Kỳ 1: Từ bãi đáp Dương Đông đến Cảng hàng không quốc tế Phú Quốc

Hơn 90 năm trước, lịch sử hàng không Phú Quốc bắt đầu từ một bãi đáp nhỏ do người Pháp xây dựng ở thị trấn Dương Đông. Công trình khi đó chỉ phục vụ mục đích cai trị thuộc địa, nhưng rồi theo dòng chảy thời gian, sân bay trở thành mắt xích kết nối quan trọng của đảo Ngọc với đất liền, mở lối cho giao thương và du lịch.

Lịch sử hàng không Phú Quốc

Từ khi Cảng hàng không quốc tế Phú Quốc (PQC) chính thức đi vào hoạt động năm 2012, hạ tầng hàng không đã góp phần đưa Phú Quốc thành một trong những điểm đến du lịch nổi bật nhất Việt Nam. Thế nhưng chỉ hơn một thập kỷ sau, sự phát triển vượt bậc lại khiến sân bay rơi vào tình trạng quá tải, trở thành điểm nghẽn lớn cho tương lai.

Nếu quay ngược thời gian về thập niên 1930, trong bối cảnh Đông Dương vẫn còn dưới ách thống trị của thực dân, người Pháp đã chọn Phú Quốc để thiết lập một bãi đáp nhỏ. Đó là mảnh đất rộng ngay trung tâm thị trấn Dương Đông, nơi người dân bản địa vốn quen với nghề biển bỗng thấy xuất hiện một công trình xa lạ: bãi đáp cho máy bay. Lời hứa mà thực dân đưa ra khi ấy là "giúp đảo gần hơn với đất liền", nhưng thực chất mục tiêu chính vẫn là phục vụ quản lý thuộc địa và khai thác tài nguyên. Dẫu vậy, đó cũng chính là khởi đầu của lịch sử hàng không Phú Quốc.

Khách du lịch quốc tế đến Phú Quốc qua cảng hàng không

Trải qua nhiều thập kỷ thăng trầm, từ chiến tranh đến giai đoạn đất nước hòa bình và hội nhập, sân bay tại Dương Đông nhiều lần được cải tạo, mở rộng. Nhưng diện tích hạn chế và vị trí ngay trung tâm thị trấn đã khiến công trình này không thể theo kịp nhu cầu ngày càng tăng của giao thương và vận tải hàng không. Đến đầu thế kỷ XXI, khi du lịch Phú Quốc bắt đầu cất cánh, áp lực đặt ra ngày càng rõ rệt: cần một sân bay mới, hiện đại hơn, quy mô lớn hơn, đủ sức trở thành "cửa ngõ bầu trời" của đảo Ngọc.

Năm 2008, Chính phủ quyết định khởi công một cảng hàng không quốc tế mới tại xã Dương Tơ, cách trung tâm Dương Đông khoảng 10km. Với tổng vốn đầu tư hơn 16.000 tỷ đồng, dự án được kỳ vọng tạo nên bước ngoặt. Chỉ sau 4 năm thi công, ngày 02/12/2012, Cảng hàng không quốc tế Phú Quốc (mã định danh PQC) chính thức khánh thành và đi vào hoạt động.

Theo thiết kế, PQC được xếp hạng sân bay cấp 4E theo tiêu chuẩn Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO). Đường băng dài 3.000 mét, rộng 45 mét, kèm theo đường lăn song song 23 x 3.000 mét, đủ khả năng tiếp nhận các loại máy bay thân lớn như Boeing 777, Boeing 747 hay Airbus A350. Sân đỗ máy bay có diện tích gần 40.000m², nhà ga hành khách rộng 24.325m², công suất thiết kế ban đầu đạt 2,65 triệu khách/năm.

Sự xuất hiện của PQC đã thay đổi căn bản diện mạo giao thông hàng không khu vực. Chỉ trong vòng vài năm, Phú Quốc nhanh chóng bứt phá trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn nhất cả nước, lượng khách quốc tế không ngừng tăng. Năm 2018, để theo kịp nhu cầu, sân bay đã được cải tạo mở rộng, nâng công suất phục vụ lên 4 triệu khách/năm, trong đó 3 triệu khách nội địa và 1 triệu khách quốc tế. Người ta từng tin rằng với năng lực này, PQC sẽ "an tâm" phục vụ ít nhất trong 15 - 20 năm. Nhưng thực tế lại khác. Chỉ sau một thập kỷ, sân bay quốc tế Phú Quốc đã quá tải.

Khoảng 7 năm sau lần nâng cấp 2018, sự bùng nổ du lịch khiến PQC nhanh chóng rơi vào tình trạng quá tải. Năm 2024, sân bay ghi nhận lượng khách vượt mốc 4,1 triệu lượt, trong đó gần 2 triệu khách quốc tế. Những con số này đồng nghĩa công suất thiết kế đã bị vượt qua.

Một góc Phú Quốc nhìn từ trên cao

Một điểm nghẽn cục bộ

Điều đáng nói, sự quá tải không chỉ thể hiện ở tổng lượng khách trong cả năm, mà còn tập trung rõ nét vào những dịp cao điểm. Mùa Tết Nguyên đán 2024, PQC phải tiếp nhận trung bình 130 lượt cất - hạ cánh/ngày, sản lượng hành khách đạt 20.000 - 22.000 lượt/ngày. Với hạ tầng hạn chế, cảnh tượng hành khách chen chúc trong khu vực làm thủ tục, sảnh xuất nhập cảnh chật kín người đã trở thành "hình ảnh quen thuộc" và gây không ít bức xúc cho du khách.

Một trong những điểm nghẽn lớn nhất chính là khu vực xuất nhập cảnh. Sân bay hiện chỉ có 7 quầy thủ công và 2 quầy tự động, tốc độ xử lý rất chậm so với nhu cầu thực tế. Nhiều du khách nước ngoài phải xếp hàng chờ hơn 1 tiếng đồng hồ để hoàn tất thủ tục. Sự bất tiện này gây ảnh hưởng trực tiếp đến trải nghiệm của khách quốc tế - nhóm hành khách mà Phú Quốc đặc biệt kỳ vọng thu hút.

Không chỉ chậm chạp trong khâu làm thủ tục, cơ sở vật chất phục vụ hành khách tại PQC cũng còn nhiều bất cập. Năm 2022, một số khảo sát quốc tế ghi nhận nhiều phàn nàn từ du khách về việc thiếu ghế ngồi thoải mái, thiếu ổ cắm sạc điện thoại, khu vực chờ hạn chế tiện ích, dịch vụ ăn uống chưa phong phú. Thực tế này đi ngược lại xu thế nâng cấp không ngừng của các sân bay trong khu vực, nơi mà trải nghiệm hành khách được đặt ở vị trí trung tâm.

Với một sân bay quốc tế, yếu tố "ấn tượng đầu tiên" và "ấn tượng cuối cùng" rất quan trọng. Du khách khi đến Phú Quốc, điểm chạm đầu tiên và cuối cùng chính là sân bay. Nếu sân bay tạo cảm giác chật chội, bất tiện, dịch vụ kém, điều đó sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến hình ảnh du lịch và cả sức cạnh tranh của hòn đảo trên bản đồ quốc tế.

Nhìn rộng hơn, tình trạng quá tải của PQC không chỉ gây khó cho ngành du lịch mà còn kìm hãm sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung. Bởi Phú Quốc là thành phố đảo duy nhất của Việt Nam, không có đường sắt, không có cao tốc nối liền đất liền, hàng không trở thành phương tiện then chốt để kết nối. Khi "cửa ngõ bầu trời" tắc nghẽn, dòng chảy thương mại, đầu tư, hội nhập cũng bị ảnh hưởng trực tiếp.

Số liệu từ Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV) càng cho thấy sự cấp bách. Theo dự báo, đến năm 2025, sản lượng hành khách qua PQC có thể đạt 7 triệu lượt, gần gấp đôi công suất hiện tại. Điều đó đồng nghĩa trong vòng chưa đầy 2 năm tới, tình trạng "tắc nghẽn trên không" sẽ càng trầm trọng hơn, nếu không có giải pháp kịp thời.

Vị trí Cảng hàng không Phú Quốc hiện nay

Từ bãi đáp Dương Đông khiêm tốn những năm 1930, đến cảng hàng không quốc tế hiện đại khánh thành năm 2012, Phú Quốc đã trải qua hành trình dài gắn liền với sự phát triển của hàng không. Nhưng nghịch lý đang diễn ra: chính sự phát triển nhanh chóng của du lịch đã biến sân bay quốc tế PQC thành điểm nghẽn. Khi công suất đã vượt ngưỡng thiết kế, khi trải nghiệm hành khách ngày càng giảm sút, câu hỏi đặt ra không còn là "có cần nâng cấp hay không", mà là "nâng cấp thế nào, khi nào thì bắt đầu?". Và đây chính là bài toán sống còn để Phú Quốc giữ vững vị thế, chuẩn bị bước vào thách thức lớn mang tên APEC 2027.

Câu chuyện không chỉ dừng ở việc mở rộng sân bay hay tăng số chuyến bay, mà còn là bài toán đồng bộ: quy hoạch dài hạn, dịch vụ hàng không chất lượng cao, quản lý thông minh và gắn kết chặt chẽ với chiến lược phát triển du lịch bền vững. Muốn Phú Quốc cất cánh, cần sự phối hợp nhịp nhàng giữa đầu tư công - tư, sự chuẩn bị kỹ lưỡng trước thêm APEC 2027 và quan trọng hơn cả là tầm nhìn chiến lược để giữ gìn thương hiệu đảo ngọc. Đó không chỉ là câu hỏi cho chính quyền hay ngành hàng không, mà còn là trách nhiệm chung của cộng đồng, để Phú Quốc không chỉ đẹp trong mắt du khách, mà còn vững vàng trên bản đồ hàng không khu vực và thế giới.

Khép lại chặng đường hình thành và phát triển, có thể thấy lịch sử hàng không Phú Quốc là bức tranh đậm dấu ấn nỗ lực vượt khó, từ đôi bàn tay cần mẫn của những người mở đất đến tầm nhìn chiến lược của các thế hệ lãnh đạo. Từ đường băng đất đỏ đơn sơ đến sân bay quốc tế hiện đại, mỗi công trình, mỗi chuyến bay đều phản chiếu khát vọng kết nối đảo ngọc với đất liền và thế giới. Phú Quốc đã bước qua một hành trình dài, để hôm nay không chỉ được biết đến như thiên đường du lịch, mà còn là minh chứng cho sự bứt phá trong hạ tầng giao thông hàng không của đất nước.

Nhưng câu chuyện về hàng không Phú Quốc không dừng lại ở những mốc son đã qua. Thực tế hiện nay đặt ra nhiều thách thức mới: tốc độ tăng trưởng khách du lịch, nhu cầu vận tải hàng hóa, áp lực hạ tầng và trải nghiệm hành khách. Đó cũng chính là nội dung sẽ được khắc họa trong kỳ tiếp theo - nơi chúng ta nhìn rõ hơn hơi thở cuộc sống tại sân bay, những hình ảnh ghi nhận trực tiếp phản ánh sức nóng của một điểm đến đang trên đà hội nhập sâu rộng. Và từ nền tảng ấy, một câu hỏi lớn được đặt ra: Phú Quốc sẽ chuẩn bị ra sao để đón nhận cơ hội APEC 2027 - cột mốc có thể làm thay đổi toàn diện vị thế của đảo ngọc trên bản đồ hàng không khu vực?

(Còn tiếp...)

HẠ VY - QUỲNH HƯƠNG