Kiểm soát chặt chẽ việc cấp phát, cho vay lại vốn ODA

Ngày 3/11, tiếp tục chương trình kỳ thứ 10, Quốc hội dành sự quan tâm đến dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý nợ công. Thảo luận tại tổ, góp ý cụ thể một số vấn đề trong dự án luật, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn yêu cầu phải bảo đảm tính minh bạch, công khai, chủ động và hiệu quả trong quản lý nợ công.

Về phân bổ và sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài, dự thảo luật bổ sung quy định Chính phủ quy định các trường hợp cấp phát cho UBND tỉnh, đơn vị sự nghiệp công lập, Chủ tịch Quốc hội đề nghị Chính phủ quy định chặt chẽ điều kiện, tỷ lệ cấp phát, đánh giá tác động đến ngân sách Trung ương, vì nếu không kiểm soát kỹ, địa phương có thể đề xuất vay nước ngoài lớn hơn khả năng cân đối.

Đồng thời, cần tăng cường cơ chế giám sát, chế tài, bảo đảm quản lý chặt chẽ và sử dụng hiệu quả nguồn vốn vay cấp phát cho địa phương.

Ông dẫn thực tế cho thấy, nguồn vốn ODA luôn cần vốn đối ứng và bảo lãnh. Địa phương có điều kiện còn cân đối được, nhưng các tỉnh khó khăn gần như phải được Trung ương hỗ trợ 100%.

Do đó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị Bộ Tài chính cần có hướng dẫn cụ thể, tạo điều kiện thuận lợi khi tiếp nhận và triển khai vốn ODA, bảo đảm phối hợp chặt chẽ giữa Trung ương và địa phương.

Về phương thức cho vay lại vốn ODA, dự thảo bổ sung quy định ngân hàng thương mại thực hiện cho vay lại đối với đơn vị sự nghiệp công lập theo phương thức cơ quan cho vay không chịu rủi ro tín dụng; và cho vay lại đối với doanh nghiệp đầu tư các chương trình, dự án trong danh mục ưu tiên thì cơ quan cho vay chịu một phần rủi ro tín dụng. Chủ tịch Quốc hội đề nghị đánh giá kỹ tác động của quy định này.

Nếu cho vay lại mà không chịu rủi ro tín dụng có thể dẫn tới thẩm định không chặt chẽ, tạo rủi ro lớn, dồn gánh nặng lên cơ quan nhà nước. Thực tế đã có trường hợp ngân hàng cho vay lại thiếu trách nhiệm trong giám sát, ảnh hưởng khả năng trả nợ, an toàn nợ công, thậm chí vay khoản này nhưng lại dùng cho việc khác.

Chủ tịch Quốc hội cho rằng, cần quy định rõ trong luật hoặc nghị định sau này: Nếu xảy ra rủi ro, trách nhiệm của ngân hàng thương mại được quy định như thế nào và tỷ lệ chia sẻ rủi ro là bao nhiêu, được xác định trên cơ sở nào.

Về vay và trả nợ của chính quyền địa phương, dự thảo luật quy định, đối với việc phát hành trái phiếu chính quyền địa phương trong nước, UBND cấp tỉnh lập đề án, trình HĐND cấp tỉnh phê duyệt. Theo Chủ tịch Trần Thanh Mẫn, quy định này nhằm tăng quyền tự chủ cho địa phương, giảm thủ tục, rút ngắn thời gian, tạo điều kiện huy động vốn nhanh hơn cho các dự án.

Tuy nhiên, việc giao quyền cho HĐND phải nằm trong tổng mức vay đã được Quốc hội phê duyệt và trong hạn mức bội chi ngân sách địa phương để bảo đảm an toàn nợ công.

Lãnh đạo Quốc hội chỉ ra không nhiều địa phương phát hành được trái phiếu, chủ yếu là thành phố lớn như Hà Nội, TP HCM, còn lại các tỉnh nhỏ hầu như không thực hiện được. Do đó, theo ông, cần tiếp tục tập trung phát hành trái phiếu ở cấp Trung ương để Chính phủ điều tiết, phân bổ lại cho địa phương, bảo đảm tổ chức vay, khả năng trả nợ của chính quyền địa phương, tránh tình trạng Chính phủ phải trả thay.

Bộ Tài chính và Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội tiếp tục rà soát kỹ, hoàn thiện dự thảo Luật Quản lý nợ công sửa đổi, bảo đảm thuận lợi trong quản lý, điều hành nợ công thời gian tới, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, 5 năm qua, các chỉ số nợ đều thấp hơn giới hạn cho phép, nhưng vẫn cần tiếp tục quản lý chặt chẽ để củng cố niềm tin của nhà đầu tư và người dân.

Theo ông, nếu muốn phát triển phải vay nhiều nguồn, ví dụ dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam có tổng mức đầu tư dự kiến 67 tỷ USD, các tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP HCM, tuyến đường sắt Hà Nội - Lào Cai… đều cần vay và huy động nhiều nguồn vốn.

Do đó, việc sửa Luật Quản lý nợ công cần được rà soát tổng thể, bảo đảm hài hòa giữa vay của Trung ương và địa phương, để vừa phát triển hạ tầng, vừa giữ an toàn nợ công, góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng hai con số đến năm 2030 và tầm nhìn 2045.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương nêu rõ, trước đây chúng ta cứ tư duy vốn ODA là không hoàn lại, không phải trả lãi nhưng thực tế không có chuyện cho không.

Ảnh: Hồ Long.

Do vậy, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đề nghị, giữa vốn vay ODA, ưu đãi không hoàn lại phải ghi rõ, để khi Chính phủ bảo lãnh về, cho vay lại hoặc cấp phát (cấp phát tức là với những doanh nghiệp, địa phương không đủ điều kiện vay ODA thì Chính phủ bảo lãnh và cấp phát) - Bảo lãnh và cấp phát này chỉ ở một số lĩnh vực thì Nhà nước mới có đủ điều kiện để bảo lãnh, nếu không sẽ vượt trần nợ công rất lớn.

“Nếu nguồn nào Nhà nước, Chính phủ cũng vay về rồi cấp phát thì không được, có cái phải cho vay lại”, Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý.

Phó Chủ tịch Quốc hội cũng phản ánh, nhiều địa phương thấy rằng vay không hiệu quả, thủ tục rườm rà, thanh quyết toán chậm, nên không phát huy hiệu quả. Vậy lần này sửa đổi, bổ sung có phát huy được hiệu quả không, nhất là với vốn ODA, vốn ưu đãi? Không để tình trạng Chính phủ bảo lãnh nhưng địa phương từ chối không muốn nhận ODA. Đồng thời, phải bảo đảm tương thích với dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Điều ước quốc tế.

Tại điểm b, khoản 1, Điều 1 dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Quản lý nợ công đã bổ sung khoản 23, khoản 24, Điều 3 về giải thích từ ngữ đối với thuật ngữ “Điều ước quốc về vay ODA, vay ưu đãi” và “Thỏa thuận vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài”.

Tuy nhiên, ĐBQH Lương Văn Hùng (Quảng Ngãi) cho rằng, chưa có sự phân biệt rõ ràng về nội hàm giữa quy định về Điều ước quốc tế về vay ODA, vay ưu đãi thỏa thuận và thỏa thuận vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài. Trong khi đó, nội dung của 2 khoản có sự giao thoa, dễ gây nhầm lẫn, chưa rõ được trường hợp nào là thỏa thuận vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài mà không phải là điều ước quốc tế về vay ODA, vay ưu đãi thỏa thuận. Chưa có tiêu chí phân biệt rõ trường hợp làm phát sinh, thay đổi quyền, nghĩa vụ của Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Do đó, ĐBQH Lương Văn Hùng đề nghị xem xét quy định các tiêu chí để phân biệt rõ ràng điều ước quốc tế và thỏa thuận vay theo đúng Luật Điều ước quốc tế 2016.

Dự thảo Luật quy định một số nội dung có tính thủ tục hành chính chi tiết như quy trình đàm phán, ký, phê duyệt từng cấp, ví dụ như các quy định tại khoản 10, Điều 1, dự thảo Luật; điểm c, khoản 7, Điều 1, của dự thảo Luật; điểm c, khoản 15, Điều 1 của dự thảo Luật… có nội dung mang tính chi tiết, không phù hợp ở cấp độ văn bản Luật. Do đó, đề nghị xem xét quy định ở Nghị định hướng dẫn nhằm đảm bảo tính linh hoạt của thủ tục hành chính và đảm bảo tính ổn định, lâu dài của Luật.

Đại biểu Lương Văn Hùng cũng đề nghị bổ sung chế tài đối với hành vi chậm công bố, công bố sai lệch thông tin nợ công. Nên có quy định bắt buộc công bố báo cáo nợ của địa phương hằng năm kèm đánh giá khả năng trả nợ, để người dân có thể tiếp cận và giám sát.

Thiên Tuấn