Khu tưởng niệm nạn nhân COVID-19 ở TP HCM: Tạc ký ức giữa lòng thành phố
Công trình được kỳ vọng không chỉ để tưởng niệm, mà còn phải lay động cảm xúc và mang giá trị giáo dục sâu sắc
Bảy biệt thự cổ và cây sứ tại khu đất Lý Thái Tổ (TP HCM) đối mặt bài toán quy hoạch, bảo tồn di sản khi xây Khu tưởng niệm COVID-19. Thách thức lớn là tìm một thiết kế đủ sức lay động, tạc ghi ký ức để chạm đến tương lai.
Vị trí đắc địa và bài toán bảo tồn
Về vị trí, khu đất được đề xuất tọa lạc tại khu tam giác vòng xoay Lý Thái Tổ, giáp đường Hùng Vương. Khu đất này có ưu thế là phía sau giáp hẻm nhỏ và khu dân cư, đồng thời sở hữu nhiều cây xanh (gồm cả cây sứ lâu năm) và 7 căn biệt thự cũ của chú Hỏa.
Việc chọn vị trí này rất hợp lý vì có không gian phù hợp, đắc địa, giúp người dân dễ dàng nhìn thấy khi đi qua, qua đó phát huy giá trị tưởng niệm những người đã qua đời vì đại dịch COVID-19. Về không gian kiến trúc, đây là quyết định khởi đầu phù hợp cho các bước triển khai tiếp theo.
Tuy nhiên, khi thiết kế quy hoạch tổng thể, đơn vị triển khai cần tính đến phương án mở rộng tuyến hẻm nhỏ phía sau về phía lô đất để tránh ảnh hưởng đến khu dân cư. Đồng thời, cần có phương án di dời các hộ dân đang sinh sống trong phạm vi dự án để việc triển khai được thuận lợi.
Đối với 7 căn biệt thự của chú Hỏa (từng được dùng làm nhà khách, khu dịch vụ), cần sớm đánh giá kỹ lưỡng tình trạng xuống cấp để quyết định nên lưu giữ, bảo tồn hay phá dỡ. Nếu giữ lại, đây cũng là một cách để bảo tồn di tích, văn hóa cho thành phố.
Khu đất số 1 Lý Thái Tổ nhìn từ trên caoẢnh: LÊ DUY
Để ký ức chạm đến tương lai
Chúng ta cần tổ chức nghiên cứu một cách kỹ lưỡng. Không gian tưởng niệm phải đủ lớn để thể hiện toàn bộ quá trình đại dịch, từ đầu đến cuối thì mới thực sự có ý nghĩa.
Điều này cần được thể hiện bằng nhiều hình thức nghệ thuật kiến trúc, tạo hình (cả ngoài trời lẫn trong nhà) để chạm đến cảm xúc của người xem, giúp thế hệ sau cảm nhận sâu sắc. Cần hiểu rằng đây không đơn thuần là nơi tưởng niệm sự kiện đau thương, mà còn phải mang giá trị giáo dục cho tương lai. Vì vậy, dù là nỗi đau, chúng ta vẫn buộc phải đưa vào tư liệu thì công trình mới thực sự trọn vẹn ý nghĩa.
Về các vấn đề tại thực địa, hiện trạng cây xanh như cây sứ, cổ thụ cần được đánh giá song song với các biệt thự cổ. Với công nghệ hiện nay, TP HCM có đủ năng lực để di dời các cây lớn đến vị trí phù hợp trong khuôn viên mà không cần chặt bỏ. Đối với các biệt thự cổ, có thể giữ lại vài căn để làm nơi trưng bày, kết hợp không gian kiến trúc cảnh quan trong nhà và ngoài trời. Khu trưng bày nên tổ chức cho khách tham quan theo tiến trình của đại dịch, từ khi bùng phát đến khi kết thúc. Đối với tuyến hẻm phía sau, như đã đề cập về phương án mở rộng lấn về phía đất dự án, cần kết hợp trồng hàng cây xanh tạo "bình phong" để vừa bảo đảm sự tôn nghiêm vừa tránh ảnh hưởng đến đời sống người dân phía đối diện.
Để khu tưởng niệm thật sự ý nghĩa và giá trị, ý tưởng thiết kế tổng thể ban đầu là vô cùng quan trọng. Ý tưởng này phải đưa ra được giải pháp, bố cục chi phối toàn bộ các công trình kiến trúc, từ đó định hình phương án tổ chức không gian hợp lý nhất. Ngoài ra, theo chỉ đạo của lãnh đạo TP HCM, dự án cũng phải tính toán đầy đủ các dịch vụ tiện ích, hậu cần như bãi giữ xe. Cần có nghiên cứu, thiết kế đầy đủ từ ý tưởng, phê duyệt kỹ lưỡng rồi mới triển khai.
Tóm lại, việc quy hoạch và thiết kế đòi hỏi phải vận dụng đa dạng các giải pháp nghệ thuật và kiến trúc để tái hiện một cách sâu sắc toàn bộ sự kiện đã diễn ra. Mục tiêu tối thượng là tạo được sự đồng cảm mãnh liệt, để người xem hiểu được những khó khăn, vất vả, sự hy sinh của các lực lượng tuyến đầu và cả những mất mát, đau thương của nhân dân. Có như vậy, các thế hệ mai sau khi nhìn lại mới có thể thấu hiểu trọn vẹn những gì đã diễn ra trong quá khứ để biến đó thành sức mạnh góp phần xây dựng TP HCM ngày càng phồn vinh, thịnh vượng.
TSKH-KTS Ngô Viết Nam Sơn:
Không nên bi lụy mà cần lắng đọng
Đây phải là một không gian mở, nhân văn, có sự kết nối hài hòa với quần thể 7 biệt thự di sản nhà chú Hỏa và khu đô thị giáo dục lân cận. Trọng tâm của công trình là việc ghi nhớ nạn nhân một cách sâu sắc và hình thức truyền tải không nên bi lụy mà cần lắng đọng, ghi nhận tinh thần đoàn kết của cả nước, vượt ra khỏi phạm vi TP HCM.
Về giải pháp cụ thể, cần cải tạo một biệt thự thành Bảo tàng COVID-19, đồng thời kết hợp việc ghi danh nạn nhân giữa bia tưởng niệm truyền thống với công nghệ số để người thân có thể gửi gắm ký ức. Để bảo đảm chất lượng, sự đồng thuận của cộng đồng và biến nơi đây thành một di sản cảm xúc, kiến nghị tổ chức 2 cuộc thi về quy hoạch chỉnh trang toàn khu và thiết kế công trình biểu tượng, bảo tàng.
TS Võ Kim Cương, nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TP HCM:
Làm công viên trước
Quyết định làm công viên và đài tưởng niệm COVID-19 tại số 1 Lý Thái Tổ là "tuyệt vời và táo bạo", vì đã ưu tiên không gian cộng đồng và ý nghĩa nhân văn thay vì lợi ích kinh tế.
Về việc triển khai, công viên có thể làm nhanh để phục vụ người dân trước Tết 2026. Tuy nhiên, đài tưởng niệm là công trình trăm năm, không nên vội vàng mà cần thêm thời gian lấy ý kiến, thiết kế kỹ lưỡng.
S.Nhung - Q.Anh
Nơi nỗi đau hóa sức sống
Các nước châu Âu, châu Á và Mỹ phát triển khu tưởng niệm nạn nhân COVID-19 thành những trung tâm văn hóa, sinh hoạt cộng đồng, góc đọc sách và không gian xanh...
Những địa điểm này không chỉ tưởng nhớ người đã khuất mà còn thúc đẩy sự chữa lành, giáo dục và gắn kết xã hội, biến nỗi đau thành sức sống chung. Bergamo, nằm ở miền Bắc Ý, là một trong nhiều cộng đồng trên toàn cầu xây dựng đài tưởng niệm để tưởng nhớ những nạn nhân COVID-19. Nhiều cây xanh được trồng tại Công viên Trucca, đối diện bệnh viện bị quá tải ở giai đoạn đầu đại dịch. Đây là "đài tưởng niệm sống", cây cối tạo ô xy, tượng trưng cho sự sống. Thị trưởng TP Bergamo Giorgio Gori chọn ý tưởng này vì nó gần gũi, cảm xúc và không cần khắc tên trong khi một số gia đình trồng hoa hồng quanh cây để nhớ người thân. Theo hãng tin AP, khánh thành năm 2021, đài tưởng niệm Bergamo Memorial Grove (Khu rừng Ký ức) trở thành nơi yên bình cho các chuyến dã ngoại gia đình, yoga và lễ tưởng niệm hằng năm.
Tương tự, Bức tường Tưởng niệm dọc bờ sông Thames ở thủ đô London - Anh nay đã thành khu vực thu hút người chạy bộ, du khách và học sinh tham gia các buổi kể chuyện, trình diễn ánh sáng vào dịp kỷ niệm. Bắt nguồn từ truyền thống tưởng niệm sau Thế chiến thứ nhất, những mô hình này nhấn mạnh tính tiếp cận như không gian xanh tổ chức sự kiện mà không làm mất đi tính thiêng liêng.
Tại Ấn Độ, một đài tưởng niệm trực tuyến do bác sĩ và các nhà hoạt động xã hội khởi xướng từ năm 2021 cho phép mọi người tri ân người thân qua mạng. Không dừng lại ở đó, nhiều khu vườn cộng đồng ở Delhi được trồng cây tưởng niệm, kèm theo những nhà chòi nhỏ xinh để người dân ngồi chia sẻ câu chuyện vượt qua COVID-19. Ở Thái Lan, chùa Wat Pa Silawat gần thủ đô Bangkok, nơi từng chìm trong khói hỏa táng suốt năm 2021, giờ đây là không gian đa năng, ngoài nghi thức tụng kinh, nơi đây tổ chức thiền, lễ hội văn hóa, lớp học xóa mù chữ cho trẻ em và các buổi hướng dẫn trồng hoa sen. Gia đình đến viếng người thân vừa tưởng nhớ vừa tham gia hoạt động, biến nỗi buồn thành sự sẻ chia. Tại Vũ Hán - Trung Quốc, nơi đại dịch bùng phát đầu tiên, các khu cách ly cũ năm 2021 được biến thành nơi triển lãm. Người dân có thể đến đọc sách và tưởng niệm nạn nhân COVID-19.
Tại Mỹ, khu tưởng niệm Trái tim Rami tại Trang trại Cộng đồng Allaire, bang New Jersey nay còn là địa điểm tổ chức lễ hội thu hoạch, hội chợ sách và nhóm hỗ trợ tang quyến. Tại Jersey City - Mỹ, Công viên Skyway có khu vực tưởng niệm nạn nhân COVID-19 cũng tổ chức các hoạt động cho người dân địa phương như phiên chợ cuối tuần.
X.Mai
TIN NÓNG
Phố cổ Hội An tấp nập khách nước ngoài sau lũ lịch sử
Quảng Ninh tiếp tục tổ chức concert 30.000 khán giả
Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19: Lời nhắc nhớ gửi đến tương lai
Quán nướng có chó giống game 'Quán phở anh Hai' tuyển thêm nhân viên
Kỳ quan độc nhất vô nhị ở vườn quốc gia nổi tiếng bậc nhất Australia
TPHCM có thêm tuyến buýt 2 tầng ngắm các di sản văn hóa
TIN MỚI
Đêm nghệ thuật 'Đất mẹ yêu thương'
Văn học dành cho thiếu nhi: Cần chạm vào cảm xúc trẻ thơ
Vì sao Vinhomes Green Paradise là ứng viên sáng giá của '7 Kỳ quan Đô thị Tương lai'?
Khi cựu chiến binh 'ra quân' bảo vệ môi trường
Chi Pu lọt top Nhà lãnh đạo tiên phong U35 châu Á
Nghệ sĩ Kiều Hưng qua đời
Sập tòa tháp xây từ thời Trung cổ tại Italy
Lễ hội Thatluang - điểm hẹn văn hóa và du lịch đặc sắc của Lào
