Khuyến học chân thật, hiểu đúng khái niệm về ý thức tự học

Học sinh mẫu giáo cũng đã có thể hình thành tư duy khuyến học tự chủ nếu có định hướng. Minh họa: FNK

Tư duy văn hóa là gì?

Hiện nay con người không hiểu tư duy văn hóa; không hiểu tư duy văn hóa là không hiểu văn hóa - tức không hiểu sự chân thật, hay không hiểu tư duy hành động chân thật của con người. Đây là nguyên nhân dẫn đến nhiều cái ác trong cuộc sống cộng đồng, không đáp ứng yêu cầu phát triển tri thức, trong đó có tri thức về khuyến học. Tức là rất cần phải hiểu tư duy văn hóa.

Tư duy văn hóa hiểu theo ba mặt chất như sau: hiện tượng tinh thần cá nhân người không thật, tư duy không văn hóa; sự vật vật chất nhóm người chưa thật, tư duy chưa văn hóa; hiện thực ý thức cộng đồng người chân thật, tư duy văn hóa. Tức tư duy văn hóa là ý thức chân thật của con người; người không chân thật không có tư duy văn hóa.

Bằng tư duy văn hóa cho thấy rằng, loài người không có văn hóa hiện tượng, cũng không có văn hóa sự vật, mà chỉ có văn hóa hiện thực; đồng thời, loài người không có văn hóa tinh thần, cũng không có văn hóa vật chất, mà chỉ có văn hóa ý thức.

Văn hóa ý thức là ý thức sống của con người; người không có ý thức sống không có văn hóa, người chưa có ý thức sống chưa có văn hóa, người có ý thức sống là có văn hóa; hay người sống không chân thật không có văn hóa, người sống chưa chân thật chưa có văn hóa, người sống chân thật là có văn hóa.

Khuyến học chân thật là gì?

Tương tự phân tích tư duy văn hóa, khuyến học chân thật hiểu bằng ba mặt chất sau: tinh thần không học không khuyến học chân thật, tính chất tư duy không văn hóa; vật chất chưa học chưa khuyến học chân thật, bản chất tư duy chưa văn hóa; ý thức học là khuyến học chân thật, thực chất tư duy văn hóa. Tức về thực chất, khuyến học chân thật là khuyến khích ý thức học của con người; không khuyến học chân thật thì người không có ý thức học; ý thức học chân thật là khuyến học chân thật, hay khuyến khích người học chân thật, học có văn hóa.

Người có ý thức học là người chân thật; người học chân thật là biết tư duy thuật ngữ, khái niệm, học thuật, tự nhiên, toán học, xã hội, văn học, khoa học hay văn hóa sự thật. Theo đó, tư duy văn hóa chính là tư duy sự thật - sự chân thật của con người; con người chân thật gắn liền với khuyến học chân thật; khuyến học chân thật là có nhiều người chân thật, có xã hội phát triển chân thật và bền vững.

Do vậy, khuyến học chân thật rất cần thiết, bởi nó xây dựng cách học chân thật - học có chất lượng cho cả người nhiều tuổi hay ít tuổi, người học phổ thông hay học nghề, người học văn hóa hay chính trị - xã hội, v.v...

Chẳng hạn, học chân thật hiểu biết được "chính trị là đức" - tức chính trị không quan liêu, tham nhũng, lãng phí; học chân thật hiểu biết được "chính trị là: một là Đoàn kết, hai là thanh khiết từ to đến nhỏ" như Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu ra trong tác phẩm Thường thức chính trị viết năm 1953.

Khuyến học chân thật còn xây dựng hình thành những người chân thật, người nhân văn trong cộng đồng xã hội, Người chân thật là khuyến học có chất lượng; nhiều người giả dối là khuyến học thiếu chất lượng. Chẳng hạn, học lấy thành tích, hay lấy danh, bằng cấp là khuyến học thiếu chất lượng; học chỉ để làm giàu tiền của cũng là học thiếu chất lượng; khuyến học chất lượng là người học có tri thức, hiểu biết tri thức và có ý thức bảo vệ môi trường sống; khuyến học chất lượng là công nghệ hay toán phát triển - tức công nghệ và toán ứng dụng bảo đảm môi trường trong sạch, công bằng bình đẳng công lý trong cuộc sống.

Tức về thực chất, khuyến học chân thật là khuyến học văn hóa - khuyến học có văn hóa trong quốc gia; quốc gia có khuyến học chân thật là thiên nhiên, con người và xã hội phát triển; khuyến học chân thật khuyến khích người học chân thật; người học chân thật là phát triển khoa học, hay khoa học phát triển - tức khoa học bảo đảm môi trường sống của thiên nhiên và xã hội; khoa học không phát triển là môi trường sống mất dần.

Chẳng hạn, hiểu được khái niệm sự thật hay văn hóa; hiểu được văn hóa là hiểu được sự chân thật, hiểu được khuyến học chân thật, hiểu được "môi trường sống phát triển" - tức môi trường sống hài hòa trong sạch, công bằng bình đẳng công lý của con người trên trái đất.

Hạn chế hiểu biết khuyến học chân thật và khuyến nghị

Lý thuyết thực tế hiện nay cho thấy rằng, có nhiều người chưa hiểu rõ khuyến học chân thật là gì, kể cả người nghiên cứu hoặc người lãnh đạo, người làm công tác công việc khuyến học. Tức là, nhiều người chưa hiểu đúng thuật ngữ khái niệm nói chung, khuyến học nói riêng.

Trong các cuốn từ điển, như trong Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học (2005), khái niệm chỉ được nhìn là ý nghĩ "phản ánh ở dạng khái quát các sự vật và hiện tượng của hiện thực và mối liên hệ giữa chúng", hay sự hình dung "đại khái, sự hiểu biết còn đơn giản, sơ lược về mọi sự vật, hiện tượng, vấn đề nào đó", chứ không nhìn thực chất hiện thực (sự thật, đúng đắn) giữa sự vật (chưa thật, chưa đúng đắn) và hiện tượng (không thật, sai trái), dạng mô hình: bản chất khái niệm chưa đúng đắn - thực chất khái niệm đúng đắn - tính chất khái niệm sai trái.

Do không hiểu thực chất khái niệm, sự thật, đúng đắn nêu trên, nhiều người nghiên cứu cũng không hiểu mô hình sự thực-thực-thực sự, sự thật-thật-thật sự, đặc biệt là mô hình phát triển như sau: bản chất chưa phát triển thiên nhiên - thực chất phát triển thiên nhiên xã hội - tính chất không phát triển xã hội. Tức là, nhiều người nghiên cứu không hiểu rằng, cá nhân không phát triển, không có môi trường sống xã hội; nhóm chưa phát triển, chưa có môi trường sống tự nhiên; cộng đồng phát triển là có môi trường sống tự nhiên và xã hội.

Từ điển Tiếng Việt đưa ra khái niệm "khuyến học" chỉ được nhìn là "Khuyến khích việc học" hay tác động đến tinh thần để "gây phấn khởi" cho người học, chứ không nhìn là khuyến khích người học chân thật, trong đó điều cơ bản nhất là người học phải tự học!

PGS.TS Nguyễn Hữu Đổng

Các khái niệm cũ không khuyến khích học để "làm việc, làm người" và "rửa sạch chủ nghĩa cá nhân" như Bác Hồ từng nói trong ngày khai giảng lớp học tại trường Đảng Trung ương Nguyễn Ái Quốc năm 1949.

Tức là, cần khuyến khích người học chân thật làm người có văn hóa, làm người văn minh, chứ không phải học cho cá nhân mình có nhiều tiền, nhiều của cải quyền lực và danh vọng.

Nói cách khác, nhiều năm qua giới nghiên cứu không hiểu rõ rằng, khái niệm khuyến học là chân thật làm người, khuyến học chân thật làm người là khái niệm; khái niệm là thực chất hiện thực, thực chất hiện thực là khái niệm; khái niệm là thực chất sự thật, thực chất sự thật là khái niệm; khái niệm là thực chất đúng, thực chất đúng là khái niệm; khái niệm là nguyên lý phát triển, nguyên lý phát triển là khái niệm; tư duy văn hóa là khái niệm, khái niệm là tư duy văn hóa.

Bằng tư duy văn hóa, xin đưa ra một số khuyến nghị về khuyến học

Đổi mới tư duy khuyến học

Tri thức nói chung khuyến học nói riêng cần phải được đổi mới, trước hết là đổi mới tư duy. Đổi mới tư duy là thay đổi tư duy của con người về các mặt, như thay đổi tư duy về thiên nhiên, xã hội, toán học, văn học, khuyến học, môi trường hay môi trường sống; thay đổi tư duy về môi trường sống tức là "thay đổi tư duy về cách ứng xử với Môi trường thiên nhiên từ chỗ coi tài nguyên thiên nhiên chỉ là nguồn sống nên phải khai thác đến cạn kiệt, sang coi thiên nhiên là bạn, sống dựa vào nhau, cùng phát triển bền vững" như Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam - GS.TS Nguyễn Thị Doan đã nêu ra.

Do vậy, cần phải đổi mới tư duy khuyến học, bằng cách đổi từ không khuyến học chân thật (sai sự thật), chưa khuyến học chân thật (chưa đúng sự thật) sang khuyến học chân thật (đúng sự thật). Đây chính là tư duy chân thật, tư duy khoa học hay "tư tưởng phát triển" mà Hồ Chí Minh nêu ra ở tác phẩm "Bàn về mâu thuẫn" (Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội, 1952).

Theo đó, rất cần có tư duy khuyến học chân thật; có khuyến học chân thật là có khuyến học phát triển; có khuyến học phát triển là giáo dục phát triển; giáo dục phát triển là con người phát triển; con người phát triển là đất nước phát triển - tức đất nước có môi trường sống hài hòa, công bằng bình đẳng công lý của con người.

Hiểu đúng hai chữ khuyến và học

Hiểu hai chữ khuyến và học là hiểu khuyến học, khuyến học chân thật; còn không hiểu thì không rõ các khái niệm này. Hai chữ khuyến và học được hiểu như sau: tính chất học không chân thật không khuyến học, không khoa học, sai lầm; bản chất khuyến chưa chân thật chưa khuyến học, chưa khoa học, chưa đúng đắn; thực chất khuyến học chân thật, khoa học, đúng đắn.

Tức là, chữ khuyến và học gắn liền với người chân thật trong cuộc sống; hiểu chữ khuyến và học là hiểu được khuyến học, hiểu được khuyến học chân thật và mọi khái niệm trong đời sống cộng đồng; có nhiều người chân thật sẽ giảm thiểu được bạo lực và cái ác, con người sống nhân văn và thương yêu nhau, biết bảo vệ chân lý và lẽ phải.

Hiểu đúng chữ khuyến và học cho thấy rằng, xã hội rất cần phải khuyến học chân thật; khuyến học chân thật là có xã hội chân thật - tức xã hội có văn hóa, con người sống biết "lá lành đùm lá rách", biết thương yêu nhau theo tinh thần "Bầu ơi thương lấy bí cùng, tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn" hay "Nhiễu điều phủ lấy giá gương. Người trong một nước phải thương nhau cùng"; không khuyến học chân thật là không có xã hội chân thật - tức không có xã hội văn hóa, hay không có văn hóa xã hội trong quốc gia, xã hội loài người.

Hiểu đúng chữ khuyến và học còn cho thấy rằng, khuyến học chân thật là con người biết bảo vệ môi trường sống; không có khuyến học chân thật là con người không biết bảo vệ môi trường sống, không biết bảo vệ môi trường sống phát triển - tức không biết bảo vệ môi trường hài hòa trong sạch, công bằng bình đẳng công lý trong cuộc sống.

Hiểu đúng khuyến học phát triển

Hiểu khuyến học phát triển là hiểu được phát triển, hiểu được con người phát triển - tức con người có môi trường sống xanh sạch, công bằng bình đẳng và công lý. Do vậy, rất cần hiểu đúng khuyến học phát triển. Khuyến học phát triển được hiểu như sau: tính chất khuyến học không chân thật, cá thể người không phát triển; bản chất khuyến học chưa chân thật, tập thể người chưa phát triển; thực chất khuyến học chân thật, xã hội loài người phát triển. Tức là, con người chân thật cần khuyến học chân thật; con người phát triển cần khuyến học phát triển; khuyến học phát triển có con người phát triển, khuyến học không phát triển con người không phát triển.

Hiểu đúng khuyến học phát triển cho thấy rằng, khuyến học không chân thật, đất nước không phát triển; khuyến học chưa chân thật, đất nước chưa phát triển; khuyến học chân thật là đất nước phát triển. Tức là, đất nước rất cần khuyến học phát triển; bởi vì, khuyến học thiếu phát triển là đất nước thiếu tăng trưởng về chất hay thiếu phát triển; còn khuyến học phát triển là đất nước tăng trưởng về chất, hay đất nước phát triển xanh; đất nước phát triển xanh là giảm hủy hoại môi trường, bảo vệ được cộng đồng các loài của thiên nhiên và xã hội.

Hiểu đúng khuyến học phát triển còn cho thấy sự thật rằng, khuyến học không chân thật phát triển, đất nước không phát triển bền vững; khuyến học chưa chân thật phát triển, đất nước chưa phát triển bền vững; khuyến học chân thật phát triển là đất nước phát triển bền vững - tức đất nước có môi trường hài hòa trong sạch lâu bền, công bằng bình đẳng công lý vững chắc; đồng thời lưu giữ được môi trường sống cho đời sau.

Khuyến học chân thật là khuyến khích người học chân thật; người học chân thật là có con người nhân văn, con người phát triển - tức con người có môi trường sống hài hòa, được bảo đảm công bằng bình đẳng công lý trong xã hội. Khái niệm khuyến học chân thật gắn với chữ khuyến và học, chân và thật.

Hiện nay, các thuật ngữ khái niệm này chưa được người dân, người nghiên cứu hiểu rõ. Đây là nguyên nhân làm con người không hiểu biết thuật ngữ, khái niệm, học thuật; thiếu ý thức sống trong xã hội, không biết bảo vệ môi trường sống.

Do vậy, mỗi công dân rất cần hiểu đúng khuyến học chân thật, để học làm người giúp ích cho cộng đồng các loài trong thiên nhiên và xã hội; đồng thời, biết xây dựng cuộc sống lhạnh phúc bền vững.

PGS.TS Nguyễn Hữu Đổng