Kiên cố hóa trường lớp: Tập trung nguồn lực, lan tỏa chuyển biến

Nghị quyết số 71-NQ/TƯ của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo xác định rõ một trong những nhiệm vụ trọng tâm: Kiên cố hóa và hiện đại hóa hệ thống trường lớp, hướng tới phát triển giáo dục bền vững. Triển khai chủ trương trên, việc tập trung nguồn lực đang tạo nên những chuyển biến thực chất từ cơ sở.

Trường Trung học phổ thông chuyên Lào Cai (tỉnh Lào Cai) đã hoàn thành và đưa vào sử dụng. Ảnh: Đinh Đại

Yêu cầu tất yếu

Việc kiên cố hóa, hiện đại hóa trường lớp là một trong những ưu tiên hàng đầu nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục bền vững, thu hẹp khoảng cách vùng miền, tạo môi trường học tập đồng đều cho mọi đối tượng học sinh, từ đô thị đến vùng sâu, vùng xa.

Hiện nay, cả nước có gần 620.000 phòng học từ mầm non đến phổ thông công lập, trong đó hơn 554.000 phòng đã được kiên cố hóa, chiếm gần 90%. So với năm 2015, đây là một bước tiến đáng kể, cho thấy nỗ lực không ngừng của cả hệ thống chính trị trong việc cải thiện điều kiện học tập cho học sinh. Hơn 33.000 tỷ đồng đã được huy động từ nguồn lực xã hội hóa trong giai đoạn 2013-2023, góp phần xây dựng khoảng 36.000 phòng học kiên cố.

Tuy nhiên, bức tranh toàn cảnh vẫn còn nhiều mảng màu chưa sáng. Thống kê cho thấy, cả nước hiện vẫn thiếu gần 28.000 phòng học ở bậc mầm non, gần 7.500 phòng học ở bậc tiểu học. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng dạy và học mà còn tạo ra khoảng cách trong tiếp cận giáo dục giữa các vùng miền. Hơn thế, trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, việc thiếu cơ sở vật chất đạt chuẩn khiến nhiều trường khó có thể triển khai đầy đủ các môn học tích hợp, hoạt động trải nghiệm, thực hành - những yếu tố cốt lõi trong phát triển năng lực học sinh.

Không dừng lại ở mục tiêu “đủ chỗ học”, Nghị quyết số 71-NQ/TƯ còn đặt ra yêu cầu cao hơn: Hiện đại hóa hệ thống trường lớp. Điều đó bao gồm hệ thống phòng học bộ môn, không gian STEAM, phòng thực hành, thư viện mở, khu thể thao, nhà vệ sinh đạt chuẩn..., để hình thành một hệ sinh thái học tập toàn diện, hỗ trợ học sinh phát triển đồng đều cả về trí tuệ, thể chất và kỹ năng sống.

Bài học thực tế và giải pháp bền vững

Những bài học từ thực tiễn triển khai kiên cố hóa trường lớp tại nhiều địa phương cho thấy, khi chính quyền địa phương phối hợp chặt chẽ với cộng đồng, nguồn lực đầu tư được sử dụng hiệu quả thì sẽ tạo chuyển biến rõ nét.

Tại hội nghị về kiên cố hóa trường lớp học do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức diễn ra tại Hà Nội, đại diện Trường Mầm non Đại Đồng (tỉnh Lào Cai) đã chia sẻ về bước ngoặt lớn khi công trình xây mới với tổng vốn hơn 3,5 tỷ đồng đã giúp nhà trường đạt chuẩn quốc gia mức độ 2, chấm dứt tình trạng học hai ca, xóa điểm trường lẻ. Những thay đổi này không chỉ giảm gánh nặng cho giáo viên, phụ huynh mà còn mở ra môi trường học tập an toàn, hiện đại cho hơn 60 học sinh, phần lớn là người dân tộc Dao và Cao Lan.

Hay như câu chuyện từ xã nghèo Mường Nhé (tỉnh Điện Biên) cũng minh chứng rõ nét sức mạnh của sự chung tay. Người dân và chính quyền đã cùng nhau huy động hàng chục tỷ đồng, hàng nghìn ngày công và vật liệu tại chỗ để xây dựng trường lớp khang trang, góp phần tạo chuyển biến tích cực về chất lượng giáo dục vùng sâu, vùng xa.

Bên cạnh đó, còn phải kể đến sự hỗ trợ từ các địa phương trong việc kiên cố hóa trường lớp. Cuối tháng 7-2025, đã diễn ra lễ khởi công xây dựng Trường liên cấp Tiểu học, Trung học cơ sở xã Si Pa Phìn (tỉnh Điện Biên). Công trình có tổng mức đầu tư 220 tỷ đồng từ nguồn vốn hỗ trợ của thành phố Hà Nội và nguồn vốn xã hội hóa. Đây là công trình giáo dục trọng điểm, có quy mô lớn, hiện đại, đồng bộ với 31 lớp học, khu nội trú, các phòng học bộ môn, nhà đa năng, thư viện, sân thể thao, bể bơi... đáp ứng nhu cầu học tập, sinh hoạt cho hơn 1.000 học sinh là con em các dân tộc thuộc các xã biên giới.

Từ những câu chuyện thực tế này, có thể thấy, kiên cố hóa trường lớp không thể chỉ trông chờ vào ngân sách nhà nước của chính địa phương mà cần sự đồng thuận và chung sức của cộng đồng, từ các địa phương khác. Tuy nhiên, để tạo ra hiệu quả bền vững, cần có chiến lược đồng bộ và lâu dài. Theo đó, điều chỉnh cơ cấu chi ngân sách là một trong những bước then chốt. Hiện nay, chi thường xuyên trong ngành Giáo dục chiếm đến 83,4%, trong khi chi đầu tư chỉ đạt 17,6%. Tỷ lệ này đang được các địa phương nỗ lực điều chỉnh nhằm tăng nguồn lực cho xây dựng và cải tạo cơ sở vật chất, góp phần kiên cố hóa trường lớp nhanh và bền vững, đặc biệt ở những vùng có tỷ lệ phòng học tạm cao.

Một giải pháp mới được Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất là xem xét sáp nhập các trường mầm non, tiểu học quy mô nhỏ, chưa đạt chuẩn trong cùng xã theo lộ trình phù hợp. Đây là cách làm nhằm tránh đầu tư dàn trải, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và cơ sở vật chất. Căn cứ vào kết quả rà soát mạng lưới trường lớp, các địa phương sẽ xây dựng phương án sáp nhập hoặc dồn dịch học sinh về điểm trường chính đạt chuẩn, đồng thời giải thể các điểm trường lẻ không đáp ứng yêu cầu, góp phần tiết kiệm và sử dụng nguồn lực hợp lý.

Kiên cố hóa trường lớp là nền tảng vững chắc để nâng chất lượng giáo dục và tạo công bằng hơn trong tiếp cận học tập. Thực tế cho thấy, nhiệm vụ này đòi hỏi sự chung sức, phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, nhà trường, cộng đồng và toàn xã hội.

Thống Nhất