Không gian ven sông - chìa khóa tái sinh đô thị hiện đại

Pháp - di sản và không gian công cộng bên sông Seine

Paris vốn dựa vào sông Seine như huyết mạch thương mại và đời sống xã hội từ thời Trung cổ, khi các chợ, cầu và bến thuyền mọc lên sát mép nước. Nhưng từ thế kỷ 19, quá trình công nghiệp hóa và mở rộng giao thông đã khiến TP dần quay lưng với dòng sông, các tuyến đường lớn chiếm chỗ không gian tiếp cận, khiến người dân ít khi sinh hoạt gần mặt nước.

Đến năm 2002, dưới nhiệm kỳ Thị trưởng Bertrand Delanoë, Paris khởi xướng chương trình Paris Plages, tạm thời đóng cửa một số tuyến đường ô tô ven sông để biến thành “bãi biển nhân tạo” với cát, cây xanh, ghế nghỉ và các hoạt động văn hóa ngoài trời vào mùa hè.

Chương trình này có sự đồng hành của doanh nghiệp tư nhân, tiêu biểu như công ty Lafarge từng tài trợ cát trong nhiều năm. Theo ước tính từ chính quyền Paris, sự kiện mùa hè này thường thu hút từ 3 - 4 triệu lượt khách mỗi năm, biến nó thành điểm nhấn du lịch - văn hóa đặc trưng trong giai đoạn cao điểm du lịch.

Sông Seine trở thành không gian sinh hoạt cộng đồng và điểm nhấn văn hóa của Paris. Ảnh: bateaux-mouches.fr

Sau đó, Paris tiếp tục triển khai dự án Parc Rives-de-Seine nhằm chuyển đổi lâu dài các tuyến đường ô tô bên bờ sông thành công viên đi bộ, kết hợp vườn nổi, không gian triển lãm, sân chơi và quán cà phê.

Dù vậy, việc thu hẹp không gian cho xe cơ giới từng gây tranh cãi dữ dội, bởi trước đó có tới hàng chục nghìn xe chạy qua mỗi ngày. Các nhóm hưởng lợi đã phản đối mạnh mẽ, từ chủ cửa hàng cho đến người dân ngoại ô phải đi làm bằng ô tô. Ngoài ra, TP còn phải đối mặt với chi phí cải tạo lớn và vấn đề xử lý ô nhiễm nước sông kéo dài nhiều thập kỷ.

Bên cạnh khó khăn, Paris vẫn kiên định với nguyên tắc hạn chế xây dựng công trình kiên cố sát bờ sông, ưu tiên công viên, bến thuyền và lối đi bộ, đồng thời giữ gìn tầm nhìn mở ra cảnh quan di sản đã được UNESCO công nhận.

Nhà nghiên cứu đô thị Jean-Marc Offner nhận xét rằng không gian ven sông cho thấy rõ triết lý phát triển của Paris, đó là không cần những công trình đồ sộ mà chỉ với các cải tạo nhỏ nhưng thiết thực cũng có thể tạo ra hiệu quả lớn, miễn là có sự tham gia và đồng thuận của cộng đồng.

Cách tiếp cận này giúp bờ sông Seine vừa giữ được giá trị lịch sử, vừa trở thành không gian sống gần gũi, gắn bó mật thiết với cư dân thủ đô.

Hàn Quốc - hồi sinh sông Cheonggyecheon và hành lang xanh sông Hàn

Seoul từng phớt lờ sông Cheonggyecheon khi dòng sông bị lấp để xây dựng đường cao tốc vào thập niên 1960. Qua thời gian, khu trung tâm ngày càng đông đúc, ô nhiễm không khí gia tăng, hiệu ứng đảo nhiệt đô thị trở nên nghiêm trọng và việc tiếp cận mặt nước trở thành xa xỉ.

Trong bối cảnh ấy, vào năm 2005, chính quyền TP quyết định dỡ bỏ tuyến cao tốc dài khoảng 6km và khôi phục dòng chảy tự nhiên, đồng thời phát triển công viên ven sông, nhằm biến sông Cheonggyecheon thành “lá phổi xanh” giữa lòng đô thị.

Quyết định này được xem là đáp ứng nhu cầu cấp thiết khôi phục môi trường, giảm ô nhiễm, cải thiện vi khí hậu và trả lại không gian sinh hoạt cho người dân.

Theo Viện Phát triển Đô thị Seoul, sau khi dự án hoàn thành, nhiệt độ khu vực ven kênh thấp hơn 3 - 4°C so với các tuyến phố lân cận, nồng độ bụi mịn giảm 35% và hệ sinh thái thủy sinh hồi phục rõ rệt.

Các phép đo cho thấy tại điểm dòng nước, nhiệt độ thấp hơn nơi khác tới gần 10°C trong mùa hè, giúp cải thiện đáng kể chất lượng không khí và giảm hiệu ứng đảo nhiệt.

Ở quy mô rộng hơn, sông Hàn được quy hoạch thành hành lang xanh liền mạch với nhiều công viên lớn, tiêu biểu như Yeouido Hangang. Mỗi năm, khu vực này đón khoảng 8 triệu lượt khách. Bờ sông là nơi diễn ra các hoạt động thể thao, lễ hội và du lịch sinh thái. Không chỉ vậy, sông Hàn còn mang ý nghĩa biểu tượng trong đời sống văn hóa thủ đô, gắn liền với hình ảnh Seoul trong mắt cả cư dân lẫn du khách quốc tế.

Những sự kiện lớn diễn ra bên sông như lễ hội pháo hoa, triển lãm nghệ thuật ngoài trời hay các cuộc thi thể thao đã biến dòng Hàn thành không gian văn hóa cộng đồng đặc trưng.

Quá trình thực hiện những dự án cải tạo ven sông ban đầu vấp phải lo ngại về ùn tắc khi cao tốc bị tháo dỡ. Tuy nhiên theo thời gian, người dân chuyển dần sang sử dụng phương tiện công cộng, giảm áp lực giao thông và thay đổi hành vi đô thị.

Hyung Min Kim, giảng viên cao cấp ngành Quy hoạch đô thị tại Đại học Melbourne, từng nhận xét rằng những dự án cải tạo như Cheonggyecheon thể hiện rõ cách một thành phố có thể kết hợp phục hồi môi trường với nâng cao chất lượng sống đô thị. Theo ông, việc đưa thiên nhiên trở lại trung tâm TP đồng thời giúp hình thành lối sống bền vững và tạo bản sắc mới cho cộng đồng. Nhận định này phản ánh rõ tác động lâu dài của dự án: từ một dòng sông ô nhiễm, Cheonggyecheon và sông Hàn nay trở thành biểu tượng của sự đổi mới đô thị, là không gian kết nối văn hóa, sinh thái và cộng đồng, đồng thời minh chứng cho tầm nhìn dài hạn của Hàn Quốc trong xây dựng thành phố vì con người.

Mỹ - mô hình kết hợp kinh tế, văn hóa và giải trí

Chicago là một trong những TP tiên phong của Mỹ trong việc biến không gian ven sông thành động lực phát triển kinh tế và đời sống cộng đồng. Dự án Chicago Riverwalk, được triển khai nhiều giai đoạn từ đầu thập niên 2000 và hoàn tất mở rộng vào năm 2016, đã chuyển đổi các đoạn bờ sông vốn dành cho giao thông và bến kỹ thuật thành lối đi bộ, quảng trường, khu ẩm thực và không gian văn hóa.

TP đã đầu tư hơn 100 triệu USD vào công trình Chicago Riverwalk. Theo số liệu của Sở Du lịch Chicago, riêng Riverwalk mang lại doanh thu du lịch trực tiếp hơn 50 triệu USD mỗi năm và trở thành một trong những điểm đến nổi bật, thu hút cả người dân lẫn du khách. Ngoài tác động kinh tế, dự án còn gia tăng giá trị bất động sản ven sông, góp phần tái sinh khu trung tâm vốn trước đây ít được chú ý.

Tại New York, công viên Hudson River Park được xây dựng từ năm 1998 trải dài gần 7km dọc bờ Tây Manhattan, với tổng vốn đầu tư hơn 1 tỷ USD. Đây hiện là công viên ven sông lớn nhất tại Mỹ, kết hợp đường đi bộ, đường xe đạp, sân thể thao, bến thuyền cộng đồng và nhiều không gian công cộng đa chức năng.

Dự án Hudson River Park giúp thay đổi bộ mặt Manhattan và tái kết nối cư dân với sông Hudson, vốn từng bị ô nhiễm và bị ngăn cách bởi đường cao tốc West Side. Các khảo sát cho thấy, hàng chục triệu lượt khách tham quan Hudson River Park mỗi năm, biến nơi đây thành một trung tâm văn hóa - giải trí ngoài trời, nơi diễn ra lễ hội, biểu diễn nghệ thuật, các giải thể thao cộng đồng và hoạt động giáo dục môi trường.

Amanda Burden, nguyên Giám đốc Sở Quy hoạch TP New York, từng nhấn mạnh rằng không gian công cộng chính là yếu tố khiến đô thị vận hành hiệu quả. Khi được quy hoạch tốt, chúng giúp người dân cảm thấy gắn kết, được truyền cảm hứng và có ý thức về bản thân như một phần của cộng đồng.

Hoàng Nam