Ký ức đau lòng thôi thúc nữ Tiến sĩ Việt Nam trở thành 'chiến binh rừng xanh'

Năm 1998, Nguyễn Thị Thu Trang - khi ấy còn là bé gái 8 tuổi - đứng chết lặng khi thấy cảnh người lớn rút mật từ con gấu bị trói chặt. Hình ảnh đó in vào tuổi thơ và định hình cả cuộc đời cô sau này.

Lời hứa năm tám tuổi

Đó là lần đầu tiên Nguyễn Thị Thu Trang - cô bé ở ngoại thành Hà Nội - nhìn thấy một con vật đớn đau đến thế. Cô bé đứng lặng, nước mắt trào ra, không hiểu vì sao người ta lại có thể làm vậy. Tối hôm ấy, Trang không ngủ được. Trong đầu Trang chỉ vang lên một ý nghĩ ngây thơ mà dai dẳng: “Sau này lớn lên, mình sẽ tìm cách để những con vật không phải đau như thế nữa”.

Trang đã hứa, rồi lớn lên cùng lời hứa đó. 14 tuổi, khi bạn bè còn mải học thêm và chat trên mạng, Trang lặng lẽ tìm kiếm các tổ chức bảo tồn động vật. Cô gửi những email đầu tiên xin làm tình nguyện viên.

Đứa trẻ đau cùng nỗi đau của chú gấu ngày ấy nung nấu ước mơ, quyết biến lời hứa thành hành động. Cô trở thành Tiến sĩ bảo tồn động vật hoang dã, sáng lập tổ chức WildAct Việt Nam, và trở thành một trong số ít người Việt làm việc trong những chiến dịch quốc tế chống buôn bán động vật hoang dã xuyên lục địa.

Trang Nguyễn cùng 3 người lính đặc nhiệm trong đội phòng chống săn trộm loài động vật hoang dã. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Những năm du học ở Anh, Trang không chọn con đường êm ả trong phòng thí nghiệm. Cô chọn đi đến Lào, Campuchia, Kenya, Zimbabwe... để tận mắt nhìn thấy và góp phần cứu lấy những cánh rừng đang kiệt sức, những con vật bị cắt rời khỏi thiên nhiên, và đồng hành cùng những con người liều mình giữ lại sự sống cho động vật hoang dã.

Một lần ở châu Phi, cô bước vào nhà kho chứa hàng trăm chiếc ngà voi. “Cảnh tượng đó kinh khủng đến mức tôi không thể ăn trong một tuần” - Trang kể. Cô bị ám ảnh trong đống ngà trắng xếp cao có những chiếc nhỏ như cánh tay trẻ con - dấu hiệu của voi con bị giết trước khi kịp trưởng thành.

“Với tôi, voi là loài thông tuệ và tình cảm. Nhìn những chiếc ngà nhỏ, tôi cảm giác như mình đang đứng giữa một nghĩa trang, trong đó có những sinh linh bé bỏng. Tôi ngồi sụp xuống, khóc mà không nói được gì”.Trang lặng đi khi nhớ lại.

Nước mắt ấy không khiến chị yếu đi, mà trở thành nhiên liệu cho hành trình sau này.

Ít ai biết, để bảo vệ động vật hoang dã, nhiều khi Trang phải xâm nhập vào thế giới tội phạm. Đó không phải là những cuộc họp với cà phê và báo cáo, mà là những phi vụ đầy rủi ro, nơi chỉ một sơ suất nhỏ có thể khiến chị mất mạng.

Chị phải nhập vai một người mua hàng sành sỏi, vừa quan sát, vừa ghi lại từng chi tiết để chuyển cho cảnh sát. Sau nhiều ngày theo dõi, cơ quan chức năng ập vào, bắt gọn nhóm buôn lậu. “Tôi vừa run vừa vui. Vui vì đã cứu được bao con vật; run vì chỉ một phút sơ sểnh, có thể là mình bị phát hiện” - Trang kể lại.

Từ những chuyến đi ấy, chị càng thấm thía rằng cuộc chiến bảo tồn không chỉ nằm trong rừng, mà còn ở những đô thị, nơi lòng trắc ẩn đang dần khan hiếm.

Xây “lưới an toàn” cho phụ nữ giữa rừng sâu

Trở về Việt Nam, Trang sáng lập WildAct - tổ chức bảo tồn động vật hoang dã đầu tiên do một phụ nữ Việt thành lập. Nhưng giữa những cuộc họp, bản đồ rừng và báo cáo, chị nhận ra một điều đau lòng khác. Những người phụ nữ trong ngành bảo tồn đang chịu nhiều tổn thương thầm lặng.

Trang Nguyễn trong một chuyến đi công tác tại Kenya. Ảnh: Nhân vật cung cấp

“Ngành này từ lâu bị xem là ‘lãnh địa của nam giới’. Tôi từng bước vào phòng họp và thấy mọi ánh mắt chỉ hướng về đồng nghiệp nam” - Trang kể.

Năm 2019, WildAct tiến hành một khảo sát toàn quốc về bạo lực giới và quấy rối tình dục trong ngành bảo tồn. Kết quả: Nhiều phụ nữ từng trải qua ít nhất một hình thức quấy rối.

Từ đó, chị cùng đồng nghiệp lập nên hệ thống hỗ trợ toàn diện đầu tiên: đường dây nóng, tập huấn kỹ năng ứng phó, và “Nhà an toàn” – nơi phụ nữ làm việc trong rừng có thể trú ẩn khi gặp bạo lực. WildAct còn phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu & Ứng dụng khoa học về Giới - Gia đình - Phụ nữ và Vị thành niên (CSAGA) mở các lớp đào tạo lắng nghe nạn nhân và hướng dẫn pháp lý cho hơn 20 tổ chức phi chính phủ trong nước.

Bên cạnh đó, chị còn dẫn đầu dự án bình đẳng giới tại địa phương lân cận Vườn Quốc gia Chư Yang Sin (Đắk Lắk) - nơi tảo hôn vẫn diễn ra và đời sống còn nhiều khó khăn. “Chúng tôi muốn tạo mối liên hệ giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển xã hội. Khi cộng đồng được trao quyền, rừng cũng sẽ được bảo vệ tốt hơn” - Chị chia sẻ.

Đi qua nhiều quốc gia, chị càng tin rằng sự mạnh mẽ của phụ nữ Việt Nam là điều thế giới ngưỡng mộ. “Chúng ta chăm chỉ, kiên cường, và luôn có lý tưởng. Điều cần làm là tin vào chính mình”.

Khi được hỏi về lời nhắn gửi cho thế hệ trẻ, Trang chỉ nói: “Nếu có đam mê, đừng chờ ai công nhận. Cứ vững bước đi tới, rồi hành trình sẽ tự chứng minh tất cả.”

Từ cô bé 8 tuổi đứng giữa những chuồng gấu đến tiến sĩ lặn lội khắp châu Á, châu Phi, Nguyễn Thị Thu Trang đã biến tình thương thành hành động. Câu chuyện của chị không chỉ là câu chuyện về động vật hoang dã, mà còn là hành trình thức tỉnh lòng trắc ẩn của con người.

Diệu Hoa