Kiểm soát quyền lực khi 'trao quyền'

Đây là một bước đi mạnh mẽ, thể hiện chủ trương tăng cường trao quyền cho cấp cơ sở, với kỳ vọng chính quyền gần dân hơn sẽ phục vụ dân tốt hơn, giải quyết công việc nhanh gọn, hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, điều đó cũng đặt ra thách thức: Làm sao để không xảy ra tình trạng “lạm quyền”, không để phân cấp trở thành cơ hội cho hành vi tiêu cực? Quyền lực được trao đi không trở thành quyền lực không được kiểm soát?

1. Mô hình chính quyền địa phương hai cấp được thực hiện theo Kết luận số 127-KL/TƯ ngày 28-2-2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về “Triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị” nhằm tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền cơ sở. Theo đó, cấp huyện sẽ không còn từ ngày 1-7-2025 và đơn vị hành chính cấp xã trực tiếp đảm nhận hơn 1.000 nhiệm vụ, quyền hạn (thuộc cấp huyện trước đó). Đây là cơ hội để địa phương chủ động hơn trong việc giải quyết các vấn đề sát sườn của người dân và doanh nghiệp, rút ngắn được thời gian và chi phí.

Tuy nhiên, việc trao quyền mạnh mẽ cho đơn vị hành chính cấp xã mới cũng đặt ra không ít thách thức. Đặc biệt, nếu thiếu cơ chế kiểm soát hiệu quả, có thể gây lạm quyền, tham nhũng, làm suy giảm niềm tin của nhân dân. Như đại biểu Quốc hội Trần Quốc Tuấn (Đoàn Trà Vinh) phân tích khi thảo luận về dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi): “Nếu nội dung này thiếu những thiết chế, cơ chế kiểm soát quyền lực có hiệu quả, có thể xảy ra tiêu cực, cao hơn là tha hóa quyền lực nhà nước ở địa phương”.

Phân cấp, phân quyền phải đi liền với kiểm soát quyền lực, nhất là khi hơn 1.000 nhiệm vụ được chuyển giao xuống đơn vị hành chính cấp xã, đòi hỏi bộ máy chính quyền cơ sở phải đủ năng lực, trách nhiệm và sự minh bạch. Nếu không, rất dễ xảy ra tình trạng “trên giao việc, dưới làm không nổi” hoặc “lợi dụng quyền được trao để trục lợi”.

Chúng ta đã từng chứng kiến không ít trường hợp lợi dụng quyền lực để nhũng nhiễu trong cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thu phí sai quy định, chi sai ngân sách, bổ nhiệm người thân, nhận tiền hối lộ để làm ngơ trước những hành vi vi phạm liên quan đến trật tự xây dựng… Trong nhiều nguyên nhân, có phần quan trọng là do chưa vận hành hiệu quả cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực.

2. Phát biểu tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ năm 2025 của Chính phủ và chính quyền địa phương đầu năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đặc biệt nhấn mạnh việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong hành chính, kinh tế, tài chính - ngân sách, quản lý tài nguyên... Với yêu cầu sửa đổi pháp luật và cơ chế quản lý để trao quyền tự quyết, chủ động nhiều hơn cho các cấp chính quyền, Tổng Bí thư lưu ý việc này cần đi đôi với cơ chế giám sát, kiểm soát quyền lực chặt chẽ, bảo đảm không để xảy ra lạm dụng quyền hạn.

Để tránh nguy cơ lạm quyền khi phân cấp, phân quyền cho đơn vị hành chính cấp xã, cần vận hành đồng bộ cơ chế kiểm soát quyền lực từ bên trong, thông qua việc tổ chức bộ máy chính quyền cấp xã theo hướng chuyên nghiệp hơn. Cán bộ phải được đào tạo bài bản, tuyển chọn công khai, đánh giá hiệu quả bằng kết quả cụ thể. Đi đôi với đó là tăng cường vai trò của HĐND cấp xã như một “hàng rào” giám sát đối với UBND cùng cấp khi chính quyền địa phương hai cấp chính thức vận hành.

Song song với biện pháp tự kiểm soát quyền lực từ nội bộ, việc tăng cường kiểm soát từ bên trên có ý nghĩa rất quan trọng. Điều đó cần được thể hiện thông qua việc cấp tỉnh tổ chức hậu kiểm, thanh tra thường xuyên đối với các hoạt động được phân cấp cho cấp xã; sử dụng công nghệ số trong quản lý, theo dõi và phản ánh từ người dân một cách hiệu quả. Đặc biệt là phát huy vai trò giám sát của nhân dân và cơ quan báo chí.

Cơ chế kiểm soát quyền lực cũng cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa công tác kiểm tra, giám sát của Ðảng với hoạt động thanh tra, kiểm toán nhà nước và điều tra của cơ quan chức năng nhằm kịp thời phát hiện sơ hở, thiếu sót trong lãnh đạo, quản lý, đề xuất bổ sung, sửa đổi các văn bản liên quan cho phù hợp cũng như xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm.

Cùng với đó là chú trọng xây dựng tổ chức Ðảng trong sạch, vững mạnh; phát huy vai trò nêu gương của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền; hoàn thiện pháp luật, xây dựng thể chế đồng bộ để ngăn chặn tha hóa quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Đẩy mạnh phân cấp là xu thế tất yếu trong quản trị hiện đại. Thông tin mới nhất, Chính phủ đã ban hành 28 nghị định về phân quyền, phân cấp; phân định thẩm quyền giữa Chính phủ và chính quyền địa phương hai cấp. Trong tổng số 1.464 nhiệm vụ phân quyền, phân cấp, có 1.059 nhiệm vụ, thẩm quyền của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ và Bộ trưởng được phân cấp, phân quyền cho địa phương.

Điều đó khẳng định chủ trương và quyết tâm của Đảng, Nhà nước trong việc đẩy mạnh trao quyền cho chính quyền địa phương. Nhưng song hành, cần quyết liệt thiết lập cơ chế giám sát để bảo đảm mỗi quyền lực được trao được đặt trong một "vòng kiểm soát". Làm tốt điều này, mô hình chính quyền địa phương hai cấp không chỉ là cải cách hành chính thuần túy, mà còn là bước tiến lớn trong dân chủ hóa, minh bạch hóa và hiệu quả hóa bộ máy nhà nước.

Triển khai chính quyền địa phương hai cấp là bước tiến lớn trong cải cách hành chính Việt Nam. Để mô hình này thực sự phát huy hiệu quả, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp về thể chế, cơ chế giám sát, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin. Đặc biệt, phải bảo đảm kiểm soát quyền lực chặt chẽ. Chỉ khi đó, mô hình chính quyền địa phương hai cấp mới thực sự phục vụ tốt nhất lợi ích của người dân và phát triển bền vững đất nước.

Bình Yên