Kích cầu tiêu dùng nội địa: cần lời giải bền vững

Khách hàng đang mua hàng tại siêu thị GO! Thăng Long. Ảnh: Nguyễn Đăng

Tăng trưởng chậm

Trong nhiều năm qua, tiêu dùng nội địa luôn được coi là trụ đỡ vững chắc của nền kinh tế. Tuy nhiên, bước sang năm 2025, thị trường bán lẻ đang đứng trước thách thức kép: xuất khẩu chịu áp lực từ biến động thuế quan, trong khi tâm lý thắt chặt chi tiêu của người dân vẫn hiện hữu.

Theo số liệu, 8 tháng đầu năm, tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ chỉ tăng 9,4% so với cùng kỳ năm 2024; loại trừ yếu tố giá, mức tăng còn 7,2%. Doanh thu bán lẻ hàng hóa, chiếm hơn 76% tổng mức bán lẻ, chỉ nhích hơn 8%. Dù cao hơn cùng kỳ năm ngoái (7,3%), nhưng con số này vẫn thấp hơn nhiều so với giai đoạn trước dịch Covid-19, phản ánh rõ xu hướng người dân dè dặt trong chi tiêu. Nguyên nhân không chỉ đến từ thu nhập thực tế tăng chậm, mà còn từ nỗi lo lạm phát. CPI 8 tháng tăng 3,25%, trong khi lạm phát cơ bản đạt 3,19%, tiềm ẩn nhiều rủi ro giá cả leo thang trong thời gian tới. Các chuyên gia cảnh báo, nếu ngành bán lẻ không tạo cú hích đủ lớn, mục tiêu 12% khó lòng hoàn thành.

Trong bối cảnh đó, các đô thị lớn như TP Hồ Chí Minh và Hà Nội đã trở thành “đầu tàu” với hàng loạt chương trình khuyến mại, giảm giá sâu nhằm kích thích nhu cầu mua sắm. Tại TP Hồ Chí Minh, loạt chiến dịch như Shopping Season, Citysale, Tick xanh trách nhiệm, bán hàng lưu động cho công nhân, lao động… đã giúp tổng mức bán lẻ 8 tháng đạt hơn 639.000 tỷ đồng, tăng 15,1% so với cùng kỳ. Theo Sở Công Thương TP Hồ Chí Minh, giai đoạn cuối năm sẽ tiếp tục triển khai đợt khuyến mại tập trung thứ hai với sự tham gia đồng loạt của hệ thống trung tâm thương mại, siêu thị, cửa hàng tiện lợi.

Hà Nội cũng hưởng ứng mạnh mẽ Chương trình khuyến mại tập trung quốc gia và chương trình riêng của TP. Hàng loạt siêu thị tung khuyến mại lớn cho nhóm hàng thiết yếu, từ thực phẩm, hóa phẩm đến thời trang, nhằm khuyến khích người dân mạnh tay chi tiêu. Dịp lễ lớn như 2/9, việc Nhà nước dành khoảng 10.700 tỷ đồng quà tặng cho người dân cũng trở thành cú hích đáng kể cho sức mua. Theo Phó trưởng ban Thống kê dịch vụ và giá, Bộ Tài chính Đinh Thị Thúy Phương, thị trường nội địa chắc chắn khởi sắc hơn trong tháng 9 nhờ mùa tựu trường, khi nhu cầu quần áo, sách vở, đồ dùng học tập tăng vọt.

Các chuyên gia đánh giá, những chính sách kích cầu hiện tại tạo hiệu ứng “cú hích kép”: vừa thúc đẩy tiêu dùng, vừa hỗ trợ sản xuất, kinh doanh mở rộng. Khi sức mua tăng, DN đẩy mạnh sản xuất, kéo theo dịch vụ logistics, vận tải, việc làm cũng được cải thiện. Đây là nền tảng để các địa phương như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh hướng tới mục tiêu tăng trưởng 2 con số. Tuy nhiên, để tiêu dùng nội địa thật sự bền vững, giảm giá hay khuyến mại chỉ là giải pháp ngắn hạn. Vấn đề then chốt nằm ở chất lượng hàng hóa, uy tín thương hiệu và hạ tầng thương mại. Chính phủ cũng đã chỉ đạo xây dựng đề án kích cầu thị trường trong nước, trọng tâm là nâng cao tỷ trọng hàng Việt. Điều này đòi hỏi DN không chỉ gia tăng chất lượng, mẫu mã mà còn xây dựng thương hiệu cạnh tranh ngay trên sân nhà.

Bài toán nâng tầm thương hiệu hàng Việt

Nhiều nghiên cứu chỉ ra, khi mua sắm hàng thời trang hay cao cấp, người tiêu dùng quan tâm trước hết đến thương hiệu và thiết kế, ít đặt nặng xuất xứ. Đây chính là điểm yếu của hàng Việt: lâu nay chủ yếu gia công cho thương hiệu ngoại, thiếu chiến lược xây dựng nhãn hiệu riêng. TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh, nhấn mạnh: “Người Việt ưu tiên dùng hàng Việt cần nâng lên thành "hàng hóa, dịch vụ Việt Nam chinh phục người Việt Nam", bắt nhịp xu thế xanh, nhân văn và bền vững”. Một cuộc vận động mới “Người Việt Nam dùng sản phẩm Việt Nam” đang được khởi động, song kết quả sẽ phụ thuộc nhiều vào chính nội lực của DN. Chỉ khi thương hiệu quốc gia mạnh, mới có thể nâng đỡ hàng loạt thương hiệu riêng vươn lên.

Một yếu tố quan trọng khác là chi phí logistics. Ở nhiều địa phương, hạ tầng còn yếu khiến chi phí vận chuyển chiếm tới 15–40% giá thành, đặc biệt với nông sản. Chẳng hạn, Cần Thơ quy hoạch 3 trung tâm logistics cấp vùng nhưng vẫn khó thu hút nhà đầu tư. Do đó, DN bán lẻ kiến nghị cần có chính sách ưu đãi tín dụng lớn cho ngành logistics, đồng thời đẩy mạnh kết nối giữa sản xuất, vận tải và phân phối. Khi chuỗi cung ứng thông suốt, chi phí giảm, hàng hóa mới đến tay người tiêu dùng với giá hợp lý. Báo cáo của Worldpanel by Numerator cho thấy, chỉ 62% người tiêu dùng tin kinh tế sẽ cải thiện trong 12 tháng tới, thấp hơn mức thông thường 70–80%. Niềm tin giảm sút do biến động thương mại toàn cầu, chính sách thuế mới, cũng như nỗi lo về việc làm và thu nhập.

Để khơi thông tiêu dùng, PGS.TS Nguyễn Thường Lạng (Đại học Kinh tế quốc dân) nhấn mạnh phải kết hợp đồng bộ chính sách vĩ mô và vi mô. Đầu tiên, nâng cao thu nhập người dân thông qua cải thiện tiền lương, thưởng, đồng thời có gói hỗ trợ nhóm yếu thế. Bên cạnh đó, phát triển tín dụng tiêu dùng an toàn, minh bạch, lãi suất hợp lý để hộ gia đình có thêm nguồn lực chi tiêu thiết yếu. Chương trình khuyến mại quy mô quốc gia cũng cần gắn với chiến lược đưa hàng Việt đến các vùng còn khan hiếm nguồn cung.

Quan trọng hơn, hàng Việt không chỉ cạnh tranh ở phân khúc phổ thông mà phải vươn lên ở cả phân khúc trung, cao cấp. Về lâu dài, các chính sách tiền tệ, tài khóa, thuế và lãi suất cần được điều hành nhịp nhàng, vừa giảm chi phí cho DN, vừa tăng thu nhập cho người lao động. Chỉ khi hình thành “vòng tròn khép kín”, DN phát triển, người dân tăng thu nhập, hộ gia đình chi tiêu mạnh hơn, thì mục tiêu tăng trưởng mới bền vững.

Nguyễn Đăng