Ký vãng Ðà Lạt thời 'Hoàng triều Cương thổ'

Một số cư dân Đà Lạt thời Hoàng triều Cương thổ. Ảnh: Tư liệu Bảo tàng Lâm Đồng

Tham khảo những tư liệu liên quan đến những ngày Cựu hoàng về nước và chọn đất cao nguyên dung thân, nhiều năm qua chúng tôi đã hiếu kỳ tìm kiếm và hình dung dần về một Đà Lạt thời mà đô thị này phải gánh trọng trách thủ phủ của “Hoàng triều Cương thổ”. Nhiều lần lang thang qua các dinh thự, những dấu tích có một quãng thời gian gắn với cuộc đời chìm nổi của Bảo Đại, đã cho tôi những suy ngẫm và như cũng lây cái nỗi buồn thảm về số phận ngắn ngủi của chính thể do ông ta lập ra.

Nọ là dinh Quốc trưởng, những tòa ngang dãy dọc võ phòng, văn phòng. Kia là các biệt thự sang trọng từng là nơi ở của các tình nhân của vị Hoàng đế - Quốc trưởng đào hoa. Rồi dấu tích sân golf, sòng bạc, trường đua ngựa, thác nước đẹp, nhà hàng… nơi Bảo Đại từng có những giây phút thư giãn cùng quan binh Pháp, Việt và đám hầu cận, mỹ nhân. Ở Đà Lạt có 2 tòa nhà liên quan đến Cựu hoàng Bảo Đại để lại trong tôi ấn tượng sâu sắc. Tòa nhà thứ nhất: Khi trở về nước vào năm 1949, Bảo Đại đã dùng tiền của Pháp mua lại ngôi biệt điện cực kỳ sang trọng trên diện tích khuôn viên khoảng 60 ha của một người Tây là Robert Clément Bougery xây năm 1940, ở cuối đường Trần Quang Diệu hiện nay. Sau khi mua, Bảo Đại đã sử dụng nó làm Văn phòng Quốc trưởng (nay gọi là Dinh I). Tòa nhà thứ 2 là ngôi biệt thự Myrba trên con đường cũ mang tên cựu Khâm sứ Trung Kỳ Graffeuille, Bảo Đại mua lại từ một người Pháp tên là Basier để làm nơi cư ngụ cho thứ phi Mộng Điệp và các con của 2 người là Phương Thảo, Bảo Hùng và Bảo Sơn. Vì hoàng hậu Nam Phương đã ở luôn bên Pháp, thời “Hoàng triều”, Mộng Điệp thực sự là “đệ nhất phu nhân”…

Bảo Đại cùng Mộng Điệp (áo đen) tại Đà Lạt-. Ảnh Tư liệu

Đà Lạt thời “Hoàng triều Cương thổ” ra sao? Tôi tìm kiếm những mảnh ghép rời của ký ức đô thị những năm tháng ấy. Tôi đã thấy bức ảnh Quốc trưởng Bảo Đại trao Bảo quốc Huân chương cho ông Ngô Văn Ất, người có công trong việc lập làng hoa Hà Đông tại thao trường Lâm Viên. Tôi đã xem những hình ảnh đội Ngự lâm quân mũ áo chỉnh tề bảo vệ trước dinh Quốc trưởng. Người cũ mất còn nhưng “lối xưa xe ngựa”, “nền cũ lâu đài” vẫn phủ lên xứ sở khói sương này những nỗi huyền cảm.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Hữu Tranh kể: “Năm 1952, lúc ấy tôi mới 13 tuổi đã lên Đà Lạt học. Thời đó, học sinh giỏi được nhà trường giới thiệu đưa lên dinh Quốc trưởng dự Lễ Vạn thọ của Cựu hoàng và nhận quà do chính ông Bảo Đại trao. Tôi cũng đã được nhận”. Ông Tranh cũng cho biết: “Thời đó có chính sách hạn chế di dân người Kinh lên cao nguyên. Ai muốn đặt chân đến lãnh thổ này phải có giấy phép của Nha Công an “Hoàng triều Cương thổ” thuộc Văn phòng Quốc trưởng ở Hà Nội hay Sài Gòn cấp”. Còn ông Nguyễn Văn Kỳ, hiện đã ngoài cửu thập, sống ở đường Lê Hồng Phong, nguyên là công chức làm việc truyền điện tín trong Văn phòng Quốc trưởng cũng nói: “Thời ấy, người Việt từ miền xuôi lên đây lập nghiệp rất khó khăn vì “Hoàng triều Cương thổ” chú trọng đến việc phát triển đồng bào dân tộc và hạn chế nhập cư…”.

Để hình dung thêm về không khí của thủ phủ Hoàng triều trong những năm tháng ấy, xin trích dẫn một đoạn trong cuốn “Cựu hoàng Bảo Đại” của ông Hoàng Trọng Miên: “Đà Lạt trở thành kinh đô của những kẻ giàu sang, quyền quý, ăn chơi. Phòng trà, tiệm nhảy, nhà ngủ, sòng bạc đua nhau mọc lên. Cảnh rừng đồi thơ mộng cao nguyên với thông xanh, hoa anh đào đỏ ửng, biến ra làm nơi hò hẹn của những chính khách, bộ trưởng tương lai, hí trường mua chức, bán tước hồi toàn thịnh của Bảo Đại”. Như sự mô tả trên, Đà Lạt thuở thủ phủ Hoàng triều giống như một hí trường, mà nhân vật chính múa may trên sân khấu chính trị nửa vời ấy chính là vị Quốc trưởng trong tay người Pháp.

Với tính chất của một chính thể lệ thuộc, Bảo Đại cũng chưa tạo nên được dấu ấn nào cho Đà Lạt. Tuy nhiên, trong thời kỳ này, Đà Lạt từng được xác lập cho tham vọng về một “thủ đô” có tính tự trị. Điều đó được thể hiện bằng việc Thị trưởng thành phố do đích thân Quốc trưởng bổ nhiệm, trong thời kỳ này, chức Thị trưởng đã được trao cho 2 người là ông Trần Đình Quế và sau đó là ông Cao Minh Hiệu. Cũng tại Đà Lạt trong thời kỳ “thủ phủ” Hoàng triều, một Hội đồng thành phố được thành lập với 16 hội viên chính thức và 6 hội viên dự khuyết; trong đó vẫn có tới 6 hội viên chính thức và 2 hội viên dự khuyết là người Pháp!

Những hồi ức một thời của Đà Lạt luôn nhắc nhớ, vùng đất tươi đẹp giữa cao nguyên thơ mộng này là nơi từng giấu âm ỉ dưới những tán thông lặng lẽ, những màn sương khói mơ hồ là vô vàn mưu toan, tính toán, tranh đoạt. Những dinh thự, biệt thự nơi mà các yếu nhân chính trị đương thời từng cư ngụ lâu dài hay chỉ ghé qua vì mục đích nào đó, đối với người dân thì chúng sang trọng, xa lạ và chứa trong đó rất nhiều bí mật. Còn nữa, những villa nghỉ mát của đám tướng lĩnh, các công sở đặt tình báo, mật vụ, đào tạo chuyên gia chiến tranh mang lốt những “trung tâm” nghiên cứu, tôn giáo, học thuật. Từ những năm 1940, người Pháp đã biến Đà Lạt thành nơi đặt đầu não của Cơ quan Tình báo bên ngoài nước Pháp - SDECE (Le Service de Documentation Extérieure et de Contre-Espionnage). Trong những ngày “Hoàng triều Cương thổ”, ngay cả Bảo Đại cũng luôn bị cơ quan này cùng với phòng nhì Pháp, mật thám Liên bang Đông Dương, Trung ương tình báo Mỹ CIA, Hãng tình báo Anh Intelligence Service… theo dõi nhất cử nhất động. Cũng ngay tại Đà Lạt, người Pháp đã xây dựng trung tâm biệt kích từ tháng 8/1947, biến xứ sở mộng mơ đầy hoa thơm, trái ngọt trên miền cao nguyên tươi tốt này thành một căn cứ quân sự chính yếu tại Đông Dương…

* * *

Câu chuyện Đà Lạt với số phận “kinh đô” dở dang còn nhiều điều để kể. Nhưng cuộc hí trường của vị Hoàng đế không thể kéo dài thêm được nữa. 5 năm trời, ông ta tham vọng biến vùng đất tươi đẹp trên cao nguyên Lâm Viên làm “của riêng” cũng phải khép lại. Thành phố Đà Lạt đã phải chịu lỗ trong nửa thập kỷ với Bảo Đại và âm mưu của thực dân Pháp. Đến bây giờ thì với phố núi này, ký vãng về một thời thủ phủ “Hoàng triều Cương thổ” chỉ là những dòng nhớ quên mờ nhạt.

Uông Thái Biểu .