Khu thương mại tự do - động lực mới cho TP.HCM - Bài 1: Thời cơ vàng đã đến

LTS: Sau sáp nhập, TP.HCM bước vào giai đoạn tái định vị mang tính lịch sử - không chỉ là trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước mà là siêu đô thị 14 triệu dân, cửa ngõ hội nhập của đất nước và khu vực. Trong bối cảnh đó, việc sửa đổi, nâng cấp Nghị quyết 98 trở nên cấp thiết để mở khóa những mô hình phát triển đột phá, đặc biệt là khu thương mại tự do (FTZ) - “chìa khóa vàng” kết nối cảng biển, sân bay, tài chính và công nghiệp trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Một FTZ kiểu mẫu, thể chế vượt trội không chỉ giúp TP.HCM bứt phá thành trung tâm logistics, thương mại và đổi mới sáng tạo của Đông Nam Á, mà còn tạo động lực lan tỏa phát triển cho toàn vùng phía Nam và cả nước, góp phần định vị vị thế của Việt Nam trong mạng lưới siêu đô thị toàn cầu.

Sau khi sáp nhập TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu, TP.HCM mới trở thành siêu đô thị 14 triệu dân - nơi hội tụ tiềm lực để phát triển khu thương mại tự do (FTZ) thế hệ mới. Đây được kỳ vọng sẽ là đòn bẩy quan trọng giúp TP thu hút dòng vốn đầu tư, nâng cấp hạ tầng logistics và mở rộng hội nhập quốc tế, tận dụng tối đa vị thế trung tâm logistics của cả nước và khu vực. Nhưng để đạt mục tiêu này còn nhiều việc phải làm.

Nền tảng đã sẵn sàng

TS Huỳnh Thanh Điền, chuyên gia kinh tế, nhìn nhận rằng sau sáp nhập, TP.HCM mang lợi thế vượt trội nhưng cũng đứng trước áp lực rất lớn. Áp lực đó đòi hỏi TP phải phát huy tối đa vai trò dẫn dắt vùng, xứng đáng với vị thế siêu đô thị.

Theo ông Điền, TP.HCM cần định vị lại vai trò: Không chỉ là một địa phương phát triển, mà phải là trung tâm chủ trì chuỗi giá trị sản xuất công nghiệp vùng. Vai trò này bao trùm từ khâu thiết kế, nghiên cứu phát triển, thu hút vốn đến tổ chức sản xuất thông minh và xuất khẩu ra thị trường toàn cầu.

Trong chiến lược đó, việc hình thành FTZ là một phần quan trọng, không thể tách rời của chiến lược công nghiệp mới. Hơn nữa, FTZ cần được nhanh chóng thực hiện để tạo hệ sinh thái đồng bộ, kết nối trực tiếp với trung tâm tài chính quốc tế đang được xúc tiến. Nếu FTZ khơi thông dòng chảy hàng hóa vật chất thì trung tâm tài chính quốc tế chính là nơi luân chuyển dòng vốn.

Ở góc độ thu hút đầu tư, mô hình FTZ được kỳ vọng sẽ tạo động lực tăng trưởng đột phá cho TP.HCM trong việc thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chất lượng cao.

Tàu hàng ra vào khu vực cảng Cái Mép - Thị Vải. Ảnh: KHÁNH NAM

TS Bùi Duy Tùng, giảng viên kinh tế ĐH RMIT Việt Nam, tin tưởng kịch bản này. Ông dẫn kinh nghiệm từ Trung Quốc với 22 khu PFTZ (khu thương mại tự do thí điểm) của nước này đã thu hút 28,25 tỉ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực tế, chiếm đến 24,3% tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài toàn quốc.

“Điều đặc biệt quan trọng là các nghiên cứu sử dụng dữ liệu từ 273 TP tại Trung Quốc cho thấy FTZ có tác động tích cực và đáng kể trong việc thúc đẩy dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào khu vực” - TS Tùng nhấn mạnh.

Với TP.HCM, lợi thế cũng không nhỏ. TS Tùng cho rằng siêu đô thị này đang hội tụ ba lợi thế then chốt hiếm có là cảng biển nước sâu Cái Mép - Cần Giờ (cửa ngõ hàng hải quốc tế), trung tâm tài chính quốc tế (cửa ngõ dòng vốn) và một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đang hình thành (cửa ngõ công nghệ và tri thức). Sự hội tụ của ba trụ cột này sẽ tạo nên sức hút vượt trội, khác biệt so với các FTZ thông thường chỉ tập trung vào ưu đãi thuế và đất đai.

Giải bài toán chi phí, tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu

Từ góc độ doanh nghiệp (DN), ông Nguyễn Thanh Tuấn, Chủ tịch Công ty TNHH Vận chuyển thương mại Blue Sea, chia sẻ rằng mục đích chính của FTZ là giúp cảng biển, sân bay loại bỏ các trở ngại đối với thương mại. Những trở ngại này chính là thuế quan cao và các quy định hải quan phức tạp.

Theo ông Tuấn, một trong những ưu điểm lớn nhất của hệ thống này là tốc độ quay vòng tàu và máy bay nhanh hơn. Điều này đạt được thông qua việc giảm bớt thủ tục kiểm tra hải quan, cùng khả năng cho phép DN chế tạo, hoàn thiện và lưu trữ hàng hóa tự do ngay tại khu vực cảng. Hiện nay, chi phí logistics đang chiếm hơn 20% giá thành sản phẩm, bào mòn nghiêm trọng sức cạnh tranh của DN Việt.

“Chính vì thế, đề xuất về FTZ tại TP.HCM, đặc biệt khi tích hợp được cảng Cái Mép, là một lời giải trực tiếp cho bài toán chi phí. Khu này đầu tư gần cảng biển, sân bay sẽ giúp DN rút ngắn thời gian và giảm đáng kể chi phí vận chuyển” - ông Tuấn nói. Ông tin rằng khi có FTZ, hàng hóa lưu thông nhanh hơn, DN Việt sẽ có cơ hội tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu chủ động hơn.

Cuộc đua với thời gian và thể chế

Nền tảng đã có, kỳ vọng đã rõ nhưng con đường từ bản thảo đến hiện thực của FTZ là một cuộc đua đòi hỏi tốc độ và sự đột phá về tư duy thể chế. TS Tùng lưu ý về kinh nghiệm quốc tế khi các FTZ ven biển (như mô hình Cái Mép - Cần Giờ) thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài rất mạnh nhưng có thể vô tình tạo hiệu ứng lan tỏa tiêu cực đến các khu vực lân cận trong nội địa. “Do đó, ngay từ đầu cần có cơ chế phối hợp liên vùng hiệu quả” - ông Tùng đề xuất. Với bối cảnh siêu đô thị đã hợp nhất, cơ chế phối hợp này càng phải chặt chẽ để đảm bảo sự phát triển đồng đều.

Một vấn đề mấu chốt khác, theo TS Tùng là chất lượng nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài quan trọng hơn số lượng. Mục tiêu của FTZ không phải là thu hút đầu tư bằng mọi giá, mà là lọc được các tập đoàn đa quốc gia mang theo công nghệ tiên tiến, quản trị hiện đại, tạo hiệu ứng lan tỏa kiến thức cho DN địa phương.

Để làm được điều này, chìa khóa nằm ở khung pháp lý đặc thù. Theo TS Tùng, các nghiên cứu cho thấy FTZ thành công nhất là những nơi có môi trường kinh doanh vượt trội, sức mạnh phát triển kinh tế và năng lực đổi mới cởi mở. May mắn là với Nghị quyết 98 và các cơ chế đặc thù, TP.HCM hoàn toàn có thể trở thành điểm đến hàng đầu cho dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài chất lượng cao, hướng tới mục tiêu trung tâm tài chính khu vực và trung tâm logistics thông minh của Đông Nam Á.

Tuy nhiên, TS Huỳnh Thanh Điền lại nêu ra một cảnh báo về yếu tố thời gian. “Chúng ta phải chú trọng những bài học quan trọng từ quốc tế. Trong đó phải tính toán tới các ưu tiên về hạ tầng kết nối, các ưu đãi vượt trội... và cơ chế cho hàng hóa trung chuyển phải là dễ dàng nhất” - ông Điền góp ý.

Vị chuyên gia này đặc biệt nhấn mạnh về sự cạnh tranh khốc liệt từ các quốc gia láng giềng. Việc này cần thúc đẩy nhanh chóng, bởi nếu chúng ta bỏ lỡ thời điểm vàng này, dòng chảy đầu tư trực tiếp nước ngoài chất lượng cao lại đổ về Singapore và dĩ nhiên khi đó Việt Nam sẽ mất đi một thời cơ chiến lược để bứt phá.

Cụm cảng Cái Mép- Thị Vải, TP.HCM

THU HÀ - QUANG HUY