Kỳ 1: Hoàn thiện Luật Hòa giải ở cơ sở đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới

Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật theo Nghị quyết số 66-NQ/TW

Bộ Tư pháp tổ chức Tọa đàm “Định hướng hoàn thiện Luật Hòa giải ở cơ sở nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới”. Ảnh: Thiên Di

LTS: Hòa giải ở cơ sở là một phương thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án, ngày càng khẳng định được vị trí, vai trò quan trọng trong đời sống xã hội và được ưu tiên áp dụng. Điều này được thể hiện trong nhiều văn bản của Đảng và Nhà nước ta. Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013 được Quốc hội ban hành đã tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, toàn diện, vững chắc cho hoạt động hòa giải ở cơ sở. Tuy nhiên, sau hơn 10 năm triển khai, Luật phát sinh nhiều vướng mắc… Từ số này, ấn phẩm Pháp luật và Xã hội có loạt bài ghi nhận.

Còn nhiều bất cập

Sau hơn 10 năm triển khai thi hành, Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013 đã phát huy nhiều hiệu quả tích cực, tổ chức hòa giải và đội ngũ hòa giải viên được củng cố, tăng cường bảo đảm hoạt động; mạng lưới hòa giải viên và tổ hòa giải được xây dựng rộng khắp các thôn, ấp, tổ dân phố, địa bàn dân cư. Tính đến hết năm 2024, cả nước có 87.396 tổ hòa giải được thành lập tại thôn, ấp, tổ dân phố với 549.446 hòa giải viên, tỷ lệ hòa giải thành đạt 85,95%.

Đến nay, hầu hết mỗi thôn/ấp/tổ dân phố có 1 tổ hòa giải, số lượng thành viên của mỗi tổ hòa giải trung bình từ 5 - 7 hòa giải viên/tổ. Kết quả hoạt động, từ tháng 1/2014 đến tháng 12/2023, cả nước tiếp nhận 1.364.806 vụ, việc hòa giải (trung bình 136.481 vụ, việc/năm), trong đó, hòa giải thành 1.096.572/1.350.533 vụ, việc đã tiến hành hòa giải (trung bình 109.657 vụ, việc/năm), đạt tỷ lệ 81,2%, riêng năm 2023, tỷ lệ hòa giải thành đạt 85,13%. Việc hòa giải dựa trên phương châm “thấu tình đạt lý”, góp phần quan trọng trong việc giữ gìn tình làng nghĩa xóm và bảo đảm an ninh trật tự tại địa bàn cơ sở.

Tuy nhiên, sau hơn 10 năm triển khai thi hành Luật Hòa giải ở cơ sở đã phát sinh một số vướng mắc, hạn chế, bất cập cần khắc phục nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở. Theo đánh giá của Cục PBGDPL&TGPL, trong nhiều điểm bất cập, đáng chú ý là quy định phạm vi hòa giải ở cơ sở còn bó hẹp, chưa tạo điều kiện giải quyết nhanh các tranh chấp, mâu thuẫn nhằm giải phóng nguồn lực vào phát triển kinh tế. Đồng thời, chưa có cơ chế, thiết thực để huy động những người có uy tín, am hiểu pháp luật tham gia làm hòa giải viên; thu hút xã hội tham gia đóng góp, hỗ trợ cho công tác hòa giải ở cơ sở. Trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển, nhiều hình thức online nhưng Luật Hòa giải ở cơ sở chưa quy định các hình thức tiến hành hòa giải.

Một điểm đáng chú ý là, một số quy định của Luật Hòa giải ở cơ sở hiện nay chưa tương thích với các văn bản quy phạm pháp luật khác như: Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng... cũng như chưa quy định trách nhiệm của tòa án, quyền của các bên cũng như nghĩa vụ của hòa giải viên trong thực hiện thủ tục công nhận kết quả hòa giải thành ngoài tòa án.

Sửa đổi, bổ sung Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013 là cần thiết

Theo Bộ Tư pháp, với mục tiêu nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở, đặc biệt trong bối cảnh sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện và tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã theo các kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, vì vậy việc sửa đổi, bổ sung Luật Hòa giải ở cơ sở nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới.

Đặc biệt, Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong Kỷ nguyên mới đã xác định: “Kết hợp các phương thức phi tố tụng tư pháp với các phương thức tố tụng tư pháp; có giải pháp khuyến khích, phát triển các thiết chế giải quyết tranh chấp ngoài tòa án…”; “Khẩn trương sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật đáp ứng yêu cầu thực hiện chủ trương tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, sắp xếp đơn vị hành chính, gắn với phân cấp, phân quyền tối đa”.

Vì vậy, Bộ Tư pháp nhận thấy việc sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện thể chế về công tác hòa giải ở cơ sở rất cần thiết, trước mắt là Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013. Nhằm đề xuất các định hướng góp phần hoàn thiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở, Bộ Tư pháp vừa liên tiếp tổ chức các buổi tọa đàm “Định hướng hoàn thiện Luật Hòa giải ở cơ sở nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới” tại khu vực miền Bắc và khu vực miền Nam.

Theo Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc, việc Bộ Tư pháp tổ chức tọa đàm nhằm lấy ý kiến của các chuyên gia, các nhà quản lý ở địa phương để có cơ sở khoa học và thực tiễn phục vụ xây dựng các luận cứ cho việc sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013. Qua đó, tập trung thông tin, trao đổi, chia sẻ về những khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thực hiện công tác hòa giải ở cơ sở trên địa bàn, từ góc độ quản lý Nhà nước đến việc tiến hành hòa giải các vụ, việc cụ thể. Đặc biệt, đóng góp những ý kiến cụ thể trong việc đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở trong thời gian tới.

Về góc độ hoàn thiện thể chế, chính sách, các chuyên gia, nhà quản lý đều cho rằng việc sửa đổi, bổ sung Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013 là cần thiết, nhất là trong bối cảnh đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong Kỷ nguyên mới theo Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị.

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh vai trò quan trọng của công hòa giải ở cơ sở trong bối cảnh hiện nay, sự cần thiết sửa đổi, bổ sung Luật Hòa giải ở cơ sở nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình, bối cảnh mới. Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc đề nghị trong thời gian tới cần đánh giá kỹ lưỡng thực trạng, nhận diện đầy đủ, bất cập để từ đó tham mưu sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Hòa giải ở cơ sở bảo đảm khả thi, thực chất, bám sát đòi hỏi và yêu cầu của thực tiễn.

(Còn nữa)

Bạch Dương