Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh ở Sơn La: Hành trình bền bỉ vì sự phát triển hài hòa, bền vững

Cán bộ Trạm Y tế Tân Xuân, xã Xuân Nha, phát tờ rơi tuyên truyền về giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh.

Là tỉnh miền núi dù còn nhiều khó khăn, nhưng quá trình triển khai Đề án “Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn 2016-2025” đã tạo được những chuyển biến rõ rệt trong nhận thức xã hội, thay đổi dần tư duy “trọng nam khinh nữ”, góp phần ổn định cơ cấu dân số trong những năm tới.

Điểm nhấn đầu tiên trong quá trình triển khai Đề án “Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn 2016-2025” ở Sơn La là sự chỉ đạo quyết liệt, thống nhất từ tỉnh đến cơ sở.

Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 468/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn 2016-2025, Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La đã sớm cụ thể hóa bằng hàng loạt văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện.

Hệ thống các nghị quyết, kế hoạch, công văn, quyết định từ Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La đến các sở, ban, ngành và cơ sở được ban hành đồng bộ, thống nhất.

Tính riêng trong giai đoạn 2016-2025, các sở, ngành của tỉnh Sơn La đã ban hành hơn 90 văn bản chỉ đạo liên quan, trong đó có nhiều chính sách cụ thể như: Nghị quyết số 42/2022/NQ-HĐND của Hội đồng nhân dân tỉnh quy định chế độ khen thưởng, hỗ trợ đối với tập thể, cá nhân thực hiện tốt công tác dân số; Quyết định số 855/QĐ-UBND năm 2020 của Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược Dân số Việt Nam giai đoạn 2020-2025, tầm nhìn đến năm 2030. Công tác chỉ đạo, điều hành được tổ chức thống nhất từ tỉnh đến các cơ sở.

Ông Đinh Anh Tuấn, Chi Cục trưởng Chi cục Dân số tỉnh Sơn La, cho biết: Ban Chỉ đạo công tác dân số các cấp được kiện toàn; định kỳ họp giao ban, kiểm tra, giám sát tiến độ thực hiện. Hàng năm, tỉnh đều ban hành kế hoạch riêng cho công tác can thiệp, truyền thông giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh. Chính sự chỉ đạo quyết liệt, thường xuyên, đồng bộ đó đã tạo nên nền tảng quan trọng cho việc triển khai hiệu quả Đề án với những chuyển biến tích cực.

Chi cục Dân số tỉnh Sơn La phát tờ rơi tuyên truyền về tư vấn, khám sức khỏe trước hôn nhân tại Trường phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở & trung học phổ thông Vân Hồ.

Theo báo cáo của Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La, trong giai đoạn 2016-2025, tỷ số giới tính khi sinh tại địa phương dao động quanh mức 116-118 bé trai/100 bé gái. So với thời điểm đầu triển khai Đề án (năm 2016, tỷ số 120,7 nam/100 nữ), mức chênh lệch giới tính khi sinh đã có xu hướng giảm và ổn định hơn. Đến năm 2022, tỷ số giới tính khi sinh của tỉnh Sơn La đạt mức thấp nhất trong 10 năm là 116,4 bé trai/100 bé gái, phản ánh nỗ lực rõ nét trong khống chế tình trạng chênh lệch giới.

Từ năm 2023 đến nay, tỷ lệ này vẫn có xu hướng dao động nhẹ, cho thấy kết quả chưa thật sự bền vững. Hiện toàn tỉnh vẫn có nhiều cơ sở có tỷ lệ giới tính khi sinh ở mức cao (112 bé trai/100 bé gái).

Nhìn tổng thể, Sơn La đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ. Tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh đã được khống chế, không còn tăng đột biến như giai đoạn trước. Quan trọng hơn, nhận thức xã hội về bình đẳng giới, giá trị của trẻ em gái, hệ lụy của mất cân bằng giới tính khi sinh đã có bước tiến rõ rệt.

Trong quá trình triển khai thực hiện Đề án, cùng với các giải pháp đã triển khai hiệu quả, tỉnh Sơn La cũng tập trung cho công tác truyền thông và xác định đây là cơ sở để thay đổi nhận thức cộng đồng. Do đó, công tác truyền thông được xem là khâu đột phá của Đề án trong suốt 10 năm qua.

Hàng trăm hội nghị, hội thảo, tọa đàm, sinh hoạt ngoại khóa, hội thi, chiến dịch tuyên truyền đã được tổ chức rộng khắp. Các cơ quan báo chí trung ương, địa phương đã duy trì chuyên trang, chuyên mục định kỳ với hàng nghìn tin, bài, phóng sự phản ánh kết quả, mô hình hay, điển hình tiên tiến.

Tỉnh Sơn La cũng đã chú trọng đa dạng hóa hình thức truyền thông, kết hợp giữa phương tiện đại chúng và truyền thông trực tiếp tại cộng đồng. Hệ thống loa truyền thanh cơ sở, mạng xã hội, tờ rơi, pa-nô, áp-phích, sân khấu hóa… được tận dụng tối đa.

Nhiều thông điệp gần gũi, dễ nhớ như “Không phân biệt giới tính-không lựa chọn giới tính thai nhi”, “Sinh con theo ý muốn là vi phạm pháp luật” đã thấm dần vào đời sống người dân ở Sơn La.

Công tác phối hợp liên ngành được phát huy mạnh mẽ. Trong đó, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Mặt trận Tổ quốc, Hội Nông dân, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ đội Biên phòng, Sở Giáo dục và Đào tạo… đều vào cuộc với nhiều hình thức phong phú.

Từ các lớp tập huấn cho cán bộ, cộng tác viên dân số, đến những hội thi “Gia đình hạnh phúc”, các mô hình “Câu lạc bộ bạn gái tiêu biểu”, “Phụ nữ nói không với lựa chọn giới tính thai nhi” được duy trì đều đặn, góp phần lan tỏa thông điệp bình đẳng giới đến mọi tầng lớp nhân dân.

Một trong những điểm sáng nổi bật của Sơn La trong thực hiện Đề án là việc gắn kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh với nâng cao vị thế của phụ nữ và trẻ em gái.

Hàng loạt mô hình, chính sách đã được triển khai hiệu quả như: Hỗ trợ phụ nữ và trẻ em gái vùng đồng bào dân tộc thiểu số, thành lập “Câu lạc bộ bạn gái tiêu biểu” tại 34 trường trung học phổ thông; tổ chức các cuộc thi “Con gái thật tuyệt”, “Gia đình hạnh phúc”, gặp mặt các gia đình sinh 2 con gái tiêu biểu…

Nhiều hoạt động đã thật sự tạo sức lan tỏa sâu rộng trong xã hội, khẳng định vai trò, năng lực và giá trị của phụ nữ trong gia đình và cộng đồng. Ở nhiều cơ sở, phong trào “Gia đình sinh hai con gái-hạnh phúc, no ấm, bình đẳng” được hưởng ứng tích cực, trở thành câu chuyện đẹp trong đời sống dân cư.

Chính sách khen thưởng, hỗ trợ tập thể, cá nhân thực hiện tốt công tác dân số theo Nghị quyết 42/2022/NQ-HĐND của Hội đồng nhân dân tỉnh cũng tạo động lực lớn, khích lệ các mô hình hay, cá nhân tiêu biểu, lan tỏa tinh thần trách nhiệm trong cộng đồng.

Trong quá trình triển khai thực hiện Đề án, tỉnh Sơn La cũng quan tâm tới công tác thanh tra, kiểm tra các cơ sở y tế có liên quan đến chẩn đoán, lựa chọn giới tính thai nhi.

Trong 10 năm qua, các đoàn kiểm tra liên ngành đã giám sát hơn 80 cơ sở y tế công lập và tư nhân, không phát hiện hành vi vi phạm quy định về lựa chọn giới tính thai nhi. Bên cạnh đó, hơn 90% tổ, bản, tiểu khu trên địa bàn đã bổ sung tiêu chí “không lựa chọn giới tính thai nhi” vào hương ước, quy ước cộng đồng.

Hoạt động tập huấn, phổ biến pháp luật về bình đẳng giới, Luật Dân số, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình được tổ chức thường xuyên cho cán bộ y tế, cộng tác viên dân số, người có uy tín trong cộng đồng. Qua đó, nâng cao hiệu lực thực thi pháp luật và trách nhiệm của đội ngũ cung cấp dịch vụ y tế trong việc tuân thủ quy định cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức.

Dù đạt nhiều kết quả tích cực, nhưng công tác kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh tại Sơn La vẫn đối mặt với không ít thách thức. Nhận thức "trọng nam" vẫn còn ăn sâu trong một bộ phận người dân, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, nơi đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống. Một số nơi, việc tuyên truyền chưa thật sự thường xuyên, hình thức còn đơn điệu và lực lượng cộng tác viên dân số mỏng, kinh phí hỗ trợ hạn chế.

Cộng tác viên dân số xã Bó Sinh tuyên truyền về ảnh hưởng của việc can thiệp để lựa chọn giới tính khi sinh tới các hộ dân.

Nguồn lực đầu tư cho Đề án còn khiêm tốn với tổng kinh phí thực hiện toàn giai đoạn 2016-2025 đạt hơn 10 tỷ đồng, trong đó phần lớn là nguồn ngân sách địa phương. So nhu cầu thực tế, mức đầu tư này còn thấp, chưa đủ để mở rộng mô hình can thiệp, duy trì các hoạt động truyền thông chiều sâu và hỗ trợ cộng tác viên cơ sở.

Ngoài ra, tác động của di cư lao động, kết hôn sớm, hôn nhân cận huyết thống… cũng ảnh hưởng không nhỏ đến công tác dân số, đặt ra yêu cầu tích hợp các chính sách xã hội, văn hóa, giáo dục trong giai đoạn tiếp theo.

Trên cơ sở những kết quả đã đạt được, Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La xác định tiếp tục thực hiện các giải pháp đồng bộ nhằm từng bước đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên, góp phần ổn định cơ cấu dân số, bảo đảm phát triển bền vững.

Tỉnh Sơn La sẽ tập trung đẩy mạnh truyền thông thay đổi hành vi, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làm công tác dân số; lồng ghép hiệu quả công tác bình đẳng giới, phòng chống bạo lực gia đình trong các chương trình phát triển kinh tế-xã hội.

Tỉnh cũng sẽ tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý dữ liệu dân số; nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ cơ sở; kịp thời biểu dương, khen thưởng tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc.

Song song đó, Sơn La chú trọng huy động sự vào cuộc của cộng đồng, nhất là vai trò của già làng, trưởng bản, người có uy tín, coi đây là kênh truyền thông gần dân, hiệu quả nhất trong thay đổi nhận thức. Mỗi mô hình, mỗi hành động cụ thể đều hướng đến mục tiêu chung là tạo dựng một xã hội công bằng, tiến bộ, nơi trẻ em dù là trai hay gái đều được yêu thương, chăm sóc và phát triển bình đẳng.

10 năm thực hiện Đề án Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh đã giúp tỉnh Sơn La rút ra nhiều bài học quý giá, như: Phải có sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt của cấp ủy, chính quyền; sự phối hợp liên ngành chặt chẽ và đặc biệt là sự thay đổi từ nhận thức đến hành vi của mỗi người dân.

Hành trình phía trước vẫn còn dài, nhưng với quyết tâm chính trị cao, sự đồng thuận xã hội và niềm tin vào giá trị bình đẳng giới, Sơn La đang tiến từng bước vững chắc trên con đường xây dựng cơ cấu dân số hợp lý, xã hội phát triển hài hòa, bền vững và hướng tới mục tiêu dù là con trai hay con gái đều đáng quý như nhau.

LUYỆN QUỐC TUẤN