Kỳ cuối: Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở

Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật theo Nghị quyết số 66-NQ/TW

Hòa giải viên TP Hà Nội tham gia Cuộc thi “Hòa giải viên giỏi” toàn quốc lần thứ IV. Ảnh: Khánh Huy

Định hướng sửa đổi, bổ sung Luật Hòa giải ở cơ sở

Bà Ngô Quỳnh Hoa cho biết, công tác hòa giải ở cơ sở có vai trò đặc biệt quan trọng, nhất là trong bối cảnh hiện nay. Lịch sử đã khẳng định được vị trí, vai trò và tầm quan trọng của công tác hòa giải ở cơ sở trong việc hòa giải các tranh chấp, mâu thuẫn nhỏ trong cộng đồng dân cư, góp phần giữ gìn sự bình yên trong từng ngôi nhà, từng khu phố. Đồng thời, giảm thiểu các vấn đề về khiếu kiện lên cấp trên cũng như bảo đảm an toàn, an ninh trật tự xã hội.

Với mục tiêu nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở, Cục PBGDPL&TGPL đã nghiên cứu một số nội dung dự kiến sửa đổi, bổ sung Luật Hòa giải ở cơ sở. Cụ thể, cần nghiên cứu hoàn thiện quy định về phạm vi hòa giải ở cơ sở theo hướng mở rộng tối đa, quy định rõ ràng phạm vi hòa giải ở cơ sở nhằm khuyến khích, phát huy vai trò của công tác này đối với đời sống xã hội; tiếp tục nghiên cứu để bổ sung quy định về chính sách của Nhà nước về hòa giải ở cơ sở, đặc biệt là chính sách cụ thể nhằm thu hút các tổ chức, DN, cá nhân tham gia đóng góp, hỗ trợ cho công tác hòa giải ở cơ sở...

Sửa đổi quy định về hỗ trợ kinh phí cho công tác hòa giải ở cơ sở theo hướng bỏ quy định: “Ngân sách T.Ư chi bổ sung cho các địa phương chưa tự cân đối được ngân sách để hỗ trợ kinh phí cho công tác hòa giải ở cơ sở” để bảo đảm phù hợp với quy định của Luật Ngân sách Nhà nước.Về tiêu chuẩn, thủ tục bầu, công nhận hòa giải viên, theo Cục PBGDPL&TGPL, trong bối cảnh hiện nay cần nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung các quy định về tiêu chuẩn hòa giải viên nhằm xây dựng, phát triển, thu hút đội ngũ hòa giải viên có năng lực, trình độ đáp ứng yêu cầu triển khai công tác hòa giải ở cơ sở.

Theo thống kê, trong số 549.446 hòa giải viên, chỉ có hơn 15.214 hòa giải viên có trình độ chuyên môn Luật, chiếm tỷ lệ khoảng 2,76%. Thực tế cho thấy những vụ việc tranh chấp phức tạp (đông người, nội dung tranh chấp liên quan đến nhiều lĩnh vực) hoặc tranh chấp về tài sản có giá trị lớn như: tranh chấp đất đai, vay mượn tiền, tài sản… thì hòa giải viên ở cơ sở chưa hòa giải được nhiều do năng lực không đáp ứng, kiến thức pháp luật còn hạn chế nên không phân tích được cho các bên về quyền và nghĩa vụ của họ đối với tranh chấp. Vì vậy, hầu hết những tranh chấp này được một bên khởi kiện ra tòa án, do đó, hàng năm ngành tòa án thụ lý và giải quyết rất nhiều vụ việc, vụ án dân sự.

Để bổ sung những người có kiến thức pháp luật làm hòa giải viên ở cơ sở, khi sửa Luật Hòa giải ở cơ sở, cần nghiên cứu bổ sung những người đang là báo cáo viên pháp luật, trợ giúp viên pháp lý, tuyên truyền viên pháp luật, tuyên truyền viên cơ sở, công an cấp xã, tổ viên tổ bảo vệ an ninh trật tự tại cơ sở; người đã công tác trong lĩnh vực pháp luật… tham gia làm hòa giải viên. Đồng thời, cân nhắc điều kiện có chứng chỉ bồi dưỡng của cơ quan có thẩm quyền khi công nhận hòa giải viên.

Về trách nhiệm của cơ quan, tổ chức trong hoạt động hòa giải ở cơ sở, bổ sung quyền của các bên trong hòa giải trong việc đề xuất hình thức hòa giải (ví dụ hòa giải trực tuyến…); quy định một trong các bên tham gia hòa giải có quyền yêu cầu Tòa án ra quyết định công nhận kết quả hòa giải thành; quy định về trách nhiệm của Tòa án nhân dân trong hoạt động hòa giải ở cơ sở. Để bảo đảm phù hợp với bối cảnh sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện: bổ sung trách nhiệm của UBND cấp xã "tổ chức bồi dưỡng, hướng dẫn nghiệp vụ và kỹ năng hòa giải ở cơ sở cho hòa giải viên"; sửa đổi trách nhiệm của UBND cấp xã trong việc báo cáo HĐND cùng cấp, UBND cấp tỉnh kết quả thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở.

Xác định rõ vai trò định hướng của cơ quan Đảng trong hoạt động hòa giải ở cơ sở

Tại Tọa đàm “Định hướng hoàn thiện Luật Hòa giải ở cơ sở nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới”, Trưởng phòng Phổ biến giáo dục pháp luật, Sở Tư pháp TP Hà Nội Vũ Thị Thanh Tú cho biết, từ khi Luật Hòa giải ở cơ sở có hiệu lực thi hành, công tác tổ chức và hoạt động của các tổ hòa giải ở cơ sở trên địa bàn TP đã có nhiều chuyển biến tích cực.

Tỷ lệ hòa giải thành hàng năm đều tăng, trung bình tỷ lệ hòa giải thành từ năm 2014 đến nay đạt 84,54%, đặc biệt, năm 2024 tỷ lệ hòa giải thành cao, đạt 90,86%. Mạng lưới tổ hòa giải được củng cố, kiện toàn thường xuyên và việc tổ chức bầu hòa giải viên được đa số các xã, phường, thị trấn thực hiện theo quy định của Luật Hòa giải ở cơ sở. Sở Tư pháp TP Hà Nội đề nghị xem xét, xác định rõ vai trò định hướng của cơ quan Đảng trong hoạt động hòa giải ở cơ sở. Qua thực tế cho thấy khi xác định vai trò cơ quan của Đảng trong hoạt động hòa giải thì hoạt động hòa giải ở cơ sở được quan tâm đi vào thực chất. Hiện nay, quy định về phạm vi hòa giải còn mang tính định tính, chưa đầy đủ và chưa phản ánh rõ ràng những tranh chấp nào thuộc thẩm quyền hòa giải ở cơ sở.

Vì vậy, cần làm rõ các loại mâu thuẫn, tranh chấp được và không được hòa giải ở cơ sở. Bổ sung quy định để mở rộng phạm vi điều chỉnh phù hợp với thực tế phát sinh nhiều dạng mâu thuẫn mới, nhất là trong môi trường mạng, tranh chấp đất đai, dân sự đơn giản…

Để tiếp tục nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về hòa giải ở cơ sở trong thời gian tới, Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ 1, Sở Tư pháp tỉnh Tuyên Quang Lê Huy Tùng đề xuất tiếp tục tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp đối với công tác hòa giải cơ sở; bảo đảm thực hiện có hiệu quả công tác quản lý Nhà nước về hòa giải ở cơ sở theo đúng quy định của Luật Hòa giải cơ sở và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền với UBMTTQ các cấp và các tổ chức thành viên của Mặt trận trong công tác quản lý Nhà nước về công tác hòa giải ở cơ sở. Bảo đảm kinh phí chi cho hoạt động hòa giải ở cơ sở theo đúng quy định của pháp luật hiện hành. Ngoài ra, cần thường xuyên hướng dẫn nghiệp vụ, củng cố, kiện toàn, nâng cao chất lượng hoạt động của đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở. Tiếp tục tăng cường thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn…

Bạch Dương