Khu công nghệ cao Hòa Lạc hướng tới vị thế trung tâm khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo hàng đầu quốc gia Bài 2: Vì sao 'hạt nhân công nghệ' vẫn chưa bứt phá?

Hạ tầng - điểm nghẽn lớn nhất

Dù mang khát vọng trở thành trung tâm khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo hàng đầu cả nước, Khu CNC Hòa Lạc vẫn đang phải đối mặt với nhiều điểm nghẽn cũ kéo dài qua nhiều năm.

Theo phản ánh của các nhà đầu tư, điểm nghẽn lớn nhất đến nay vẫn nằm ở hạ tầng. Sự chậm trễ và thiếu đồng bộ trong đầu tư hạ tầng khoa học kỹ thuật, hạ tầng kết nối và hạ tầng xã hội như hệ thống nhà ở, dịch vụ cả trong lẫn ngoài khu khiến khả năng thu hút chuyên gia, nhà khoa học và lao động chất lượng cao bị hạn chế đáng kể. Nhiều doanh nghiệp tại Khu CNC Hòa Lạc cho biết, họ đang thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực, nhất là ở các lĩnh vực chiến lược như AI, vi mạch, tự động hóa, vật liệu mới… nhưng khó tuyển vì môi trường hạ tầng chưa đủ hấp dẫn để giữ chân nhân tài.

Trung tâm dữ liệu của VNPT tại Khu CNC Hòa Lạc.

Ông Vũ Xuân Hùng, Trưởng Ban Quản lý các Khu công nghệ cao và Khu công nghiệp TP. Hà Nội, cho biết, mặc dù đã có một số tuyến đường kết nối, song trục giao thông từ Khu CNC Hòa Lạc vào trung tâm Hà Nội và các khu vực lân cận vẫn chưa thực sự thuận tiện. Ùn tắc vào giờ cao điểm diễn ra thường xuyên, khiến việc di chuyển của chuyên gia, kỹ sư và người lao động trở nên mệt mỏi; còn hoạt động vận chuyển hàng hóa bị kéo dài thời gian, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sản xuất. Khả năng kết nối với các đầu mối giao thông lớn như cảng biển hay sân bay quốc tế cũng còn hạn chế, tạo thêm một “nút thắt” cho logistics và xuất nhập khẩu - yếu tố đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp công nghệ cao.

Ngay nội khu, hạ tầng kỹ thuật như điện, nước, viễn thông dù đã được đầu tư nhưng vẫn chưa thật sự ổn định. Các sự cố chập điện, mất nước hoặc gián đoạn đường truyền vẫn xảy ra, ảnh hưởng đến những hoạt động có yêu cầu rất cao về tính liên tục, như vận hành dây chuyền tự động hay thử nghiệm công nghệ mới. Trong ngành công nghệ cao, chỉ một trục trặc nhỏ cũng có thể kéo theo chi phí lớn và đây là rủi ro mà không nhà đầu tư nào muốn chấp nhận.

Cũng theo Trưởng ban Vũ Xuân Hùng, “Hòa Lạc chưa thực sự hình thành một khu đô thị khoa học và công nghệ sống động, hấp dẫn, mà vẫn mang tính chất của một khu công nghiệp đơn thuần, thiếu các tiện ích đô thị cần thiết để giữ chân nhân tài”. Nhà ở cho chuyên gia còn thiếu; trường học, bệnh viện, trung tâm thương mại hay không gian giải trí phát triển chậm và rời rạc. Nhiều kỹ sư trẻ, sau thời gian làm việc, buộc phải di chuyển hàng chục cây số mỗi ngày để quay về nội đô - một trải nghiệm trái ngược hoàn toàn với mô hình “sống, làm việc, nghiên cứu” vốn phổ biến tại các khu công nghệ cao trên thế giới.

Sức bật đầu tư chưa đạt kỳ vọng

Là Khu CNC cao đầu tiên của cả nước, Hòa Lạc đến nay vẫn thiếu vắng những dự án FDI quy mô lớn, có khả năng dẫn dắt công nghệ và kéo theo chuỗi doanh nghiệp vệ tinh. Dòng vốn bị lệch về các dự án sản xuất, trong khi nguồn lực dành cho R&D, giáo dục hay dịch vụ công nghệ cao lại rất hạn chế. Điều này khiến khu không hình thành được một chuỗi giá trị công nghệ sâu, đúng nghĩa một “đô thị khoa học” như mục tiêu ban đầu.

Điểm nghẽn lớn nhất đến nay của Khu CNC Hòa Lạc nằm ở hạ tầng.

Sự mất cân đối ngành nghề cũng càng làm suy giảm sức cạnh tranh. Công nghệ thông tin chiếm tới 46% tổng số dự án, nhưng các lĩnh vực công nghệ chiến lược khác như công nghệ sinh học, vật liệu mới, tự động hóa - vốn là trụ cột của công nghệ cao thế hệ mới, lại chiếm tỷ lệ đầu tư rất khiêm tốn. Một hệ sinh thái công nghệ cao chỉ thực sự mạnh khi các lĩnh vực cốt lõi phát triển đồng bộ và tạo ra hiệu ứng cộng hưởng, điều mà Hòa Lạc vẫn chưa chạm tới.

Không chỉ thiếu cân đối về ngành, sự liên kết nội bộ giữa các doanh nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học cũng còn lỏng lẻo. Các đơn vị nghiên cứu hoạt động rời rạc, ít kết nối với doanh nghiệp; trong khi doanh nghiệp lại thiếu mạng lưới chuyên gia, phòng thí nghiệm dùng chung và hệ thống hỗ trợ R&D. Sự thiếu kết dính này khiến chuỗi giá trị không liền mạch, hạn chế khả năng tham gia vào chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu trong khi đây là điều kiện tiên quyết để một khu công nghệ cao cất cánh.

Hệ quả là hiệu quả R&D và chuyển giao công nghệ còn thấp. Ít có công trình nghiên cứu mang tính đột phá, số lượng viện nghiên cứu còn mỏng, trong khi tốc độ chuyển nghiên cứu vào ứng dụng thực tiễn chậm.

Để một hệ sinh thái công nghệ cao vận hành, không thể thiếu “dòng máu” đổi mới sáng tạo. Thế nhưng tại Hòa Lạc, hệ sinh thái startup vẫn còn non trẻ, thiếu các quỹ đầu tư mạo hiểm, thiếu cố vấn quốc tế, thiếu không gian thử nghiệm chính sách (sandbox) và thiếu các trung tâm hỗ trợ mạnh. Các yếu tố này khiến dòng chảy ý tưởng mới chưa đủ mạnh để tạo ra những doanh nghiệp công nghệ cao có sức bật khu vực.

Những hạn chế trên không đứng riêng lẻ mà đan cài vào nhau như những mắt xích: hạ tầng yếu làm khó thu hút nhân tài; thiếu nhân tài khiến đầu tư không mạnh; đầu tư không mạnh làm R&D yếu; R&D yếu khiến hệ sinh thái đổi mới khó hình thành. Vòng xoáy này kéo Hòa Lạc chậm lại đáng kể so với kỳ vọng của Hà Nội và cả nước.

Khu CNC đầu tiên cả nước nhưng không có ưu đãi vượt trội

Ông Vũ Xuân Hùng, Trưởng Ban Quản lý các Khu công nghệ cao và Khu công nghiệp TP. Hà Nội, thẳng thắn nhìn nhận: dù ngay từ đầu Hòa Lạc được xác định là hạt nhân của đô thị khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhưng cách quy hoạch và đầu tư hạ tầng trong nhiều năm qua vẫn đi theo mô hình truyền thống của khu công nghệ cao - tách rời, khép kín, chia ô chức năng riêng biệt. Quy hoạch của khu chưa gắn kết với hệ thống hạ tầng chung của đô thị vệ tinh tương lai, khiến Hòa Lạc bị “đứt gãy” khỏi không gian phát triển vùng. Cách tiếp cận này đã lỗi nhịp so với xu hướng mới trên thế giới, nơi các khu công nghệ cao chuyển mạnh sang mô hình mở, gắn với đô thị, dịch vụ, đời sống.

“Cách quy hoạch ấy không chỉ tạo ra những bất tiện về kỹ thuật, mà còn làm hạn chế đáng kể vai trò hạt nhân lan tỏa mà Hòa Lạc được kỳ vọng đảm nhiệm. Thay vì trở thành “điểm tụ” khoa học công nghệ kéo theo một đô thị hiện đại, xanh, thông minh, Hòa Lạc lại bị bó hẹp trong cấu trúc một khu công nghiệp mở rộng, chưa tạo ra lực hút đủ mạnh đối với vùng phụ cận”, Trưởng ban Vũ Xuân Hùng nhìn nhận.

Đi cùng với sự phân mảnh trong quy hoạch, các hạng mục hạ tầng kỹ thuật và xã hội triển khai chậm và thiếu đồng bộ. Giải phóng mặt bằng vướng mắc kéo dài, nguồn vốn ngân sách phân bổ không đủ và không kịp thời, công tác tổ chức đầu tư bị chia nhỏ, không thống nhất. Tất cả những yếu tố này khiến tiến độ hoàn thiện hạ tầng của Hòa Lạc chậm hơn nhiều so với yêu cầu phát triển của một trung tâm công nghệ cao cấp quốc gia.

Đặc biệt, chính sách ưu đãi, vốn được xem là “động lực” thu hút nhà đầu tư, cũng chưa tạo được sự khác biệt. Là khu CNC đầu tiên của cả nước, Hòa Lạc lại không sở hữu các ưu đãi vượt trội so với các khu công nghiệp, khu kinh tế khác. Một số cơ chế đặc thù được kiến nghị nhiều năm vẫn chậm ban hành; trong khi những ưu đãi hiện hành chưa đủ mạnh để hấp dẫn các tập đoàn công nghệ lớn, những trung tâm R&D quy mô vùng hay đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học quốc tế.

Cơ chế quản lý còn mang “dấu ấn hành chính”, chưa phù hợp với đặc thù của hoạt động khoa học công nghệ vốn đòi hỏi sự linh hoạt, chấp nhận rủi ro và khả năng thử nghiệm mô hình mới. Việc thiếu các không gian thử nghiệm chính sách, thiếu các quỹ đầu tư mạo hiểm, thiếu liên kết giữa viện, trường, doanh nghiệp khiến Hòa Lạc chưa tạo ra được dòng chảy đổi mới mạnh mẽ như các khu công nghệ cao trên thế giới.

Các mục tiêu lớn đến năm 2030 và tầm nhìn 2045 đang mở ra một hướng đi đầy triển vọng. Câu hỏi đặt ra lúc này không phải Hòa Lạc có thể phát triển hay không mà là: làm thế nào để Hòa Lạc vượt qua chuỗi điểm nghẽn kéo dài, khơi thông dòng vốn chất lượng cao, kích hoạt hệ sinh thái R&D, thu hút nhân tài và trở thành trái tim của kinh tế tri thức Việt Nam?

Hà Lan