Kiểm tra giới tính trong thể thao: Tranh cãi triền miên

Kiểm tra giới tính trong thể thao là một chủ đề gây tranh cãi suốt nhiều thập kỷ. Từ những năm 1960, các tổ chức thể thao quốc tế đã áp dụng biện pháp này nhằm đảm bảo sự công bằng giữa các nội dung dành cho nam và nữ, đặc biệt trong bối cảnh lo ngại việc gian lận giới tính để tìm lợi thế thể chất nhằm tranh đua thành tích.

Nhiều giai đoạn, nhiều cách kiểm tra

Trước năm 1968, phương pháp kiểm tra chủ yếu là "thị giác" - các bác sĩ nữ quan sát trực tiếp cơ thể vận động viên (VĐV). Cách làm này bị phản đối mạnh vì xâm phạm bí mật đời tư.

Từ Olympic Mexico 1968, Ủy ban Olympic Quốc tế (IOC) chuyển sang xét nghiệm tế bào, tìm "thể Barr" - dấu hiệu của nhiễm sắc thể X thứ hai ở nữ. Tuy nhiên, phương pháp này nhanh chóng bộc lộ hạn chế khi nhiều người có bất thường di truyền (như hội chứng Turner, hội chứng AIS) vẫn có thể bị nhận diện sai giới tính.

Nhà vô địch Olympic Caster Semenya (Nam Phi)

Đến thập niên 1980-1990, kiểm tra gen SRY - gen quy định đặc điểm nam tính - được áp dụng. Dù chính xác hơn, nhưng vẫn gây tranh cãi vì không phải lúc nào đặc điểm di truyền cũng liên quan trực tiếp tới lợi thế thi đấu.

Những năm 2000 trở đi, việc kiểm tra đại trà bị loại bỏ. Các tổ chức chỉ tiến hành khi có khiếu nại hoặc nghi ngờ, dựa trên đánh giá y học và xét nghiệm hormone. Trong đó, phổ biến là quy định về nồng độ testosterone: nếu vượt ngưỡng 5-10 nmol/L, VĐV muốn thi đấu nữ phải giảm hormone xuống mức quy định.

Tranh cãi chưa có hồi kết

Các tổ chức nhân quyền cho rằng kiểm tra giới tính xâm phạm quyền con người và làm tổn thương tinh thần VĐV. Giới khoa học cũng nhấn mạnh giới tính sinh học không chỉ phụ thuộc vào nhiễm sắc thể mà còn nhiều yếu tố khác như hormone, cấu trúc cơ thể, môi trường phát triển.

Dutee Chand (Ấn Độ) từng bị cấm thi đấu năm 2014

Trong nhiều trường hợp từng gây chấn động dư luận, nữ vận động viên Caster Semenya (Nam Phi) - nhà vô địch Olympic 800 m - phải điều trị giảm lượng testosterone mới được tiếp tục thi đấu. Dutee Chand (Ấn Độ) từng bị cấm thi đấu năm 2014 nhưng sau đó kháng án thành công. Trong khi đó, nhiều VĐV Liên Xô và Đông Âu thời Chiến tranh lạnh từng chịu kiểm tra gắt gao, để lại nỗi ám ảnh cả đời.

Lin Yu-ting (Đài Loan - Trung Quốc) và Imane Khelif (Algeria) tại Olympic Paris 2024

Hai VĐV quyền Anh Imane Khelif (Algeria) và Lin Yu-ting (Đài Loan -Trung Quốc) là ngọn nguồn gây ra cuộc tranh cãi gay gắt về kiểm tra giới tính trong thể thao tại Olympic Paris 2024. Ủy ban Olympic quốc tế (IOC) khẳng định quy trình kiểm tra của Hiệp hội Quyền Anh quốc tế (IBA) thiếu cơ sở và bảo vệ cả hai được thi đấu.

Dư luận công khai chỉ trích Khelif mạnh mẽ đến mức có tuyên bố sai lệch rằng cô là nam giới hoặc người chuyển giới. Khelif phải đối mặt với làn sóng ngôn từ nhắm vào cả giới tính và chủng tộc, đến mức cô phải khởi kiện để đòi bảo vệ danh dự trước các cáo buộc này.

Imane Khelif kiện những kẻ phỉ báng và cáo buộc cô

Vụ việc còn để lại dấu ấn mạnh về quyền con người, khoa học và chính sách thi đấu thể thao quốc tế. Trong tuyên bố gần đây liên quan đến công tác tổ chức Olympic 2028 tại Mỹ, Tổng thống Donald Trump thậm chí còn khẳng định quan điểm cứng rắn đối với các vận động viên chuyển giới.

"Mỹ sẽ không để đàn ông giành huy chương của phụ nữ tại Olympic 2028" - ông tuyên bố, đồng thời cam kết sẽ có hình thức xét nghiệm giới tính "rất nghiêm ngặt" đối với mọi vận động viên.

Chuyện của bóng chuyền Việt Nam

Ngày 12-8-2025, tại Giải Vô địch bóng chuyền nữ U21 thế giới ở Indonesia, hai VĐV Việt Nam Đặng Thị Hồng và Nguyễn Phương Quỳnh bị yêu cầu kiểm tra nhiễm sắc thể (hoặc kiểm tra giới tính). Cả hai không có tên trong danh sách thi đấu trận thắng 3-1 trước Puerto Rico cùng ngày.

Đặng Thị Hồng (trái) và Nguyễn Phương Quỳnh của tuyển bóng chuyền U21 nữ Việt Nam

Trước đó, Liên đoàn bóng chuyền thế giới (FIVB) thông báo Liên đoàn bóng chuyền Việt Nam đã sử dụng một cầu thủ không đủ điều kiện thi đấu, dẫn tới việc hủy kết quả các trận có sự góp mặt của VĐV này và loại cầu thủ khỏi giải.

Hồ sơ vụ việc hiện được chuyển lên Ủy ban Kỷ luật FIVB để xem xét khả năng áp dụng các án phạt vượt ra ngoài phạm vi giải đấu.

Kiểm tra giới tính trong thể thao vẫn là vấn đề phức tạp, nằm ở ranh giới giữa bảo đảm công bằng và tôn trọng quyền cá nhân. Những tranh luận quanh phương pháp này chắc chắn chưa thể kết thúc trong một sớm một chiều.

Đào Tùng (theo TOI, Volleyballworld, IOC)