Kỷ niệm 100 năm Trường Mỹ thuật Đông Dương: Ra mắt bộ sách tôn vinh danh họa Nam Sơn

Người đặt nền móng cho giáo dục mỹ thuật Việt Nam hiện đại

Trong dòng chảy lịch sử Việt Nam, giữa những giao thoa và biến động của hai nền văn minh Đông - Tây, đã xuất hiện những nghệ sĩ tiên phong như Victor Tardieu (1870 - 1937) và Nam Sơn (1899 - 1973), những người giữ vai trò trọng yếu trong sự hình thành và phát triển của mỹ thuật hiện đại Việt Nam, thông qua việc cùng nhau sáng lập Trường Mỹ thuật Đông Dương - cơ sở đào tạo mỹ thuật hàn lâm đầu tiên trong cả nước.

Năm 1925, ông Victor Tardieu - người sáng lập Trường Mỹ thuật Đông Dương - đã chọn Nam Sơn, học trò xuất sắc từng tu nghiệp tại Trường Mỹ thuật Paris, làm đồng sáng lập thay vì một nghệ sĩ phương Tây.

Lễ ra mắt sách tại hội trường lớn tòa nhà 19 Lê Thánh Tông, nơi có bức tranh tường do ông Victor Tardieu thực hiện, với nội dung là sự kết hợp giữa văn hóa bản địa và văn minh phương Tây. Những tư liệu để lại cho thấy, trong số những nhân vật trong tranh, có sự hiện diện của ông Nam Sơn... Ảnh: BTC

Nam Sơn, tên thật là Nguyễn Văn Thọ, là một trong những họa sĩ tiên phong của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam, cũng là một trong số ít người Việt thời bấy giờ được đào tạo bài bản tại Pháp, nơi ông tiếp xúc trực tiếp với các trào lưu mỹ thuật châu Âu đương thời.

Nghiên cứu về hệ thống giáo dục tại Việt Nam trong đó có thời kỳ Đông Dương, Tiến sĩ Giáo dục Nguyễn Thụy Phương nhìn nhận, cuộc đời của Nam Sơn không chỉ như một hành trình nghệ thuật cá nhân, mà như một biểu tượng cho tinh thần khai phóng và sự giao thoa văn hóa trong giai đoạn đầu thế kỷ XX tại Việt Nam.

Theo TS. Nguyễn Thụy Phương, điều đáng trân trọng là cách ông không thụ động tiếp thu mô hình giảng dạy Pháp, mà chủ động điều chỉnh để phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Ông khuyến khích sinh viên khám phá bản sắc dân tộc qua chất liệu truyền thống như sơn mài, lụa, và các đề tài dân gian.

Dưới ảnh hưởng của ông, một thế hệ họa sĩ xuất chúng đã ra đời: Mai Trung Thứ, Tô Ngọc Vân, Nguyễn Gia Trí, Lê Quốc Lộc, và biết bao tinh hoa của nước nhà, những người không chỉ tiếp nối di sản kỹ thuật, mà còn mang theo tinh thần tìm tòi bản sắc trong nghệ thuật hiện đại Việt Nam.

Khơi dậy ký ức lịch sử, tôn vinh di sản mỹ thuật Việt Nam

Cuốn sách "Nam Sơn (1899 - 1973) - Di sản Mỹ thuật Đông Dương qua tư liệu, lưu trữ và báo chí" của tác giả Ngô Kim Khôi gồm 2 quyển, phát hành với ngôn ngữ Việt - Pháp - Anh.

Cuốn sách "Nam Sơn (1899 - 1973) - Di sản Mỹ thuật Đông Dương qua tư liệu, lưu trữ và báo chí" gồm 2 tập. Ngoài ra mắt tại Việt Nam, sách cũng được Tập đoàn đấu giá Millon phát hành độc quyền tại Pháp. Ảnh: BTC

Đây không chỉ là một công trình biên khảo đồ sộ về danh họa Nam Sơn - người đồng sáng lập Trường Mỹ thuật Đông Dương - mà còn là một hành trình khơi dậy ký ức lịch sử, tôn vinh di sản mỹ thuật Việt Nam, và khẳng định bản sắc nghệ thuật giao thoa Đông - Tây trong thế kỷ XX.

Kết tinh từ 25 năm nghiên cứu độc lập của nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi, cháu ngoại của họa sĩ Nam Sơn, bộ sách quy tụ hơn 70 tác phẩm quý và 600 hình ảnh tư liệu từ các bảo tàng, bộ sưu tập cá nhân trong và ngoài nước. Tác phẩm không chỉ phục dựng hành trình nghệ thuật của Nam Sơn, mà còn mở ra một không gian lịch sử sống động, giàu cảm xúc và giá trị học thuật.

Tác giả chia sẻ: "Qua chứng nhân là mẹ tôi - bà Nguyễn Thị Ngọc Trâm, cùng những tư liệu gia đình và tài liệu tôi sưu tầm tại Việt Nam và Pháp, tôi đã đào bới quá khứ, khơi dậy ký ức và đưa ra ánh sáng một số phận từng bị che khuất bởi những đám mây mù của lịch sử".

Nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi chia sẻ về bộ sách. Ảnh: BTC

TS. Lê Xuân Phán, nhà nghiên cứu lịch sử chia sẻ: Quyển sách tựa như một luận án chuyên sâu, khắc họa chân dung họa sĩ Nam Sơn và tái hiện sống động những đóng góp to lớn của ông cho nền mỹ thuật Việt Nam… Tác phẩm là một hành trình nghệ thuật, đồng thời là lời tri ân sâu sắc đến những tâm hồn đã dâng hiến cho cái đẹp, những người đã đặt những viên gạch đầu tiên xây nên nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại.

Còn theo nhà phê bình mỹ thuật Quang Việt, đây không chỉ là cuốn sách viết riêng về Nam Sơn, mà còn là một công trình khảo cứu công phu bậc nhất từ trước tới nay về 20 năm “hiện đại” đầu tiên của nền mỹ thuật Việt Nam gắn liền với quá trình tồn tại và phát triển của ngôi trường đó…

Tác giả Ngô Kim Khôi đã chọn thể thức sách đơn giản: “Biên niên”- tựa như một “catalogue raisonné” (vựng tập có lý luận) nhằm diễn đạt nội dung vừa có bề rộng vừa có bề sâu, hòa quyện không gian - thời gian bằng sự chính xác, sinh động của các con số và tư liệu theo những nhịp, những giai điệu ấm áp chất thơ tâm tình...

Ngọc Phương