Kỳ tích y khoa giữa lằn ranh sinh tử - Bài 4: Những người chở sự sống

“Phá rào” để cứu người

Ngày 17-10-2025, ông Trần Văn Hòa (61 tuổi, tên bệnh nhân thay đổi theo yêu cầu - PV) đột ngột lên cơn rung thất rất nặng, một dạng rối loạn nhịp tim có thể gây đột tử. Sau những phút cấp cứu căng thẳng, TS-BS Trương Quang Khanh, Trưởng Khoa Nhịp tim, Bệnh viện Thống Nhất (TPHCM), lập tức báo cáo tình hình đến ban giám đốc: Ông Hòa bị suy tim giai đoạn cuối, sống lay lắt từng ngày nhờ thiết bị phá rung cấy trong lồng ngực. Ngay cả việc thở cũng khiến ông kiệt sức. Ghép tim là cơ hội duy nhất.

PGS-BS Nguyễn Hoàng Định, Phó Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM (giữa) trực tiếp chuyển trái tim của người hiến tạng từ Hà Nội về đến sân bay Tân Sơn Nhất (TPHCM) vào tối 24-8-2024. Ảnh: Minh Trí

Cùng lúc, tại Bệnh viện Thống Nhất, sự sống đang rời bỏ một phụ nữ bị tai nạn giao thông. Ê kíp y tế buộc phải báo tin dữ đến gia đình. Sau giờ phút suy tư và băn khoăn dữ dội, con trai duy nhất của bệnh nhân nén nỗi đau ký đơn hiến tạng - cũng là tâm nguyện của người mẹ lúc sinh thời. Khi hội đồng chuyên môn xác định bệnh nhân đã chết não, hệ thống điều phối hiến - ghép tạng lập tức khởi động. Trên danh sách chờ ghép, ông Trần Văn Hòa có các chỉ số y khoa phù hợp nhất với trái tim người hiến. “Tuy vậy, tình trạng rất xấu, bệnh nhân có thể phù phổi, rung thất, đột tử nếu chuyển viện phẫu thuật. Ghép tim tại chỗ cũng không khả thi vì Bệnh viện Thống Nhất chưa được cấp phép kỹ thuật này”, bác sĩ Trương Quang Khanh thở dài.

Trước vấn đề sống còn, rào cản quy trình đã được hóa giải. Tiếp nhận thông tin từ Trung tâm Điều phối ghép tạng Quốc gia, Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) nhanh chóng rà soát quy định và ra văn bản cho phép Bệnh viện Thống Nhất ghép tim trong tình huống khẩn cấp. Không chậm trễ, nhóm chuyên gia từ Bệnh viện Chợ Rẫy lập tức có mặt; cùng lúc, nhóm chuyên gia từ Bệnh viện Trung ương Huế lên chuyến bay sớm nhất vào TPHCM. Nhờ sự phối hợp khẩn trương và tinh thần nhân văn của toàn bộ hệ thống y tế, trái tim mới đã đập trong lồng ngực ông Trần Văn Hòa vào sáng 18-10-2025.

Ghép tạng, đặc biệt là ghép tạng xuyên Việt, đòi hỏi sự vận hành chuyên nghiệp tuyệt đối. Trước đó, tối 24-8-2024, hàng trăm nhân viên y tế từ Bắc vào Nam trải qua một đêm không ngủ. Một chàng trai bị tai nạn giao thông không qua khỏi tại Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn (Hà Nội) và gia đình anh đồng ý hiến tạng. Trái tim của anh sẽ chuyển đi hàng ngàn cây số để cứu sống cho bệnh nhân ở TPHCM. PGS-TS-BS Nguyễn Hoàng Định, Phó Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM, trực tiếp đi nhận và hộ tống trái tim. Xe cấp cứu lao đi trong cơn mưa nặng hạt ra sân bay Nội Bài. Cảnh sát giao thông ở Hà Nội và TPHCM mở đường, phi công chờ sẵn. Khi máy bay hạ cánh, chỉ mất 8 phút để trái tim được chuyển từ sân bay Tân Sơn Nhất về phòng ghép tạng. Dưới ánh đèn phòng mổ, bác sĩ Nguyễn Hoàng Định thao tác cẩn trọng và dứt khoát. Bên ngoài, người thân bệnh nhân và nhân viên y tế trắng đêm trông ngóng. Trong đó, có cả người mang nhóm máu hiếm (Rh-) trùng với anh L.A.H. (37 tuổi, ngụ tỉnh Gia Lai), bệnh nhân ghép tim. Họ tình nguyện ở lại, sẵn sàng truyền máu bất cứ lúc nào.

Lúc 3 giờ sáng hôm sau, ngày 25-8-2024, bác sĩ Nguyễn Hoàng Định mỉm cười bước ra. Ca ghép tạng hoàn tất. Một người chồng, người cha vừa được hồi sinh. “Anh ấy từng không thở được, phải ngủ ngồi, rồi dặn dò tôi cố gắng nuôi con nếu anh không còn. Giờ đây khỏe lại, anh được sống và nhìn các con trưởng thành. Tôi vô cùng biết ơn gia đình người hiến tạng. Họ đã hy sinh để gia đình tôi được trọn vẹn”, chị Nguyễn Thị Phương Thanh, vợ anh H., run run giữ chặt ngực trái. Chị biết, trong giây phút ấy, có một gia đình đang nói lời tử biệt.

Kỳ tích từ nghĩa cử nhân đạo

Kể từ ca ghép thận đầu tiên năm 1992 đến nay, cả nước đã thực hiện gần 10.000 ca ghép mô, tạng. Tháng 8-2025, một bước tiến vượt bậc được xác lập khi Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức (Hà Nội) thực hiện thành công ca ghép đồng thời tim - phổi đầu tiên, kỹ thuật khó nhất trong ghép đa tạng. Trước đó hơn một tháng, chị Trần Như Quỳnh (38 tuổi) cận kề cửa tử do suy tim - phổi giai đoạn cuối, cơ thể suy yếu không thể tự đi lại. “Bệnh nhân đã điều trị lâu, nếu không được ghép tạng, có lẽ đây là lần cuối cùng chị nằm viện”, TS-BS Dương Đức Hùng, Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, tâm tư.

Ngay khi có trường hợp hiến tạng chết não phù hợp, phương án ghép đồng thời tim - phổi được triển khai. Thách thức đặt ra là phổi người cho quá lớn, ê kíp phải cắt bớt 2 bên rồi nối 2 phế quản gốc, thay vì kỹ thuật thông thường. Những thiết bị hiện đại nhất được sử dụng, những đôi tay lành nghề nhất được huy động và những ngày hậu phẫu vô cùng gian nan đã viết tiếp một chương sự sống. “Tôi có hứa với mẹ chị Quỳnh rằng sẽ trả lại cho bà một người con gái, trả lại cho con trai chị Quỳnh một người mẹ. Và hôm nay, tôi đã giữ lời”, TS-BS Dương Đức Hùng xúc động.

Thực tế, mỗi năm, thế giới chỉ thực hiện khoảng 100 ca ghép khối tim - phổi do độ phức tạp, nguy cơ biến chứng cao và khan hiếm nguồn tạng. TS Hà Anh Đức, Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh, tự hào nhận định: “Dấu ấn của ca ghép đồng thời tim - phổi là minh chứng y học Việt Nam có thể chinh phục những đỉnh cao kỹ thuật từng được coi là bất khả thi”.

Hiện nay, khoảng 94% các ca ghép tạng đều từ người cho sống. Nguồn tạng từ người hiến chết não vẫn bị bỏ lỡ, do hạn chế về nhận thức xã hội và khung pháp lý. TS-BS Dư Thị Ngọc Thu, Trưởng đơn vị Điều phối ghép các bộ phận cơ thể người, Bệnh viện Chợ Rẫy, nhìn nhận, việc vận động hiến tạng thời gian đầu muôn vàn khó khăn, không ít hoài nghi và tin đồn. Vài năm trước, một phụ nữ ở Đồng Nai từng rơi vào trầm cảm vì bị nghi ngờ bán tạng của chồng, dù nghĩa cử hiến tạng đã cứu sống nhiều người. Trước tình cảnh trên, Bệnh viện Chợ Rẫy kiến nghị Bộ Y tế cấp kỷ niệm chương “Vì sức khỏe nhân dân” cho người hiến tạng. Bác sĩ Dư Thị Ngọc Thu trực tiếp đến tận nhà trao tặng và vận động địa phương lên tiếng bảo vệ gia đình người hiến.

Ở một đám tang khác, bác sĩ Ngọc Thu mở đoạn video được quay trong phòng phẫu thuật, đưa cho người mẹ già. Không gian tĩnh lặng, âm thanh duy nhất là tiếng quả tim đập trong lồng ngực người lạ. Người mẹ bật khóc: “Thằng H. nè, con tôi nè, trái tim của nó đấy”. Hôm ấy là đám tang con trai bà - người chết não hiến tạng. “Trách nhiệm của hệ thống điều phối là đảm bảo quy trình hiến - ghép tạng minh bạch, chuẩn xác dựa trên các chỉ số y khoa, đảm bảo món quà sự sống được trao đến người cần nhất và phù hợp nhất”, bác sĩ Dư Thị Ngọc Thu thông tin…

Đến nay, cả nước đã tiếp nhận 252 trường hợp hiến tạng từ người chết não, mang sự sống cho 793 người bệnh khắp các tỉnh thành. Phía sau mỗi ca đại phẫu nối dài sự sống là sự hợp lực của hàng trăm con người ở nhiều lĩnh vực: y tế, hàng không, cảnh sát giao thông, công tác xã hội, chính quyền địa phương. Mỗi quyết định cao cả của gia đình người hiến tạng là một sợi chỉ kết lòng nhân từ. Và đến nay, hơn 144.000 lá đơn đăng ký tình nguyện hiến tạng khắp đất nước là minh chứng cho một hệ thống y tế nhân văn và công bằng.

MINH KHUÊ - BÍCH QUYÊN - NGUYỄN QUỐC