Kỳ vọng chính sách học bổng cho các ngành khoa học - kỹ thuật - công nghệ

Bộ GD-ĐT đang chủ trì xây dựng dự thảo Nghị định quy định chính sách học bổng dành cho người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược. Những lĩnh vực này không chỉ đóng vai trò nền tảng trong hệ sinh thái khoa học công nghệ (KH-CN) mà còn là yếu tố quyết định cho việc hình thành đội ngũ nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Nhu cầu cấp bách

Theo Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Lê Tấn Dũng, việc xây dựng Dự thảo nghị định là một trong những nhiệm vụ quan trọng được Chính phủ giao Bộ GD-ĐT thực hiện nhằm cụ thể hóa chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KH-CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Do đó, việc xây dựng và triển khai các chính sách ưu đãi, cơ chế đặc thù để thu hút, đào tạo và bồi dưỡng nhân lực trong các lĩnh vực nêu trên là yêu cầu cấp thiết, mang tính chiến lược, góp phần hiện thực hóa các mục tiêu phát triển bền vững và dài hạn của đất nước trong giai đoạn mới.

Sinh viên ngành Điện - Điện tử Trường ĐH Nguyễn Tất Thành trong giờ học thực hành. Ảnh: THANH HÙNG

Theo Ban soạn thảo nghị định, trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và xu thế toàn cầu hóa, các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược đóng vai trò trọng yếu trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực sản xuất và cạnh tranh của nền kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, nguồn nhân lực trong các lĩnh vực này hiện vẫn còn hạn chế về số lượng và chất lượng... nên ảnh hưởng đến khả năng nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới và phát triển các lĩnh vực mũi nhọn của quốc gia. Do đó, chính sách học bổng trong việc thu hút và giữ chân người học là công cụ hiệu quả để thu hút sinh viên ưu tú theo học và gắn bó với các ngành khoa học cơ bản (KHCB) và kỹ thuật chiến lược.

Trong khi đó, đại diện nhiều trường đại học cho biết, theo quy định hiện hành, các cơ sở giáo dục đại học công lập phải dành tối thiểu 8% nguồn thu học phí, cơ sở giáo dục đại học tư thục phải dành tối thiểu 2% nguồn thu học phí để cấp học bổng khuyến khích học tập cho sinh viên; mức học bổng tối thiểu bằng mức học phí của người học. Tuy nhiên, việc phân bổ học bổng còn mang tính “cào bằng”, chưa ưu tiên theo mức độ khó khăn, các ngành khó tuyển sinh, ngành then chốt. Các chính sách về học bổng, hỗ trợ hiện nay chưa đủ tầm bao quát (chưa dành cho đối tượng sau đại học). Đặc biệt, hiện nay chưa có chính sách học bổng quốc gia nhằm thu hút người học theo học một số ngành KHCB mũi nhọn, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược... Các chính sách hỗ trợ chủ yếu vẫn mang tính hỗ trợ xã hội, chưa định hướng thu hút và phát triển nhân tài.

Chính sách đủ lớn và bao quát đối tượng thụ hưởng

TS Trần Thanh Thưởng, Trưởng phòng Tuyển sinh và Công tác sinh viên, Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật TPHCM, cho rằng, chi phí đào tạo cao cùng áp lực tài chính đang là những rào cản khiến không ít thí sinh ngần ngại khi lựa chọn các ngành KH-CN, kỹ thuật và toán học. Trong bối cảnh đó, các chính sách học bổng và hỗ trợ học phí trở thành “đòn bẩy” quan trọng, giúp sinh viên an tâm theo đuổi đam mê, đặc biệt là tại các trường đại học chú trọng phát triển khối ngành này. Hàng năm, trường dành 60 tỷ đồng cho quỹ học bổng, chưa kể các chính sách học bổng khác, nhưng vẫn như... muối bỏ biển.

Theo TS Trịnh Thanh Đèo, Trưởng phòng Khảo thí và Đảm bảo chất lượng, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐHQG TPHCM), nên mở rộng chính sách học bổng cho các bậc học cao hơn, đồng thời hỗ trợ toàn diện ngoài học bổng, học phí và thúc đẩy hợp tác công - tư cấp học bổng. Thực tế hiện nay, chính sách học bổng của chúng ta chủ yếu tập trung vào trình độ đại học. Tuy nhiên, trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của KH-CN, nhu cầu về một đội ngũ nghiên cứu và giảng dạy chất lượng cao ở trình độ sau đại học ngày càng trở nên cấp thiết. Để đáp ứng nhu cầu này và thúc đẩy sự phát triển bền vững, cần mở rộng đối tượng thụ hưởng học bổng sang các bậc học cao hơn là thạc sĩ và tiến sĩ.

Học sinh tìm hiểu về công nghệ nuôi cấy tế bào gốc tại Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐH Quốc gia TPHCM)

Nhìn nhận từ thực tế, PGS-TS Dương Ngọc Khánh, Phó trưởng Ban Đào tạo (ĐH Bách khoa Hà Nội) cho rằng, chính sách học bổng và hỗ trợ tài chính dành cho đào tạo sau đại học hiện nay chưa tương xứng với vai trò đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao, nhân tố then chốt trong phát triển KH-CN và đổi mới sáng tạo quốc gia. Trong khi đó, ở nhiều nước như Mỹ, Hàn Quốc, Singapore... nghiên cứu sinh không những không phải đóng học phí mà còn được cấp học bổng với mức đủ bảo đảm chi phí sinh hoạt hàng tháng và kinh phí hỗ trợ hoàn thiện luận án, thậm chí được nhận lương khi trợ giảng hoặc nghiên cứu cùng người hướng dẫn. Tại Việt Nam, tình trạng nghiên cứu sinh phải vừa học vừa làm để trang trải chi phí là phổ biến. Thiếu chính sách hỗ trợ dẫn đến việc không ít người học bỏ cuộc giữa chừng. Bên cạnh đó, việc chưa có chính sách vay vốn cho học viên sau đại học khiến nhiều người gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn tài chính hợp pháp để theo đuổi nghiên cứu dài hạn.

THANH HÙNG