đô thị - niềm kỳ vọng thay đổi diện mạo giao thông cũng ì ạch. Ngoài Metro số 1 vừa đưa vào vận hành, các tuyến số 2, số 3B, số 4 vẫn… còn xa.

Theo Đề án huy động nguồn lực 2024-2030, TPHCM mở rộng cần tới 714.000 tỷ đồng cho hạ tầng, trong đó giao thông chiếm phần lớn. Các dự án chủ yếu triển khai theo hình thức PPP, BOT, BT nhằm huy động vốn tư nhân. Tương tự, Nghị quyết 98 và Nghị quyết 188 đã trao cho TPHCM cơ chế đặc thù: Chủ động chọn nhà đầu tư, phân bổ ngân sách, rút ngắn thủ tục.

Năm 2025, TPHCM dự kiến trình thẩm định 22 dự án trọng điểm như: Cầu Thủ Thiêm 4, cầu Cần Giờ, đường Vành đai 2 (đoạn 4), Vành đai 4, liên cảng Cát Lái - Phú Hữu, các nút giao cao tốc Bến Lức - Long Thành, đường nối Gò Dưa - Thủ Dầu Một - Chơn Thành…

Tuy nhiên, vốn và cơ chế mới chỉ là điều kiện cần, trong khi thách thức lớn nhất vẫn là giải phóng mặt bằng và phối hợp liên vùng. Với mật độ dân cư dày đặc, chi phí bồi thường giải tỏa luôn ở mức hàng chục ngàn tỷ đồng, dễ khiến tiến độ đình trệ. Chủ tịch UBND TPHCM Nguyễn Văn Được từng thẳng thắn: “Nếu chậm chân, chúng ta sẽ trả giá bằng sự tụt hậu trong cạnh tranh quốc tế”.

Báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2024 cũng đã chỉ ra rằng, chi phí logistics của Việt Nam ở mức 16-20% GDP, cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu 10-12%.

Do vậy, TPHCM mở rộng chỉ có thể giảm mạnh chi phí này nếu hoàn thiện hệ thống cảng, đường sắt, đường bộ kết nối. Tương tự, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) nhấn mạnh, cơ chế tài chính sáng tạo và hợp tác công - tư sẽ quyết định thành công của các siêu đô thị mới tại châu Á, trong đó TPHCM mở rộng là thí dụ điển hình.

Tổ chức JICA (Nhật Bản) khi tham gia tư vấn dự án Metro số 1 từng lưu ý rằng, nếu các tuyến metro không được triển khai đồng bộ, công suất khai thác chỉ đạt 30-40% so với thiết kế.

Đột phá sau khai thông

Hiện tại, khu vực Tây Bắc TPHCM đang trở thành tâm điểm phát triển hạ tầng với hàng loạt dự án giao thông chiến lược được khởi công và xúc tiến mạnh mẽ. Như công trình hạ tầng trọng điểm tại cửa ngõ Tây Bắc TPHCM, tuyến DT.823D dài 14,27km (6 làn xe, rộng 40m, tốc độ 80km/h), nối từ ranh giới TPHCM - Long An (trước đây) đến vòng xoay Hậu Nghĩa. Dự án đã thông xe kỹ thuật từ tháng 4-2025 và dự kiến hoàn thiện vào cuối năm nay.

Đường tỉnh DT.823D được quy hoạch để tích hợp vào mạng lưới giao thông huyết mạch của khu vực, trong đó có đường Vành đai 3 TPHCM. Cụ thể, đường tỉnh DT.823D không chỉ kết nối với Vành đai 3, mà còn là trục giao thông quan trọng liên kết với đường Hồ Chí Minh; Quốc lộ N2, DT825, và đường Vành đai 4 TPHCM tại nút giao Hậu Nghĩa, khai thông liên kết vùng và thúc đẩy dòng chảy giao thương, logistics cho toàn Tây Nam bộ.

Dự án đường Vành đai 3 TPHCM có tổng chiều dài hơn 76km, tổng vốn hơn 75.400 tỷ đồng. Đến tháng 6-2025, dự án đạt gần 80% tiến độ. Theo kế hoạch, phần đường cao tốc sẽ được cơ bản hoàn thành vào tháng 10-2025, tiến tới thông xe kỹ thuật toàn tuyến vào cuối năm.

Mục tiêu cốt lõi của Vành đai 3 là giảm tải áp lực giao thông cho khu vực nội đô TPHCM, đặc biệt trên các trục huyết mạch như Quốc lộ 1A và Quốc lộ 22. Đồng thời, tuyến đường này sẽ tăng cường kết nối liên vùng, thúc đẩy giao thương giữa các trung tâm kinh tế, khu công nghiệp, thương mại, du lịch và khu dân cư giữa TPHCM và các tỉnh lân cận.

Khi tuyến Vành đai 3 hoàn thành và cao tốc Bến Lức - Long Thành thông xe toàn bộ, nút giao Mỹ Yên sẽ trở thành một trong những đầu mối giao thông lớn bậc nhất tại Long An (trước đây), kết nối với cả tuyến DT.823D lẫn đường Võ Văn Kiệt kéo dài. Đây sẽ là nơi đón lượng lớn người và hàng hóa, tạo ra kết nối liên vùng liền mạch giữa miền Tây và miền Đông, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, hạ tầng đô thị.

Dự án đường Võ Văn Kiệt kéo dài (Đại lộ Đông - Tây mở rộng) dự kiến khởi công quý I-2026, là một trong những công trình hạ tầng chiến lược của TPHCM trong giai đoạn tới. Tuyến đường dự kiến kéo dài thêm 14,6km, mặt cắt ngang rộng 60m, vận tốc thiết kế 80km/giờ, có 1 nút giao khác mức với đường Vành đai 3. Dự án bắt đầu từ cầu vượt Quốc lộ 1 trên đường Võ Văn Kiệt hiện hữu và kết thúc tại ranh giới Long An (trước đây).

Với dự án đường Vành đai 4 có tổng chiều dài 207km vừa được Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư. Đây là tuyến đường dài nhất, quy mô, tổng mức đầu tư lớn nhất từ trước đến nay của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam nói riêng và cả miền Nam nói chung, đi qua 3 tỉnh TPHCM, Đồng Nai và Tây Ninh, dự kiến khởi công vào năm 2026.

Theo các chuyên gia, khi hạ tầng hoàn thiện, TPHCM mở rộng sẽ đạt nhiều đột phá. Về mặt kinh tế, giảm chi phí logistics từ 20% xuống còn 12-14% GDP, tiết kiệm hàng chục tỷ USD mỗi năm. Về mặt đô thị, giúp hình thành 3 cực phát triển gồm: Tài chính (TPHCM), công nghiệp (Bình Dương), cảng biển (Bà Rịa - Vũng Tàu).

Đối với metro và đường sắt đô thị thay đổi thói quen đi lại, giảm kẹt xe, nâng chất lượng sống. Còn về chiến lược, TPHCM trở thành “cửa ngõ Đông Nam Á”, đối trọng cạnh tranh với Singapore, Bangkok (Thái Lan).

Thực tế cho thấy Thượng Hải (Trung Quốc), chỉ trong 20 năm nhờ hoàn thiện vành đai và cao tốc liên tỉnh, đã trở thành trung tâm tài chính - thương mại toàn cầu. Bangkok có mạng lưới cao tốc và tàu điện trên cao giúp mở rộng đô thị, phát triển vùng vệ tinh, nâng GDP vùng thủ đô lên 40% GDP cả nước.

Hay Jakarta (Indonesia) gặp phải tình trạng kẹt xe và ô nhiễm không khí, Chính phủ nước này đang phải chuyển dần thủ đô sang đảo Borneo, cho thấy hệ quả nặng nề nếu không giải quyết vấn đề giao thông.

Bài, ảnh: ĐÌNH DƯ