Khúc ca về sự sống sót và kết nối trong đời sống

1. Tác phẩm “Hoàng đế xứ Gladness” (The Emperor of Gladness) được tác giả Ocean Vuong hoàn thành trong 5 năm, nhận nhiều đánh giá tích cực từ giới phê bình quốc tế với các bài viết trên The Guardian, NPR và các tạp chí uy tín như Kirkus Reviews...

“The Emperor of Gladness” được phát hành đồng thời tại Mỹ (Penguin Press) và Anh (Jonathan Cape) vào tháng 5/2025, ngay khi ra đời đã nhanh chóng vào top “Lựa chọn của Câu lạc bộ sách Oprah” do MC Oprah Winfrey bình chọn, thuộc danh sách best seller của The New York Times.

Giới chuyên môn ca ngợi đây là “một khúc ca vừa day dứt vừa ấm áp, giàu tính nhân văn nhưng không bi lụy” (The Guardian). Đến nay, bản quyền của cuốn sách này đã được chuyển nhượng thành công tại Vương quốc Anh, Khối thịnh vượng chung, khu vực Bắc Mỹ và các quốc gia: Hà Lan, Đức, Tây Ban Nha, Ấn Độ, Việt Nam...

Đầu tháng 8/2025, Nhã Nam đã có thông báo chính thức về việc sở hữu thành công bản quyền “The Emperor of Gladness” của Ocean Vuong để phát hành tại thị trường Việt Nam. Bản tiếng Việt có tên là “Hoàng đế xứ Gladness” được dịch bởi Trần Khánh Nguyên, ra mắt sau ấn bản tiếng Anh trên thị trường xuất bản quốc tế chỉ 3 tháng và được coi là một sự kiện văn học được quan tâm tại Việt Nam năm nay.

Nhà thơ, tiểu thuyết gia người Mỹ gốc Việt Ocean Vuong.

“Hoàng đế xứ Gladness” mở ra bức tranh về thị trấn Đông Gladness, Connecticut. Ở đây, chàng trai trẻ Hải - một người Mỹ gốc Việt, 19 tuổi, đang chìm trong bế tắc, có ý định tự tử - vô tình được bà cụ Grazina, 81 tuổi, gốc Lithuania, với chứng mất trí nhớ, cứu mạng. Từ cuộc gặp gỡ ấy, một “hợp đồng sống chung” giữa họ đã hình thành: Hải trở thành người chăm sóc cho bà Grazina, đổi lại là một mái nhà và sự đồng hành ít ỏi trong một thế giới đầy tổn thương.

Thông qua mối quan hệ bất ngờ này, “Hoàng đế xứ Gladness” dần đào sâu vào những đề tài vốn là thế mạnh của tác giả Ocean Vuong: bản sắc, ký ức, tình yêu và sự mất mát. Tác phẩm khắc họa một cộng đồng nhỏ bé bên lề xã hội: những con người nghiện ngập, bị bỏ rơi nhưng vẫn nuôi giữ khát vọng được kết nối và chia sẻ.

Lý giải lý do “Hoàng đế xứ Gladness” nhận được sự quan tâm của các NXB trên thế giới và các nhà phê bình văn học quốc tế, có lẽ bởi nó đã chạm tới một trong những chủ đề nhức nhối nhất của thế kỷ 21: những căn bệnh tâm lý tưởng như vô hình nhưng lại chi phối toàn bộ cuộc sống con người. Tác giả Ocean Vuong không viết về chúng như những khái niệm y khoa khô khan, mà để chúng hiện hữu trong từng nhịp thở, từng hành động, từng khoảnh khắc yếu đuối của nhân vật.

Hải, nhân vật trung tâm trong tác phẩm, chính là điển hình của một người trẻ mắc kẹt trong vòng xoáy tự hại bản thân, lạc lối, mệt mỏi và nhiều lúc bất lực trước chính mình. Qua Hải, ta thấy bóng dáng của một thế hệ trẻ hơn đang phải đối mặt với những áp lực của cuộc sống hiện đại và sự đứt gãy trong những kết nối giữa con người với con người.

Đối nghịch với Hải là bà cụ Grazina, người phải vật lộn với căn bệnh mất trí nhớ. Nếu căn bệnh trầm cảm của Hải là nỗi đau không ai nhìn thấy, thì căn bệnh của bà lại hiện ra rõ rệt mỗi ngày nhưng vẫn bị xã hội hờ hững, coi nhẹ, thậm chí là bỏ mặc và quên lãng. Nhà văn Ocean Vuong đã dùng câu chuyện của họ để gợi ra một câu hỏi lớn: “Làm thế nào chúng ta có thể chăm sóc và kết nối với nhau, khi chính mình cũng còn đang tổn thương?”...

2. Trong ấn bản tiếng Việt, tác giả Ocean Vuong đã gửi gắm đến độc giả của mình: “Tôi vô cùng tự hào khi tiểu thuyết này - và mọi cuốn sách khác của tôi - được xuất bản bằng tiếng mẹ đẻ. Cuốn sách này lấy cảm hứng, phần nào, từ những tác phẩm của Hayao Miyazaky và Fyodor Dostoyevsky.

Dù khác hẳn nhau về phong cách, cả hai người kể chuyện nói trên đều sử dụng ngụ ngôn như một cách khảo sát các chủ đề lớn hơn trong đời sống lẫn nhân tính, đặc biệt là những cách thức siêu thực, lạ lùng, kinh khủng mà con người ta phải chịu đựng qua bao sự sỉ nhục và bóc lột mang tính hệ thống.

Tương tự, việc hoạt hình thoát ly khỏi tính hiện thực tuyệt đối trong các phim của Miyazaky thực chất lại cho phép một sự diễn đạt rõ ràng hơn về cái phi lý của hiện thực. Tôi mang ơn hai nghệ sĩ này vì đã giúp mình cân nhắc kỹ những mối bận tâm trong thế kỷ 21...

Quả thực là một món quà hiếm có khi một nhà văn gửi cuốn sách xuôi dòng sông và có được những người nói tiếng mẹ đẻ của mình đón đợi nó. Đó là một vinh dự tôi ý thức rất rõ, nó đem đến cho tôi niềm tự hào và niềm vui vô hạn”.

Những tác phẩm của Ocean Vuong đã được xuất bản tại Việt Nam.

Ocean Vuong (tên tiếng Việt là Vương Quốc Vinh) là nhà thơ - tiểu thuyết gia, nhiếp ảnh gia gốc Việt hiện sống và làm việc tại Mỹ. Sinh năm 1988 tại TP Hồ Chí Minh và lớn lên ở Mỹ, Ocean Vuong từ khi xuất hiện nhanh chóng trở thành một trong những gương mặt văn chương được quốc tế công nhận với 2 tập thơ “Trời đêm những vết thương xuyên thấu” và “Time is a Mother” (Thời gian là một người mẹ). Cả hai đều lọt vào các danh sách bán chạy, tạo được nhiều tiếng vang trên thế giới.

Ocean Vuong từng giành Giải thưởng T.S. Eliot (giải thưởng uy tín dành cho những tập thơ hay nhất được xuất bản tại Anh và Ireland hằng năm) cho tập thơ “Trời đêm những vết thương xuyên thấu” và được ca ngợi rộng rãi qua tiểu thuyết đầu tay “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian” (2021). Anh cũng là chủ nhân của giải thưởng MacArthur "Thiên tài" (MacArthur "Genius Grant") vào năm 2019 - một trong những vinh danh cao quý nhất tại Mỹ. Điều này khiến tên tuổi Ocean Vuong được định vị trở thành một trong những nhà văn đương đại với những đặc sắc.

Các nhà phê bình thế giới đều có chung nhận định rằng, với giọng văn vừa trữ tình, vừa dữ dội, Ocean Vuong qua “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian” và “Hoàng đế xứ Gladness” mới ra mắt trong năm 2025 đã thực sự tạo ấn tượng, phản chiếu sâu sắc những ký ức di dân, vết thương tâm lý, tình yêu và sự mong manh của thân phận con người. Ở cuốn tiểu thuyết đầu tay, văn chương của Ocean Vuong đậm chất thơ, phi tuyến tính và trĩu nặng giọng nói nội tâm. Trong tác phẩm mới, chất trữ tình ấy vẫn hiện diện nhưng được đưa vào một câu chuyện tập thể, đời thường và gần gũi hơn.

Nhà phê bình văn học, Thạc sĩ Nguyễn Thị Kim Nhạn trong bài viết “Ký ức chấn thương và căn cước di dân trong “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian” của Ocean Vuong” tại Hội thảo “Văn học, nghệ thuật của người Việt Nam ở nước ngoài sau 50 năm đất nước thống nhất, đổi mới, phát triển (1975-2025)” tổ chức hồi tháng 4 vừa qua đã đưa ra nhận định:

“Với tiểu thuyết này, Ocean Vuong đã thay thế lịch sử được nhào nặn bởi truyền thông Mỹ bằng lịch sử từ thế nhìn của người di dân. Nhà văn muốn chứng tỏ rằng, từ trong cội nguồn, người Việt vốn đẹp đẽ, đầy sức sống và xứng đáng được sống một cuộc sống thanh bình, hạnh phúc. Lịch sử của người Việt không chỉ nhuốm màu chiến tranh bom đạn, đó còn là lịch sử của cái đẹp nơi những người nông dân, những người phụ nữ bình dị đã có thể sống tự do và mơ mộng, nếu không có bạo lực và sự can thiệp của bá quyền, bất kể nhân danh kẻ cứu vớt. Đằng sau trang viết là hành động ngầm khước từ một lịch sử chiếm dụng, đồng thời là hành vi sáng tạo lịch sử mà Ocean Vuong, với tư cách của một nhà văn của cộng đồng thiểu số đã cất lên trong nền văn chương và đời sống đa chủng tộc nước Mỹ...”.

Quả thực, nếu ở tác phẩm đầu tiên, “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian” có thể xem như một bức thư tự sự, nơi Ocean Vuong phơi bày ký ức gia đình, di sản chiến tranh và những nỗi đau riêng tư, thì “Hoàng đế xứ Gladness” lại mở rộng tầm nhìn ra khỏi cái tôi cá nhân để chạm tới sự kết nối giữa những con người xa lạ.

Nếu trước đây Ocean Vuong đào sâu vào những vết thương thế hệ, thì lần này mạch viết của tác giả lại tập trung vào sự chăm sóc, vào khả năng con người tìm đến nhau trong nỗi bất an chung, để từ đó nuôi dưỡng hy vọng. Bởi vậy, có thể nói rằng “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian” giống như một bản nhạc đau đớn của ký ức, trong khi “Hoàng đế xứ Gladness” lại mang giai điệu lặng lẽ của hồi sinh, của ánh sáng hy vọng được tìm thấy ngay giữa những giây phút tối tăm nhất của cuộc đời...

Nguyệt Hà