Kinh tế tư nhân và hành trình mở rộng 'quyền lực mềm' của nền kinh tế

Đóng góp toàn diện cho nền kinh tế

Sau khi công cuộc Đổi mới được khởi xướng, khu vực kinh tế tư nhân được công nhận là một bộ phận cấu thành của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Sau giai đoạn phát triển dè dặt ban đầu, doanh nghiệp tư nhân bắt đầu giai đoạn phát triển bùng nổ sau khi Luật Doanh nghiệp được ban hành vào năm 1999. Sự phát triển của các doanh nghiệp tư nhân lại được tiếp thêm động lực khi Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân được ban hành, khẳng định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia, là lực lượng tiên phong trong phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Sau gần bốn thập niên kể từ Đổi mới, các doanh nghiệp tư nhân nói riêng và khu vực kinh tế tư nhân nói chung nay đã trở thành nhân tố đóng góp quan trọng cho tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Tính đến năm 2024, khu vực kinh tế tư nhân có hơn 940 nghìn doanh nghiệp, khoảng 5,2 triệu hộ kinh doanh cá thể, đóng góp khoảng 51% GDP, hơn 30% ngân sách nhà nước, tạo ra hơn 40 triệu việc làm (chiếm hơn 82% tổng số lao động trong nền kinh tế), trở thành khu vực cung cấp việc làm, sinh kế lớn nhất cho nền kinh tế.

Một dây chuyền công nghệ tại Tập đoàn TH. Ảnh: TH

Việc làm do các doanh nghiệp khu vực tư nhân tạo ra đã giúp hàng triệu người lao động dịch chuyển từ các công việc có thu nhập thấp hơn trong lĩnh vực nông nghiệp sang làm việc ở những ngành có năng suất cao hơn với mức lương cao hơn, đóng góp đáng kể cho tạo việc làm, giảm nghèo, cải thiện điều kiện sống, tăng trưởng bền vững và toàn diện ở Việt Nam. Doanh nghiệp tư nhân cũng đóng góp đáng kể vào sự mở rộng của phạm vi che phủ về an sinh xã hội, bảo hiểm xã hội, các chương trình bảo trợ xã hội và các dịch vụ an sinh xã hội cơ bản cho người dân.

Động lực quan trọng để đất nước vươn mình

Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Toàn cầu được xây dựng hàng năm bởi Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) chấm điểm và đánh giá xếp hạng về năng lực cạnh tranh của các nền kinh tế thế giới. Báo cáo này phân loại các nước theo các trình độ phát triển với cấp độ thấp nhất là phát triển chủ yếu dựa trên đầu vào (factor driven), kế đến là dựa trên các yếu tố năng suất, hiệu quả (efficiency driven) và cao nhất là dựa trên đổi mới sáng tạo (innovation driven).

Các nền kinh tế dựa trên đầu vào thường có đặc điểm chủ yếu dựa vào nguồn lao động, tài nguyên giá rẻ và lấy các yếu tố đầu vào như vốn, đất đai, tài nguyên làm động lực chính cho tăng trưởng. WEF khuyến khích các nền kinh tế cần có chiến lược và hành động để dịch chuyển lên nấc thang cao hơn về năng lực cạnh tranh này. Việt Nam đang trong nỗ lực để tái cấu trúc nền kinh tế nhằm nâng cấp dần vị thế của mình trong nấc thang này.

Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045. Việt Nam chính thức bước vào nhóm thu nhập trung bình thấp vào năm 2009 và tới nay đã lọt vào nhóm thu nhập trung bình khi GDP bình quân đã đạt mức 4.679 USD vào năm 2024. Như vậy, để đạt được mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, với tốc độ tăng trưởng dân số như hiện tại, tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam cần đạt mức tối thiểu từ 7 - 8% liên tục, bền vững trong vòng 20 năm tới.

Theo Ngân hàng Thế giới (WB), kể từ năm 1990 tới nay, chỉ có 34 nền kinh tế thu nhập trung bình chuyển sang trạng thái thu nhập cao. WB cũng cảnh báo rằng nhiều nền kinh tế bao gồm Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil, Nam Phi và cả Việt Nam có nguy cơ mắc kẹt trong “bẫy thu nhập trung bình”, trừ khi các nền kinh tế này đổi mới mô hình tăng trưởng với một chiến lược khôn ngoan, hợp lý.

Kinh tế tư nhân, trong đó lực lượng doanh nghiệp là nòng cốt, chính là yếu tố quyết định cho việc mở rộng đầu tư, tiếp nhận, hấp thụ công nghệ và tiến hành đổi mới sáng tạo; là phương tiện để đưa nền kinh tế vượt qua bẫy thu nhập trung bình và lọt vào nhóm các nền kinh tế có mức thu nhập cao.

Nâng cao vị thế, "quyền lực mềm" của Việt Nam

Doanh nghiệp tư nhân nay đã hiện diện và đóng vai trò quan trọng trong nhiều ngành, lĩnh vực kinh tế then chốt như: tài chính, ngân hàng, bưu chính, hàng không, khai khoáng, sản xuất sắt, thép, luyện kim, ô tô, xe máy, sản xuất điện, năng lượng, xây dựng cơ sở hạ tầng, công nghệ thông tin, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, văn hóa, y tế và giáo dục. Hệ thống phân phối, bán lẻ hàng hóa tiêu dùng trong nước đã được phát triển mạnh mẽ. Hàng hóa thương hiệu Việt vẫn giữ vị thế vững chắc trong hệ thống bán lẻ và các siêu thị. Phần mềm, trí tuệ máy tính, các ứng dụng công nghệ trên nền tảng số do các doanh nghiệp trong nước phát triển được ứng dụng tại nhiều công sở, doanh nghiệp và người dân.

Việt Nam bắt đầu được biết đến là quốc gia có những “tỷ phú đô la”. Sự phát triển vượt bậc này nằm ngoài sức tưởng tượng của nhiều người vào thời điểm khoảng bốn thập niên trước đây.

Thương hiệu của doanh nghiệp Việt có thể được ví như những đại sứ của nền kinh tế Việt Nam ở nước ngoài. Sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp Việt Nam hiện diện ở đâu thì không gian thị trường của nền kinh tế được mở rộng tới đó, "quyền lực mềm" và phạm vi ảnh hưởng của nền kinh tế cũng được cảm nhận tới đó. Doanh nghiệp tư nhân đã góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ kinh tế thế giới nói chung và thị trường quốc tế nói riêng. Hàng hóa, dịch vụ do các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam sản xuất, cung ứng nay đã có mặt trên hơn 100 nền kinh tế tại cả 5 lục địa.

Hoạt động sản xuất tại Công ty TNHH Thaco Auto. Ảnh: T.L

Việt Nam nay được biết đến không chỉ là một địa chỉ hấp dẫn hàng đầu với các nguồn FDI mà còn bắt đầu được biết đến với các dự án đầu tư ra nước ngoài của các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam, qua các thương vụ doanh nghiệp Việt Nam mua lại các doanh nghiệp nước ngoài, dự án tại nước ngoài. Các doanh nghiệp tư nhân đã đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao vị thế, "quyền lực mềm" của Việt Nam trong nền kinh tế thế giới từ góc độ này.

Kiến tạo để kinh tế tư nhân phát triển

Để nâng cao nội lực, quy mô, tầm vóc của doanh nghiệp tư nhân, cần có khát khao với các mục tiêu lớn hơn, tầm nhìn rộng hơn, xa hơn, từ đó dẫn đến các quyết tâm hành động để biến những khao khát, tầm nhìn đó thành hiện thực. Nhằm xây dựng nội lực cho doanh nghiệp, cần có môi trường thuận lợi để doanh nghiệp vững tâm thực hiện các tầm nhìn, khát khao, hoài bão của mình cùng một khung khổ pháp luật, văn hóa khuyến khích doanh nghiệp dám nghĩ lớn, làm lớn.

Một yếu tố cần thiết khác là môi trường thể chế tốt với các quy định pháp luật rõ ràng, tạo ra một môi trường kinh doanh an toàn, chi phí tuân thủ thấp, giúp doanh nghiệp thực hiện các ý tưởng kinh doanh một cách thuận lợi, an toàn.

Các yếu tố quan trọng khác cần có là các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn thử nghiệm ý tưởng mới, mô hình kinh doanh mới, hay công nghệ mới. Đó cũng là một môi trường pháp lý, một văn hóa khoan dung với các các ý tưởng mới, khuyến khích doanh nghiệp dám làm, dám chịu thất bại và bắt đầu lại khi thất bại. Điều này sẽ khuyến khích tinh thần kinh doanh, tinh thần khởi nghiệp không chỉ ở các doanh nghiệp nhỏ mà còn ở cả các doanh nghiệp lớn.

Chỉ có tinh thần kinh doanh mạnh mẽ, bền bỉ và được nuôi dưỡng, khuyến khích trong một môi trường kinh doanh thuận lợi, an toàn mới có thể giúp doanh nghiệp vượt qua mọi khó khăn về vốn, nhân lực, công nghệ, trình độ quản trị để phát huy năng lực nội sinh, lớn mạnh về tầm vóc và chất lượng, nâng cao năng lực cạnh tranh của chính doanh nghiệp mình và của cả nền kinh tế, đạt được các mục tiêu về phát triển kinh tế tư nhân như Nghị quyết số 68-NQ/TW đã đề ra.

TS. Lê Duy Bình, Economica Vietnam