Kỳ 2: Từ 'dòng sông đen' đến diện mạo mới

Quyết tâm “hồi sinh” 4 dòng sông Hà Nội

Một góc sông Tô Lịch với dòng nước trong xanh tại cầu Cót (Hà Nội). Ảnh Mộc MIên

Khi quyết tâm chính trị thành hành động

Những ngày qua, cụm từ “sông Tô Lịch hồi sinh” liên tục xuất hiện trên mạng xã hội, thậm chí trở thành đề tài rôm rả ở các quán trà đá vỉa hè Hà Nội. Sự đổi thay ấy ghi dấu nỗ lực quyết liệt của TP với loạt giải pháp đồng bộ: bổ cập nước từ hồ Tây, thu gom triệt để 245 cửa xả thải, đưa toàn bộ nước thải về Nhà máy xử lý Yên Xá. Từ ngày 20/9, nước thải sau xử lý tại Yên Xá cũng được dẫn bổ sung về Tô Lịch, trong khi đập dâng cầu Quang (phường Thanh Liệt, Hà Nội) vận hành điều tiết dòng chảy. Hiện nhà máy hoạt động công suất 200.000 – 230.000 m³/ngày đêm, đủ sức xử lý toàn bộ nước thải dọc tuyến sông.

Giờ đây, dọc tuyến sông Tô Lịch, hình ảnh dòng nước đen đặc, lẫn rác thải đã nhường chỗ cho làn nước trong xanh, nhiều đoạn bờ sông được cải tạo, mang lại cảnh quan thơ mộng, thanh bình. Nhiều năm qua, Hà Nội đã triển khai các giải pháp thử nghiệm làm sạch như thả chế phẩm sinh học, lắp đặt công nghệ nano - bioreactor của Nhật Bản, hay nạo vét lòng sông, song hiệu quả chỉ mang tính tạm thời. Bước ngoặt chỉ thực sự đến sau gần 1 năm kể từ chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội cuối tháng 11/2024, trong đó, Tổng Bí thư nhấn mạnh 2 vấn đề trọng tâm: ô nhiễm môi trường và ùn tắc giao thông, đặc biệt ưu tiên xử lý ô nhiễm sông Tô Lịch.

Ngay sau đó, Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài và Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh đã trực tiếp đi kiểm tra thực tế, giao nhiệm vụ cho các sở, ngành phải “hồi sinh” sông Tô Lịch trước ngày 2/9/2025. Cả hệ thống chính trị Thủ đô vào cuộc, biến quyết tâm thành hành động cụ thể.

Trọng tâm của nỗ lực này chính là Dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá. Đây là nhà máy lớn nhất miền Bắc, công suất thiết kế 270.000m³/ngày đêm. Ngày 20/9 vừa qua, nước thải sau xử lý từ Yên Xá đã chính thức được dẫn qua kênh riêng về đập dâng cầu Quang (phường Thanh Liệt, Hà Nội), bổ sung khoảng 230.000m³ mỗi ngày đêm cho sông Tô Lịch.

Nguồn nước sạch từ Yên Xá, kết hợp với dòng bổ cập từ hồ Tây, giúp duy trì mực nước ổn định ở mức 3,5m, cải thiện cảnh quan, tạo điều kiện cho hệ sinh thái thủy sinh hồi phục. Không chỉ vậy, nguồn nước bổ sung còn góp phần làm giảm ô nhiễm cho các sông Lừ và Sét trong giai đoạn chờ hoàn thiện hệ thống thu gom nước thải.

Cùng với đó, đơn vị thi công đã hoàn thành việc thu gom toàn bộ 245 cửa xả trên sông Tô Lịch, chuyển về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá. Ngoài ra, Công ty Thoát nước Hà Nội đã lắp đặt thí điểm máy sục khí và bè thủy sinh tại thượng lưu và hạ lưu cầu 361, nhằm tăng hàm lượng oxy hòa tan, hỗ trợ quá trình tự làm sạch và tạo môi trường sống cho cá, thủy sinh.

Ông Nguyễn Xuân Khu, Tổ trưởng Tổ dân phố số 18 (phường Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết: “Nhiều năm rồi, người dân sống hai bên bờ sông phải chịu cảnh ô nhiễm, mùi hôi thối. Nay thấy nước sông trong xanh trở lại, có cá bơi, bà con rất phấn khởi”. Ông Nguyễn Văn Vượng (phố Nguyễn Khang, phường Cầu Giấy, Hà Nội) bồi hồi nhớ lại: “Ngày xưa nước sông trong lắm, người dân còn trồng rau muống, đánh cá. Vài chục năm trở lại đây chỉ còn là ký ức. Nay sông dần xanh trở lại, chúng tôi hy vọng, cảnh cũ sẽ hồi sinh”. Dẫu vậy, nhiều người dân cũng cho rằng, để sông Tô Lịch thật sự hồi sinh bền vững, TP cần tăng cường giám sát việc xả thải trái phép và nâng cao ý thức cộng đồng.

Các giải pháp đồng bộ cho sự “hồi sinh”

Không chỉ dừng ở việc xử lý ô nhiễm, Hà Nội đang triển khai kế hoạch xây dựng công viên ven sông Tô Lịch. UBND TP đã trình HĐND điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án cải tạo, chỉnh trang và tái thiết không gian hai bên bờ, với tổng diện tích gần 738.000m², trải qua 12 phường.

Theo dự kiến, dự án sẽ khởi công đúng dịp kỷ niệm 71 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2025). Hai bên bờ sông sẽ được hình thành hệ thống công viên, đường đi dạo, sân thể thao, quảng trường, bãi đỗ xe, cây xanh và nhiều công trình phụ trợ khác. Tổng mức đầu tư sơ bộ hơn 4.665 tỷ đồng theo hình thức BT (xây dựng - chuyển giao).

Khi hoàn thành, công viên ven sông Tô Lịch không chỉ góp phần cải thiện cảnh quan mà còn tạo không gian sinh hoạt cộng đồng, nâng tầm giá trị văn hóa - lịch sử của dòng sông suốt chiều dài Thăng Long - Hà Nội.

Dù có nhiều chuyển biến tích cực, sông Tô Lịch vẫn phải đối mặt với một số thách thức. Hiện hệ thống thoát nước Hà Nội vẫn dùng chung cho cả nước mưa và nước thải. Vào những ngày mưa lớn, một lượng nước thải chưa qua xử lý pha loãng với nước mưa vẫn chảy xuống sông.

Đại diện Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp Hà Nội cho biết: Nhà máy Yên Xá đã được thiết kế nâng công suất tối đa lên 576.000 m³/ngày đêm trong điều kiện mưa lớn. Tuy nhiên, vẫn còn một phần nước vượt tràn ra sông. Đơn vị đang nghiên cứu phương án tách riêng hệ thống thoát nước mưa và nước thải để xử lý triệt để vấn đề này trong tương lai.

Sông Tô Lịch dài 13,4km, vốn là chi lưu của sông Hồng, từng được coi là “lá phổi xanh” của Thủ đô. Nhiều thập kỷ qua, do gián đoạn nguồn bổ cập và tiếp nhận chủ yếu là nước thải, dòng sông trở thành “kênh nước thải lộ thiên”. Giờ đây, với quyết tâm chính trị từ T.Ư đến TP, cùng sự đồng thuận của Nhân dân, sông Tô Lịch đang dần tìm lại sự sống. Những dòng nước trong xanh trở lại không chỉ mang ý nghĩa môi trường, mà còn khơi gợi ký ức đẹp và khát vọng mới cho các con sông nội đô Hà Nội.

(Còn nữa)

Ngày 23/9, tại buổi tiếp xúc cử tri Đơn vị bầu cử số 1, TP Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm ghi nhận, biểu dương Thành ủy, UBND TP, các sở, ban, ngành Hà Nội đã rất tích cực, vào cuộc quyết liệt và hiệu quả trong xử lý các vấn đề trọng tâm đã được cử tri kiến nghị tập trung cải thiện như: ùn tắc giao thông, ô nhiễm sông Tô Lịch. Đặc biệt, sông Tô Lịch đã sạch hơn, xanh hơn khiến người dân rất vui mừng, vấn đề ùn tắc giao thông cũng được cải thiện rõ rệt.

Mộc Miên – Minh Đức