Kỳ 3: Những dòng kênh bị 'bức tử'

Nước ô nhiễm đen ngòm

Ước tính, mỗi ngày TPHCM thải ra môi trường hơn 1,7 triệu m³ nước thải sinh hoạt cùng hàng ngàn m3 nước thải sản xuất, nước thải công nghiệp, nước thải y tế... Hầu hết chúng chưa qua xử lý khiến hệ thống sông, ngòi, kênh, rạch bị ô nhiễm nghiêm trọng. Mấy tháng nay, TPHCM mưa liên tục, nhiều trận mưa như trút nước nhưng vẫn không "rửa sạch" tình trạng ô nhiễm tại hệ thống kênh, rạch trên địa bàn TP, nhiều con kênh luôn trong tình trạng đen ngòm, đặc quánh, bốc mùi hôi thối.

Chiều 04/10, đứng một lúc tại cầu Văn Thánh, chúng tôi cảm thấy ngột ngạt khi mùi hôi thối từ rạch Văn Thánh bốc lên tanh hôi lợm giọng. Dưới rạch là dòng nước đen ngòm, hai bên cầu Văn Thánh là các đống rác to nằm tràn lan từ dốc ta-luy xuống tận mép nước.

Cách đó không xa, tại rạch Cầu Sơn, rạch Long Vân Tự, cầu Băng Ky... cũng là "cái rốn ô nhiễm" của TP. Sáng 05/10, có mặt tại cầu Băng Ky, chúng tôi thấy nguồn nước vẫn đen ngòm, ô nhiễm. Hai bên bờ rạch Lăng, nước thải sinh hoạt xả ra có màu trắng đục kèm mùi hôi khó chịu. Khi nắng lên, nhiều chỗ có hiện tượng yếm khí, sủi bong bóng, bốc mùi hôi thối.

Dòng nước ô nhiễm đen ngòm, rác, lục bình tràn lan tại Rạch Lăng (hình dưới), rạch Cầu Bông Kênh Tân Hóa - Lò Gốm tái ô nhiễm trở lại

Ông Trần Thanh Vũ (SN 1960, nhà ở một con hẻm gần cầu Băng Ky) cho biết, hơn 20 năm trước, con rạch này khá thông thoáng, ít ruồi, muỗi, nhưng hơn chục năm nay, con rạch bị "teo tóp" do bồi lấp và người dân đổ xà bần, rác xuống mép bờ kênh. Nước rạch có mùi khó chịu, ngửi một hồi là nhức đầu, ai mới đến cũng bịt mũi kêu trời.

Ngồi uống cà phê tại một quán nước trên đường Nguyễn Ảnh Thủ, P.Tân Thới Hiệp (mới), nhiều vị khách cảm thấy khó chịu vì ruồi, muỗi và mùi hôi thối từ kênh Trần Quang Cơ bốc lên nồng nặc. Chị Hương - chủ quán nước kể: "Khoảng 5 năm trước, dọc hai bên kênh Trần Quang Cơ có hàng trăm hộ nuôi heo, bò với hàng trăm chuồng trại. Hiện nay, việc chăn nuôi này không còn, nhưng dư âm từ chất thải gia súc đã ngấm vào đất vẫn chưa xử lý hết. Hai bên kênh còn có nhiều nhà máy, xí nghiệp, cơ sở gia công và nhà cửa của người dân, mỗi ngày họ thải ra môi trường hàng ngàn m3 nước thải chưa qua xử lý khiến nguồn nước dưới kênh ô nhiễm nghiêm trọng, không một loài tôm, cá nào sống nổi. Bên cạnh đó, việc sử dụng nhiều loại thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học, phân bón trâu, bò... trong quá trình sản xuất nông nghiệp cũng "góp phần" không nhỏ làm cho con kênh bị ô nhiễm trầm trọng".

Mặc dù mức độ hôi thối đã giảm so với nhiều năm trước, nhưng kênh Ba Bò, P.Tam Bình (mới) vẫn còn làm ô nhiễm môi trường xung quanh. Ước tính, mỗi ngày con kênh này "uống" khoảng 15.000m3 nước thải từ các khu chế xuất, khu công nghiệp lân cận. Ngoài ra, con kênh còn phải "chứa" nhiều hóa chất tẩy rửa của các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ khiến nó trở thành con "kênh chết" trong nhiều năm liền, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của khoảng 3.000 người dân sống quanh.

Là một trong những con kênh ô nhiễm nhất hiện nay, kênh 19/5 cũng đang trong tình trạng ngắc ngoải. Mặc dù chính quyền địa phương đã tuyên truyền và gắn nhiều biển cấm xả rác xuống kênh, nhưng tình trạng vứt xả rác bừa bãi vẫn diễn ra thường xuyên. Điển hình, tại đoạn chảy qua P.Bình Hưng Hòa, kênh 19/5 tồn đọng rất nhiều rác thải, có chỗ rác ùn ứ thành từng đống bít cả miệng cống thoát nước.

Sau hơn 10 năm kể từ ngày được chỉnh trang, nạo vét, kênh Tân Hóa - Lò Gốm đang tái ô nhiễm trở lại. Anh Trần Xuân Hoài, một người dân sống gần kênh Tân Hóa - Lò Gốm cho biết, lúc mới được cải tạo, kênh Tân Hóa - Lò Gốm khá sạch sẽ. Khoảng 5 năm trở lại đây, con kênh này lúc nào cũng nhuốm màu đen sì. Vào những hôm trời nắng, nước kênh bốc mùi tanh hôi lợm cả giọng. Nhiều người không dám đứng lâu bên con kênh này. Theo anh Hoài, nguyên nhân khiến kênh Tân Hóa - Lò Gốm tái ô nhiễm là do mỗi ngày con kênh này "ôm" một lượng lớn nước thải chưa qua xử lý khiến nó bị ô nhiễm trầm trọng.

Tương tự, tại các con kênh khác như: kênh Tàu Hủ, rạch Bến Nghé, kênh Đôi, kênh Tẻ, kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, kênh Nước Đen, kênh Hy Vọng... việc ô nhiễm nguồn nước luôn trong tình trạng báo động.

Việc sử dụng phân bón làm ô nhiễm kênh Trần Quang Cơ

Lục bình, cỏ dại, rác "bức tử" dòng kênh

Bên cạnh nguồn nước bị ô nhiễm, tình trạng lục bình, cỏ dại xâm lấn và rác thải vứt xả bừa bãi đã kiến hệ thống kênh, rạch tại TPHCM bị thu hẹp, dòng chảy bị tắc nghẽn.

Ghi nhận tại xóm nhà chồ nằm gần cầu Đỏ bắc qua rạch Lăng cho thấy, dưới những căn nhà chồ luôn có lục bình, rác kết thành mảng, chuột bọ chạy lúc nhúc. Bà Nguyễn Thị Lý, một người dân sống ở khu nhà chồ cho hay, lúc trước nước ở rạch Lăng chảy vô ra theo triều cường cuốn theo rác, lục bình ra sông Sài Gòn. Khoảng 30 năm trở lại đây, tốc độ đô thị hóa tăng nhanh, nguồn nước thải chưa qua xử lý rồi xà bần, rác thải ồ ạt vứt xả tràn lan khiến con rạch này bị "nghẹt thở". Mấy tháng nay mưa lớn, rác ở một số đoạn trên rạch Lăng có giảm, nhưng một số đoạn khác rác vẫn ứ đọng rất nhiều. Điển hình, ở khu vực dưới chân cầu đường ray Rạch Lăng đang tồn tại 4 - 5 đống rác nằm im lìm từ tháng này qua tháng khác. Tại cầu Rạch Lăng, lục bình, rác thải ùn ứ thành từng mảng, phủ tràn hết mặt con rạch, gây cản trở dòng chảy nghiêm trọng.

Cách đó không xa, rạch Cầu Bông thuộc Q.Bình Thạnh (cũ) còn bị ô nhiễm nặng hơn. Ngày 26/9, có mặt tại con rạch này, chúng tôi thấy dưới chân cầu Liên phường 15 và 2 đang tồn tại 2 - 3 đống rác "khủng" tràn từ bờ rạch xuống đến mặt nước. Dưới chân xóm nhà chồ, hàng chục bãi rác lớn nhỏ nối tiếp nhau trải dài khắp hai bên bờ kênh; ruồi, muỗi bay vù vù, chuột bọ chạy lúc nhúc, mùi hôi bốc lên nồng nặc khiến không ít người "viêm màng mũi".

Là một trong những tuyến giao thông đường thủy quan trọng nhất quận 4 và quận 7 (cũ), kênh Tẻ không chỉ giúp tàu thuyền qua lại dễ dàng mà còn giúp tiêu thoát nước cho TP. Tuy nhiên, việc xả thải bừa bãi đang khiến dòng kênh này "ngộp thở". Chạy dọc kênh Tẻ, không khó để nhận ra dòng kênh đen ngòm bốc mùi hôi thối mà còn "nhức mắt" với đủ kiểu rác thải như: vỏ trái cây, thùng xốp, bao bì, thậm chí có cả xác động vật. Có đoạn, rác ùn ứ lại thành từng mảng, bốc mùi tanh tưởi.

Anh Lê Văn Tùng, người hay đến kênh Tẻ câu cá than vãn: "Dòng kênh này có một lượng lớn thương hồ buôn bán. Họ cho ghe thuyền đậu san sát nhau rồi kinh doanh đủ loại cây kiểng, trái cây, rau quả. Trong quá trình kinh doanh, họ thải ra một lượng rất lớn rác thải như: vỏ trái cây, bẹ chuối, nhánh cây nhãn... Bên cạnh đó, hàng ngày, người dân trên bờ còn thải một lượng lớn rác sinh hoạt xuống kênh khiến dòng kênh bị ô nhiễm, dòng chảy bị cản trở".

Được xem là một trong những "rốn ô nhiễm" của TP, kênh Tham Lương trở thành nỗi ám ảnh của bà con sống hai bên kênh. Dòng kênh này đang được chỉnh trang, cải tạo, tuy nhiên tình trạng ô nhiễm nguồn nước, xả rác bừa bãi và lục bình, cỏ dại xâm lấn đang xảy ra nghiêm trọng. Nhiều nhất là các đoạn từ đường Liên ấp 1, 2, 3 đến hẻm 738/20, P.Bình Tân và từ cầu Tân Kỳ Tân Quý, P.Bình Hưng Hòa đến đường M1, P.Tây Thạnh (mới).

Ngày 05/10, ghi nhận tại kênh Tham Lương - đoạn qua địa bàn P.Bình Hưng Hòa cho thấy, công trình chỉnh trang bờ kênh đang làm dang dở. Nhiều đoạn hai bên bờ kênh được đào bới ngổn ngang, rác vứt xả bừa bãi. Dưới kênh, dòng nước đen ngòm, nhiều đoạn rác ùn ứ thành từng đống, lục bình, cỏ dại phủ kín mặt kênh, dòng nước gần như "đứng hình".

Anh Nguyễn Toàn Thắng, nhà ở bên kênh Tham Lương phản ánh: "Một trong những vấn đề nan giải hiện nay của kênh Tham Lương không chỉ là rác, nước thải chưa qua xử lý mà vấn nạn xâm lấn của lục bình và cỏ dại. Tại nhiều chỗ, lục bình, cỏ dại phủ kín mặt kênh trên phạm vi gần chục cây số. Chúng không chỉ làm ách tắc dòng chảy, cản trở giao thông đường thủy mà còn chiếm hết lượng ôxy khiến các loài sinh vật trong nước không còn môi trường để hô hấp. Sau khi chết, chúng bị phân hủy ngay trong lòng kênh, gây ô nhiễm nguồn nước".

Theo anh Thắng, để "giải cứu" kênh Tham Lương, khơi thông dòng chảy, bên cạnh xây dựng cơ sở hạ tầng, chỉnh trang bờ kênh, TP cần khẩn trương nạo vét lòng kênh, dọn dẹp lục bình, phát quang cỏ dại.

Tương tự, tại các dòng kênh ở quận 12, Bình Tân, huyện Bình Chánh (cũ)..., tình trạng lục bình, cỏ dại phủ kín mặt nước, gây ách tắc dòng chảy xảy ra triền miên.

(Còn tiếp)

HẢI VĂN - VĂN CƯƠNG