Kiểm toán chỉ ra nghịch lý tại Quảng Ninh: Thu nhiều, chi ít, rác thải tồn đọng lớn

Rác trên Vịnh Hạ Long thường xuyên được tỉnh Quảng Ninh thu gom, xử lý. Ảnh: ST

Thu nhiều nhưng chi cho môi trường chưa tương xứng

Năm 2024, KTNN khu vực VI đã thực hiện kiểm toán chuyên đề về việc quản lý, sử dụng kinh phí BVMT và ứng phó với biến đổi khí hậu (BĐKH) giai đoạn 2021-2023 tại tỉnh Quảng Ninh; đồng thời kiểm toán việc thực hiện Nghị quyết số 50/2021/NQ-HĐND ngày 13/11/2021 và Nghị quyết số 12/2022/NQ-HĐND ngày 09/12/2022 của Hội đồng nhân dân tỉnh.

Kết quả kiểm toán cho thấy, trong giai đoạn này, công tác BVMT và ứng phó với BĐKH đã được Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh Quảng Ninh quan tâm chỉ đạo triển khai đồng bộ. Nhiều chương trình, kế hoạch đã được ban hành, đóng góp vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội theo hướng tăng trưởng xanh. Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính trong lĩnh vực này vẫn còn bất cập.

Theo số liệu tại các báo cáo quyết toán ngân sách năm 2021, 2022 và báo cáo năm 2023 do Sở Tài chính cung cấp, tổng thu phí BVMT và thuế BVMT giai đoạn 2021-2023 đạt 5.973,064 tỷ đồng. Trong khi đó, chi cho công tác BVMT và ứng phó với BĐKH chỉ đạt 2.261,769 tỷ đồng, tương đương 38% tổng thu.

Như vậy, còn khoảng 3.711 tỷ đồng (62%) được hòa vào ngân sách chung để chi cho các nhiệm vụ khác. Điều này đặt ra vấn đề khi nhu cầu chi cho phòng ngừa, hạn chế, kiểm soát ô nhiễm môi trường do nước thải và xử lý chất thải rắn công nghiệp tại địa phương còn rất lớn.

Một trong những bất cập đáng chú ý là lượng rác thải sinh hoạt chưa được xử lý triệt để. Tính đến hết ngày 31/12/2023, riêng tại TP. Hạ Long và một số địa phương khác, khối lượng rác tồn đọng chưa được xử lý theo quy định của Luật BVMT là 1.187.573,52 tấn. Tình trạng này xuất phát từ việc chậm tiến độ các dự án xử lý chất thải rắn và năng lực của nhà đầu tư còn hạn chế trong đầu tư, vận hành các dự án xử lý chất thải rắn sinh hoạt.

Bên cạnh đó, khâu đặt hàng vẫn còn tồn tại hạn chế. Việc giao khoán dịch vụ khi đơn giá chưa được thẩm định và phê duyệt theo thẩm quyền dẫn đến khó khăn trong quyết toán. Tỷ lệ nước thải sinh hoạt đô thị chưa được xử lý vẫn ở mức cao, trên 50%, chưa đáp ứng yêu cầu theo quy định của Luật BVMT.

Kết quả kiểm toán cũng chỉ ra, một số chi phí BVMT trên các tuyến BOT tại Quảng Ninh do nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án phải thực hiện theo quy định pháp luật đã được thanh toán sai quy định với tổng số tiền 75,8 tỷ đồng. KTNN khu vực VI đã kiến nghị thu hồi và chấm dứt cơ chế thanh toán không đúng này. Hiện nay, UBND tỉnh đã chỉ đạo các sở, ngành liên quan làm việc với nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án để rà soát và xử lý thu hồi khoản kinh phí trên.

Ngoài ra, công tác phân bổ và sử dụng vốn cho BVMT vẫn còn tồn tại. Một số địa phương xây dựng, giao dự toán chưa sát với thực tế, dẫn đến việc phải điều chỉnh, cuối năm còn dư và phải hủy bỏ trên 5% kinh phí đã giao, làm giảm hiệu quả sử dụng.

Một số dự án ODA về môi trường bị chậm tiến độ, điển hình là Dự án thoát nước và xử lý nước thải TP. Hạ Long (2015-2024) chưa triển khai thực hiện được gói thầu thi công xây lắp. Do đó, chưa đạt được mục tiêu BVMT biển Vịnh Hạ Long. Ngoài ra, còn 4 dự án ưu tiên ứng phó BĐKH và 10 dự án trọng điểm về BVMT chưa được phân bổ vốn để triển khai.

Địa phương kịp thời thực hiện kiến nghị kiểm toán

Từ kết quả kiểm toán, KTNN khu vực VI đã kiến nghị tỉnh Quảng Ninh chấn chỉnh công tác lập và giao dự toán, đảm bảo chi cho BVMT đúng trọng tâm, tương xứng với nguồn thu từ phí và thuế BVMT. Đồng thời, đẩy nhanh tiến độ các dự án ODA và các dự án ưu tiên ứng phó BĐKH, khắc phục tình trạng rác thải tồn đọng kéo dài.

KTNN khu vực VI cũng kiến nghị UBND TP. Hạ Long và các cơ quan liên quan tiếp tục rà soát, thu hồi các khoản chi sai chế độ, xử lý kinh phí còn thừa, đồng thời kiểm điểm trách nhiệm tập thể và cá nhân có liên quan.

Đối với tỉnh Quảng Ninh, nhiều kiến nghị cụ thể đã được KTNN đưa ra. Cụ thể: Sở Tài chính cần điều chỉnh phương thức phân bổ dự toán chi sự nghiệp môi trường; Sở Kế hoạch và Đầu tư (nay đã hợp nhất với Sở Tài chính) cần rút kinh nghiệm trong việc lập, phân bổ vốn đầu tư công; Sở Tài nguyên và Môi trường (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) cần tham mưu sửa đổi, bổ sung các quyết định còn bất cập để phù hợp với quy định của Luật BVMT.

Các địa phương như: Cẩm Phả, Uông Bí, Móng Cái, Quảng Yên cũng cần kiểm tra, điều chỉnh hợp đồng dịch vụ, xử lý bất cập trong giao dịch vụ vệ sinh môi trường, đảm bảo quyết toán kịp thời và đúng quy định.

Căn cứ trên các kiến nghị của KTNN, UBND tỉnh Quảng Ninh đã đưa ra chủ trương xử lý rác thải tại TP. Hạ Long theo hướng khai thác và tận dụng nguồn rác làm nguyên liệu thứ cấp, đáp ứng yêu cầu phát triển môi trường xanh, sạch, đẹp và bền vững.

Địa phương cũng đã thực hiện thu hồi các khoản chi không đúng quy định theo kiến nghị của KTNN, đồng thời tăng cường đầu tư nguồn lực tài chính và thu hút đa dạng các nguồn vốn nhằm chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu.

UBND TP. Hạ Long đã ban hành Quyết định số 6143/QĐ-UBND ngày 29/5/2024 về việc hủy dự nguồn, không tiếp tục chuyển nguồn chi trả nợ chi thường xuyên cho dịch vụ xử lý rác thải sinh hoạt giai đoạn 2016-2022, với tổng số tiền 198,823 tỷ đồng. Việc này được thực hiện theo đúng kiến nghị của KTNN, nhằm chấn chỉnh công tác quản lý tài chính và khắc phục các bất cập trong sử dụng kinh phí BVMT.

Động thái quyết liệt của TP. Hạ Long trong việc hủy dự nguồn 198,823 tỷ đồng và thực hiện chủ trương xử lý rác thải cho thấy tinh thần tiếp thu nghiêm túc và hành động kịp thời theo các kiến nghị của KTNN. Qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả chi tiêu công, khắc phục tình trạng thất thoát, lãng phí, đồng thời bảo đảm mục tiêu bảo vệ môi trường và hướng tới phát triển bền vững./.

MINH ANH