Không ít đề tài dù được phê duyệt nhưng 1-2 năm sau mới được nhận kinh phí

.t1 { max-width: 100%; }

Một trong những nhiệm vụ, giải pháp cụ thể đặt ra tại Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là: Khẩn trương sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện đồng bộ các quy định pháp luật về khoa học, công nghệ, đầu tư, đầu tư công, mua sắm công, ngân sách nhà nước, tài sản công, sở hữu trí tuệ, thuế,… để tháo gỡ các điểm nghẽn, rào cản, giải phóng các nguồn lực, khuyến khích, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia, phát triển nguồn nhân lực; đơn giản hóa tối đa các thủ tục hành chính; giao quyền tự chủ trong sử dụng kinh phí nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ.

Đây được xem là một bước tiến quan trọng, góp phần định hướng chiến lược tạo động lực bứt phá, từ đó mở ra triển vọng mới cho các cơ sở giáo dục đại học trong việc đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, công nghệ gắn với đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Đơn giản hóa quy trình thương mại hóa sẽ thúc đẩy NCKH

Nhiều chuyên gia và nhà khoa học nhận định Nghị quyết 57 xây dựng hướng đi đột phá khi tạo điều kiện tháo gỡ các rào cản về nguồn lực, đồng thời thiết lập một cơ chế đầu tư linh hoạt, minh bạch, quan trọng hơn là đặt nền tảng cho một hệ sinh thái khoa học công nghệ năng động, để đổi mới sáng tạo có thể phát huy vai trò trung tâm đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, trong bối cảnh mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Trong bức tranh chung về đổi mới sáng tạo quốc gia, vai trò của các trường đại học ngày càng được nhìn nhận như một mắt xích quan trọng trong việc thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học gắn với nhu cầu thực tiễn. Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trung Cang - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kiên Giangcho biết: Hoạt động nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ tại cơ sở giáo dục đại học đã ghi nhận đạt được nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, một số thách thức về quá trình thương mại hóa các kết quả nghiên cứu vẫn đối mặt với không ít rào cản, đòi hỏi những giải pháp đồng bộ và đột phá hơn nữa.

Ảnh minh họa: Trường Đại học Kiên Giang.

Mọi kết quả nghiên cứu sử dụng ngân sách nhà nước đều được xác lập là tài sản công, chịu sự quản lý bởi Luật Quản lý, sử dụng tài sản công. Theo Nghị định 70/2018/NĐ-CP, bước định giá là yêu cầu bắt buộc trước khi các tài sản khoa học và công nghệ được đưa vào quá trình thương mại hóa.

Song, do tính chất đặc thù của tài sản trí tuệ khiến các phương pháp định giá thông thường không dễ để có thể phát huy hiệu quả, trở thành lực cản trong quá trình khai thác và chuyển giao công nghệ. Ngoài ra, thủ tục xin chuyển giao quyền sở hữu kết quả nghiên cứu từ cơ quan chủ quản hiện vẫn còn phức tạp, kéo dài nhiều quy trình, khiến việc đưa thành tựu khoa học vào ứng dụng cho thực tiễn bị chậm tiến độ.

Bên cạnh đó, quy trình phê duyệt và cấp kinh phí cho các nhiệm vụ khoa học, công nghệ còn vướng mắc về mặt nhiều thủ tục rườm rà, ảnh hưởng đến tiến độ nghiên cứu. Không ít đề tài dù đã được phê duyệt vẫn phải mất từ 1 đến 2 năm mới được ký hợp đồng và nhận kinh phí, khiến việc giải ngân bị chậm trễ, tác động trực tiếp tới hiệu quả triển khai.

Mặt khác, trước đó rủi ro trong nghiên cứu khoa học chưa được hệ thống pháp lý hiện hành thừa nhận. Theo quy định của Luật Khoa học và Công nghệ, mỗi nhiệm vụ nghiên cứu buộc phải có sản phẩm đầu ra cụ thể, tạo ra áp lực lớn đối với các nhà khoa học, khiến đội ngũ nghiên cứu lo ngại với những đề xuất mang tính đột phá có thể không đạt được kết quả như kỳ vọng. Điều này khiến nhiều người ngần ngại đề xuất các hướng nghiên cứu đổi mới, từ đó vô tình kìm hãm tinh thần sáng tạo cho sự tiến bộ của khoa học.

Nhằm thúc đẩy hoạt động khoa học, công nghệ và thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu trong các trường đại học, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trung Cang đưa ra một số giải pháp như:

Bộ Khoa học và Công nghệ cần sớm ban hành cơ chế đặc thù trong định giá tài sản trí tuệ, cũng như đơn giản hóa quy trình thương mại hóa các kết quả nghiên cứu sử dụng ngân sách nhà nước, nhằm tháo gỡ nút thắt chuyển giao và đưa sản phẩm khoa học vào thực tiễn.

Bộ Giáo dục và Đào tạo nên tổ chức các khóa học bồi dưỡng, tập huấn về khai thác và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, góp phần giúp các trường nâng cao hiệu quả chuyển giao công nghệ.

Ngoài ra, cần sớm thiết lập cơ chế tự động chuyển giao quyền sở hữu kết quả nghiên cứu cho cơ quan chủ trì, tạo điều kiện thuận lợi để tiếp tục khai thác và ứng dụng vào thực tiễn. Sự cần thiết của việc rà soát, điều chỉnh các quy định liên quan đến rủi ro trong nghiên cứu khoa học, để chấp nhận và đánh giá hợp lý những đề tài mang tính đổi mới nhưng chưa đạt kết quả như kỳ vọng. Đây sẽ là cú hích quan trọng giúp các nhà khoa học tự tin theo đuổi các hướng đi đột phá, góp phần thúc đẩy sự phát triển năng động và bền vững của nền khoa học công nghệ trong nước.

Ảnh minh họa: Trường Đại học Kiên Giang.

Tháo gỡ tâm lý lo ngại để các nhà khoa học mạnh dạn triển khai những hướng đi đột phá

Cùng chia sẻ về vấn đề này, Thạc sĩ Phan Văn Hiệp – giảng viên Khoa Kỹ thuật - Công nghệ, Trường Đại học Văn Hiến, người đã có nhiều sáng chế cùng đề tài nghiên cứu khoa học giá trị và thành công nhất là máy sấy đa năng sử dụng năng lượng mặt trời – cho hay: Trong lĩnh vực nghiên cứu ứng dụng, quá trình hiện thực hóa từ một ý tưởng khoa học thành sản phẩm thương mại phục vụ đời sống và sản xuất của con người đòi hỏi phải trải qua rất nhiều giai đoạn. Trong đó, giai đoạn thử nghiệm thực tế luôn ẩn chứa nhiều rủi ro từ các yếu tố khách quan mà cá nhân, tổ chức chủ trì không thể nào lường trước hết được.

Đây chính là một trong những rào cản của quá trình thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học. Ràng buộc về trách nhiệm dân sự, hình sự trong trường hợp thử nghiệm thất bại, đặc biệt đối với các đề tài sử dụng ngân sách nhà nước, khiến nhà khoa học và đơn vị chủ trì e ngại. Quy định miễn trừ trách nhiệm trong trường hợp thử nghiệm công nghệ mới theo Nghị quyết 57 được kỳ vọng sẽ góp phần tháo gỡ tâm lý lo ngại, tạo điều kiện để các nhà khoa học và tổ chức chủ trì mạnh dạn triển khai những hướng đi đột phá.

Ảnh minh họa: Trường Đại học Văn Hiến.

Với quy định mang tính đổi mới tư duy này của Nghị quyết 57 sẽ khuyến khích các nhà khoa học mạnh dạn dấn thân, dám nghĩ, dám làm và sẵn sàng đảm nhận nhiệm vụ khi tiếp cận nguồn ngân sách nhà nước đầu tư cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Sự bảo đảm về mặt pháp lý trong trường hợp thất bại sẽ giúp đội ngũ yên tâm hơn khi triển khai các ý tưởng mới, đồng thời xem đó là cơ hội học hỏi, tích lũy kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng cho những nhiệm vụ tiếp theo.

Hơn nữa, đối với các đề tài, dự án nghiên cứu sử dụng ngân sách nhà nước, đơn vị chủ trì có năng lực đưa sản phẩm ra thị trường lại không được quyền sở hữu, còn cơ quan sở hữu theo quy định thì lại thiếu điều kiện để triển khai thương mại hóa. Sự chồng chéo về trách nhiệm này là một trong những nguyên nhân có thể khiến hiệu quả thương mại hóa các kết quả nghiên cứu còn hạn chế.

Theo đó, Nghị quyết 57 đã thẳng thắn nhìn nhận và tháo gỡ bất cập này bằng việc cho phép, đồng thời khuyến khích các tổ chức chủ trì và nhà khoa học được quyền sử dụng kết quả nghiên cứu để thương mại hóa ra thị trường. Đây được xem là bước đột phá quan trọng, góp phần gỡ bỏ một trong những rào cản lớn nhất trong quá trình đưa các sản phẩm nghiên cứu khoa học vào thực tiễn.

Thầy Hiệp tin tưởng rằng với tinh thần của Nghị quyết 57 sẽ có rất nhiều các đề tài, dự án nghiên cứu được thương mại hóa thành công, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách trong nghiên cứu khoa học, từ đó góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Theo lãnh đạo của một trường đại học phía Nam, bên cạnh những thành tựu nổi bật trong đào tạo và nghiên cứu khoa học của các cơ sở giáo dục, công tác này vẫn phải đối mặt với không ít rào cản về cơ chế và chính sách trong phát triển khoa học và công nghệ.

Ảnh minh họa: Trường Đại học Văn Hiến.

Một là, nhiều trường đại học hiện nay còn hạn chế về nguồn lực đầu tư cho nghiên cứu khoa học, gặp khó khăn trong việc thu hút nhân tài và xây dựng đội ngũ nghiên cứu chất lượng cao. Bên cạnh đó, quy trình tài chính còn phức tạp, thiếu linh hoạt, như trong chi tiêu ngân sách cho các đề tài khoa học, cũng là yếu tố ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả triển khai các dự án.

Hai là, mặc dù mối liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp ngày càng được quan tâm, nhưng hiệu quả trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học chưa thực sự được phát huy đúng mức. Hiện nay, các bộ phận quan hệ doanh nghiệp tại nhiều cơ sở giáo dục chủ yếu tập trung hỗ trợ sinh viên thực tập và tìm kiếm việc làm, trong khi hợp tác nghiên cứu và chuyển giao công nghệ với doanh nghiệp vẫn còn mờ nhạt. Điều này dẫn đến tình trạng nhiều đề tài nghiên cứu thiếu sự gắn kết với nhu cầu thực tiễn, hạn chế về tính ứng dụng và khả năng thương mại hóa.

Ba là, nguồn nhân lực chuyên trách trong lĩnh vực thương mại hóa sản phẩm khoa học công nghệ và quản lý dự án tại nhiều trường đại học còn khá mỏng, khiến nhiều kết quả nghiên cứu khó có điều kiện tiếp cận thị trường, tạo rào cản trong quá trình chuyển giao và ứng dụng kết quả nghiên cứu. Trên thực tế, một số dự án nghiên cứu giàu tiềm năng đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội trong khu vực nhưng lại chưa thể triển khai do những vướng mắc liên quan đến Luật Đầu tư công, dù được các cơ sở đào tạo chuẩn bị kỹ lưỡng từ nhiều năm.

Song song với đó, một giải pháp thiết thực được đề xuất là cần tháo gỡ các rào cản thể chế để thúc đẩy hợp tác quốc tế trong đào tạo và nghiên cứu. Việc đơn giản hóa thủ tục trong quá trình phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp nước ngoài sẽ góp phần mở rộng mạng lưới hợp tác khoa học - công nghệ, nâng cao năng lực nghiên cứu, đồng thời tạo điều kiện cho giảng viên, sinh viên và nghiên cứu sinh tiếp cận với môi trường học thuật hiện đại và tiên tiến.

Diệu Dương