Kiểm toán nhà nước trong kỷ nguyên số. Bài 3: Vượt thách thức, hiện thực hóa mục tiêu kiểm toán số

KTNN cần các hệ thống phần mềm chuyên dụng, năng lực lưu trữ và tính toán mạnh mẽ, cùng với sự đầu tư đáng kể về nguồn lực. Ảnh: TL

Rào cản dữ liệu và năng lực công nghệ

Một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình chuyển đổi số là vấn đề dữ liệu. Dữ liệu từ các đơn vị được kiểm toán thường phân tán, không đồng bộ về định dạng và chất lượng, gây khó khăn trong việc thu thập, chuẩn hóa và tích hợp. Ông Nguyễn Văn Quang - Phó Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin (CNTT), KTNN - nhấn mạnh rằng việc xây dựng kho dữ liệu tập trung, “sạch” và có cấu trúc là yêu cầu cấp thiết, nhưng đồng thời cũng là nhiệm vụ phức tạp và tốn kém.

Thêm vào đó, việc chuyển từ kiểm toán chọn mẫu sang kiểm toán dựa trên phân tích dữ liệu lớn đặt ra yêu cầu cao về công nghệ và hạ tầng. Để xử lý và phân tích dữ liệu lớn, KTNN cần các hệ thống phần mềm chuyên dụng, năng lực lưu trữ và tính toán mạnh mẽ, cùng với sự đầu tư đáng kể về nguồn lực. Tuy nhiên, nguồn lực hiện nay vẫn chưa đáp ứng đầy đủ, buộc các đơn vị trực thuộc phải linh hoạt trong khai thác và tối ưu hóa các công cụ sẵn có.

Không chỉ có dữ liệu, năng lực của nhân sự cũng là một thách thức quan trọng. Kiểm toán viên cần được đào tạo bài bản về kỹ năng phân tích dữ liệu, sử dụng các công cụ công nghệ mới và thay đổi tư duy làm việc. Quá trình này không chỉ là sự học hỏi về công nghệ mà còn là sự chuyển đổi phương pháp kiểm toán - từ cách tiếp cận chọn mẫu truyền thống sang kiểm toán toàn bộ dữ liệu - đòi hỏi quy trình nghiệp vụ phải được điều chỉnh đồng bộ.

Vượt thói quen truyền thống, đảm bảo an toàn dữ liệu

Cũng theo ông Nguyễn Văn Quang, quá trình chuyển đổi từ làm việc trực tiếp sang làm việc trực tuyến đã tạo ra những khó khăn nhất định, đặc biệt trong bối cảnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và các hệ thống kết nối mở ngày càng phổ biến. Dữ liệu kiểm toán là thông tin nhạy cảm, có ảnh hưởng lớn đến hoạt động quản lý và giám sát, do đó việc bảo mật phải được đặt lên hàng đầu. Nguy cơ bị tấn công mạng, rò rỉ thông tin hay lây nhiễm mã độc từ các đơn vị được kiểm toán là những rủi ro cần được xử lý kịp thời và triệt để.

Hạ tầng và công nghệ chưa đồng bộ tại một số đơn vị KTNN khu vực cũng ảnh hưởng đến tốc độ truy cập và xử lý dữ liệu. Một số công cụ làm việc số hiện nay chưa đáp ứng đầy đủ các nghiệp vụ phức tạp, đòi hỏi phải tùy chỉnh hoặc phát triển thêm. Đồng thời, môi trường chuyển đổi số của các đơn vị được kiểm toán vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, khiến việc cung cấp dữ liệu điện tử đầy đủ, “sạch” và kịp thời cho KTNN để triển khai các cuộc kiểm toán từ xa gặp nhiều khó khăn.

Bên cạnh đó, văn hóa làm việc và thói quen của một bộ phận cán bộ, kiểm toán viên vẫn gắn bó với phương thức truyền thống, cũng là một trở ngại đáng kể. Việc chuyển đổi sang môi trường số đòi hỏi thời gian, sự kiên nhẫn và định hướng rõ ràng từ lãnh đạo. Để giải quyết thách thức này, KTNN đã triển khai các giải pháp đồng bộ như tăng cường an ninh mạng, mã hóa dữ liệu, đào tạo nâng cao nhận thức và chuẩn hóa quy trình kết nối mở, nhằm đảm bảo an toàn cho hệ thống AI và dữ liệu phân tích.

Ông Vương Nguyên Lượng - Kiểm toán trưởng KTNN khu vực XII - cho biết, khó khăn lớn nhất hiện nay là thay đổi nhận thức và tư duy của kiểm toán viên khi phải đối mặt với khối lượng dữ liệu khổng lồ. Do đó, đơn vị đã khuyến khích tinh thần tự học hỏi, cập nhật công nghệ mới và tăng cường trao đổi kinh nghiệm nội bộ, giúp kiểm toán viên từng bước áp dụng hiệu quả công nghệ vào thực tiễn kiểm toán.

Một số khó khăn khác cũng được KTNN chuyên ngành V phản ánh, chẳng hạn như phần mềm hỗ trợ kiểm toán trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản chưa đồng bộ với định mức, đơn giá mới; chưa thân thiện với người dùng và đôi khi chưa tương thích với các hệ điều hành hiện đại.

Phối hợp liên ngành, đồng bộ giải pháp

Để vượt qua những rào cản, thách thức nêu trên, hướng đến hiện thực hóa mục tiêu kiểm toán số toàn diện vào năm 2030, đại diện lãnh đạo Cục CNTT cho biết, KTNN sẽ thực hiện 3 nội dung trọng tâm: Thứ nhất, xây dựng nền tảng dữ liệu lớn và ứng dụng AI, phát triển kho dữ liệu tập trung, tích hợp dữ liệu từ nhiều nguồn và tạo công cụ phân tích thông minh. Thứ hai, phát triển nền tảng kiểm toán số tích hợp toàn bộ quy trình nghiệp vụ, từ lập kế hoạch, thu thập bằng chứng điện tử, xử lý dữ liệu tự động đến lập báo cáo và quản lý chất lượng. Thứ ba, tập trung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đào tạo chuyên sâu về khoa học dữ liệu, an ninh mạng và lập trình, đồng thời khuyến khích công chức, viên chức, kiểm toán viên chủ động học hỏi, đổi mới phương pháp làm việc.

Một yếu tố then chốt là sự phối hợp giữa các đơn vị trong và ngoài Ngành. Theo ông Nguyễn Văn Quang, các đơn vị trực thuộc cần cung cấp và chuẩn hóa dữ liệu đầu vào, đồng thời đổi mới tư duy và mạnh dạn đề xuất sáng kiến. Các Bộ, ngành liên quan được kỳ vọng hỗ trợ cơ chế, chính sách, tạo hành lang pháp lý đầy đủ để KTNN truy cập dữ liệu điện tử một cách hợp pháp, an toàn và hiệu quả. Đồng thời, KTNN cần hợp tác với doanh nghiệp công nghệ để nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI, blockchain và các công cụ phân tích dữ liệu chuyên sâu.

Trong quá trình chuyển đổi, KTNN cũng nhấn mạnh tinh thần tự học hỏi, cập nhật công nghệ mới và trao đổi kinh nghiệm nội bộ, giúp kiểm toán viên áp dụng hiệu quả công nghệ trong quá trình kiểm toán. Việc này không chỉ nâng cao chất lượng kiểm toán mà còn hình thành một văn hóa học tập liên tục, thích ứng nhanh với yêu cầu ngày càng cao trong môi trường số.

Theo ông Quang, chuyển đổi số trong KTNN không chỉ là việc triển khai hệ thống phần mềm hay trang thiết bị, mà quan trọng hơn là hình thành một hệ sinh thái công nghệ thống nhất, kết nối và khai thác dữ liệu hiệu quả. Sự hợp tác của các đơn vị trong và ngoài Ngành sẽ là chất xúc tác quan trọng, đưa KTNN tiến nhanh hơn trên hành trình hiện đại hóa, minh bạch hóa và nâng cao chất lượng kiểm toán.

Cùng với việc thực hiện các giải pháp nêu trên, mục tiêu kiểm toán số toàn diện vào năm 2030 và yêu cầu cấp bách thúc đẩy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đòi hỏi toàn Ngành phải khẩn trương, quyết liệt đưa Nghị quyết số 169-NQ/ĐU của Ban Chấp hành Đảng bộ KTNN về tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số theo Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị đi vào cuộc sống - nội dung này sẽ tiếp tục được làm rõ trong bài viết tiếp theo./.

LƯU HƯỜNG