Không để học sinh, sinh viên đơn độc trên mạng xã hội - Bài 2: Vừa là nạn nhân, vừa là chủ thể của hành vi

Lời dẫn: Ngày 22/8/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (Nghị quyết số 71-NQ/TW). Nghị quyết có tính chất dẫn đường cho sự nghiệp giáo dục, đào tạo trong kỷ nguyên mới. Đáng chú ý, Nghị quyết nêu rõ: "Thực hiện các giải pháp ngăn ngừa, hạn chế tối đa những ảnh hưởng tiêu cực từ cơ chế thị trường, truyền thông, mạng xã hội (MXH)".

Loạt bài của Báo Pháp luật Việt Nam bước đầu nêu lên thực trạng sử dụng MXH trong học sinh, sinh viên (HS, SV) hiện nay. Từ đó, gợi mở những giải pháp cần thiết để phát huy mặt tốt, hạn chế mặt tiêu cực của MXH đối với giới trẻ - chủ nhân tương lai của đất nước.

Nở rộ trào lưu xấu, thử thách độc, thông tin sai sự thật

Trong kỷ nguyên số "bùng nổ", MXH không chỉ đơn thuần là nơi kết nối, giao lưu, chia sẻ mà ngày càng trở thành “người thầy ngầm” tác động, định hình hành vi, lối sống, nhất là với giới trẻ. Rõ ràng, không phải bài học nào từ không gian mạng cũng mang lại giá trị tích cực. Những cú lừa đội lốt “thử thách”, những trào lưu tiêu cực vẫn đang ngày ngày cuốn các em vào vòng xoáy nguy hiểm, để lại nhiều hậu quả.

Một trong những ví dụ rõ ràng nhất là trào lưu “bắt pen” (pass out challenge) từng xuất hiện trên tiktok và nhanh chóng lan truyền trong cộng đồng HS tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Đây không phải một trò chơi đơn thuần, mà là hành vi gây tác động trực tiếp lên hệ tuần hoàn và thần kinh của người khác. Theo đó, một người sẽ dùng tay ấn mạnh vào hai bên động mạch cảnh của người chơi cho tới khi họ choáng váng, mất thăng bằng, thậm chí ngất xỉu.

Mục đích đơn giản chỉ là để… trải nghiệm cảm giác “lâng lâng” như đang bay, thứ mà nhiều bạn trẻ cho là “ảo giác dễ chịu” mà không cần dùng đến chất kích thích.

Ảnh chụp màn hình các video "bắt pen" từng nở rộ trên tiktok.

Điều đáng nói, phần lớn các em tham gia đều xuất phát từ tâm lý tò mò, muốn thử cho biết, hoặc bị cuốn theo tâm lý đám đông khi thấy bạn bè mình tham gia rồi đăng tải video lên MXH nhận được hàng trăm lượt tương tác. Tuy nhiên hậu quả lại vượt xa tưởng tượng, có em sau trò chơi rơi vào trạng thái mất ý thức tạm thời, nôn ói, suy hô hấp (do thiếu máu não), thậm chí có thể dẫn đến ngất xỉu, đột quỵ.

Tương tự, những trào lưu như bẻ đồ long đao - loại dụng cụ có lực gập từ 20 đến 120kg nhưng lại được dùng để “thử sức” với… trẻ nhỏ, hay trò “đóng cửa dọa ma” khiến nhiều em bé ám ảnh tâm lý. Một số trò chơi thoạt nhìn như những “clip vui” hay “điệu nhảy đáng yêu”, nhưng lại tiềm ẩn nguy cơ tổn thương sức khỏe tinh thần và thể chất nghiêm trọng.

Thách thức lớn nhất là việc học sinh tiểu học tiếp xúc quá sớm và quá nhiều với MXH mà thiếu kỹ năng tự bảo vệ mình. Các em dễ bị ảnh hưởng bởi nội dung không phù hợp lứa tuổi, dễ bắt chước hành vi sai lệch trên mạng. Đặc biệt, một số phụ huynh lại xem tiktok, youtube như “người trông trẻ” mà không giám sát nội dung, điều này về lâu dài ảnh hưởng cả đến hành vi, ngôn ngữ và thái độ học tập của các em.
- Cô Phạm Thị Vân - giáo viên Trường Tiểu học Lũng Hòa, xã Vĩnh Thành, tỉnh Phú Thọ.

Trên MXH cũng không thiếu những clip của những nhân vật được xưng là "giang hồ mạng", cổ súy lối sống sùng bái vật chất, vẻ đẹp chớp nhoáng với nhiều hành vi sai lệch; những clip liên quan đến gian lận, tiêu cực thi cử...

Theo các chuyên gia tâm lý, não bộ của trẻ vị thành niên chưa phát triển hoàn thiện vùng kiểm soát hành vi và cảm xúc. Điều này khiến các em dễ bị hấp dẫn bởi các "cú hích" dopamine tức là khoái cảm đến từ lượt “like”, “view”, hay cảm giác được chú ý trên mạng xã hội. Chính điều này khiến việc “đu trend” trở thành một dạng “chạy theo đám đông ảo” mà không lường được hậu quả.

Không ít HS, SV đã trở thành nạn nhân của bạo lực mạng, với những bình luận ác ý, video xúc phạm hoặc thông tin nhạy cảm bị phát tán có thể để lại hậu quả nặng nề hơn cả những lời nói ngoài đời thật.

Vụ việc đau lòng tại tỉnh Bình Dương đầu năm 2024 là một ví dụ điển hình. Bé gái P.T.N.Q bị dụ dỗ quay video nhạy cảm qua MXH, rồi bị đối tượng đe dọa phát tán clip. Dù Q. van xin, cầu cứu nhưng cũng không được tha, cuối cùng đã treo cổ tự tử. Nỗi đau này không chỉ dừng lại ở MXH, mà trở thành thảm kịch thật cho cả một gia đình.

Bên cạnh những trào lưu nguy hiểm đội lốt “giải trí”, MXH còn đang trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho các thủ đoạn lừa đảo tinh vi nhắm vào giới trẻ. Đơn cử như vụ việc của nam sinh L.N.Đ. T. (Đắk Lắk), 18 tuổi, bị các đối tượng giả danh công an gọi video, dọa liên quan đến rửa tiền ma túy, rồi ép gọi mẹ để yêu cầu chuộc người với giá gần 500 triệu đồng.

Rất may, vụ việc được lực lượng công an can thiệp kịp thời, nhưng rõ ràng, việc thiếu kỹ năng nhận diện thông tin xấu độc và tâm lý hoảng loạn khi đối mặt với những mặt trái từ MXH đã khiến nhiều em trở thành "con mồi" dễ dàng của các băng nhóm tội phạm công nghệ cao.

…và trở thành chủ thể “tạo” ra những hành vi lệch chuẩn

Từ những ví dụ trên có thể thấy, nhiều HS, SV đã trở thành nạn nhân của MXH. Nhưng điều đáng lo ngại hơn, là ngày càng nhiều trường hợp, các em không chỉ là nạn nhân mà trở thành người tạo ra các hành vi lệch chuẩn, thậm chí vi phạm pháp luật mà không nhận thức được đầy đủ hậu quả.

Một câu chuyện đau lòng xảy ra vào tháng 3/2024 tại thị xã An Khê (tỉnh Gia Lai) là minh chứng rõ ràng. Chỉ vì một bình luận trên facebook, hai nữ sinh đã xảy ra mâu thuẫn, rồi hẹn nhau “giải quyết” bằng bạo lực. Trong lúc xô xát, một em rút dao và đâm chết bạn ngay trên đường phố.

Trước vành móng ngựa, nữ sinh gây án không ngừng khóc, chỉ biết nghẹn ngào nói: “Em không nghĩ mọi chuyện lại đi xa đến vậy.” Nhưng khi những cảm xúc nhất thời đã trôi qua, mạng sống đã mất, và nỗi đau của gia đình nạn nhân thì không gì bù đắp nổi.

Mới đây, ngày 14/10/2025, tại khu vực ngã tư Thái Phù, xã Sóc Sơn (Hà Nội), nhóm 6 thiếu niên điều khiển xe máy đã chặn đầu em N.D.T (SN 2010) khi em đi ngược chiều. Sau đó, các đối tượng ép em T. đến đình làng thôn Song Mai, bắt em quỳ xuống xin lỗi rồi dùng tay chân đấm, đá vào người nạn nhân. Chưa dừng lại ở đó, nhóm này còn sử dụng điện thoại quay lại toàn bộ sự việc và đăng video lên MXH tiktok.

Chỉ một ngày sau, xuất phát từ mâu thuẫn trên MXH, nhóm này tiếp tục tìm em N.Đ.H (SN 2010) để “giải quyết”. Khi đến gần khu vực Trường Đại học Thủ Đô, các đối tượng chặn xe của em H. và đưa em đến khu tái định cư thuộc thôn Dược Hạ. Tại đây, các em bắt H. quỳ bò dưới đường, dùng điện thoại quay lại video H. phải xin lỗi, đồng thời đấm đá nạn nhân. Tối cùng ngày, video tiếp tục được đăng lên tiktok.

Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an TP. Hà Nội đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với hai đối tượng N.Q.A (SN 2008) và P.T.Đ (SN 2007).

Ngày 20/10/2025, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an TP. Hà Nội đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với hai đối tượng N.Q.A (SN 2008) và P.T.Đ (SN 2007, cùng trú tại huyện Sóc Sơn) để điều tra về hành vi “Làm nhục người khác” và “Gây rối trật tự công cộng”. Các đối tượng còn lại do chưa đủ 16 tuổi nên được bàn giao cho gia đình và chính quyền địa phương để tiếp tục giáo dục, quản lý.

Vụ việc gây bức xúc mạnh trong dư luận không chỉ bởi tính chất bạo lực, mà còn vì sự tính toán lạnh lùng của các em vừa thực hiện hành vi làm nhục người khác, vừa quay phim đăng tải lên MXH để tìm kiếm sự chú ý. Dường như, các em không nhận thức được hành vi vi phạm của mình mà ngược lại còn coi đó như một "thành tích", "chiến công" để quay, share, lan tỏa rộng rãi...

MXH bên cạnh việc mang lại lợi ích vô cùng to lớn thì cũng là nơi tồn tại nhiều thông tin sai lệch, tiêu cực, thậm chí độc hại. Bên cạnh đó, hiện tượng SV sao nhãng học tập, lệ thuộc vào MXH, bị ảnh hưởng bởi các “trend” hoặc thần tượng ảo đang diễn biến ngày càng phức tạp và rõ rệt.
Ngoài ra, vấn đề an toàn thông tin, sức khỏe tâm thần cũng như hiện tượng “bắt nạt”, tấn công trên MXH cũng khiến nhiều SV bị áp lực, căng thẳng, thậm chí có dấu hiệu khép mình hoặc hành xử thiếu kiểm soát do bị ảnh hưởng từ thế giới ảo. Đây là thách thức không nhỏ với công tác giáo dục toàn diện hiện nay.
- Tiến sĩ Nguyễn Quang Hưng, Phó trưởng phòng Quản lý sinh viên và học viên, trường Đại học Hùng Vương.

Khi hành vi sai lệch được biến thành công cụ “câu view”, “gây sốt”, thì MXH đã không còn là nơi giải trí vô hại, mà trở thành nơi khuếch đại lệch chuẩn.

Không chỉ bạo lực, không ít HS, SV còn chủ động chia sẻ các nội dung phản cảm như khoe thân, thách thức nguy hiểm, sử dụng ngôn ngữ tục tĩu… để thu hút sự chú ý. Điều đáng buồn là không ít em xem đó như cách “khẳng định cái tôi”, càng sốc càng nổi, càng nổi càng có giá trị. Khi được hỏi, các em thường trả lời: “Chỉ là vui thôi mà”, hoặc “ai cũng làm vậy cả”. Đây là biểu hiện rõ ràng của hiện tượng “bình thường hóa lệch chuẩn”, khi những hành vi tiêu cực không còn bị coi là lệch lạc, mà dần trở nên chấp nhận được trong mắt các bạn trẻ.

Hay một sự việc khác. Thông tin từ Công an tỉnh Phú Thọ, ngày 14/10/2025, Công an xã Xuân Viên đã ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính 3,75 triệu đồng đối với P.X.T. (SN 2009, trú tại xã Xuân Viên) về hành vi “Đăng tải, chia sẻ thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự và nhân phẩm của cá nhân”.

Trước đó, Công an xã Xuân Viên phát hiện tài khoản tiktok “Idol Y. L” đăng tải đoạn video có nội dung sai sự thật, xuyên tạc, xúc phạm uy tín của Ban Giám hiệu và Trường THCS Xuân Thủy. Kết quả xác minh cho thấy P.X.T. là người sử dụng điện thoại cá nhân cắt ghép, chỉnh sửa và lồng ghép nội dung bịa đặt vào đoạn video, sau đó đăng tải lên MXH nhằm mục đích bôi nhọ, hạ thấp uy tín của Hiệu trưởng và Trường THCS Xuân Thủy. Tại cơ quan Công an, T. thừa nhận do mâu thuẫn cá nhân nên đã thực hiện hành vi trên.

Từ việc HS, SV bị xử phạt hành chính đến xử lý hình sự là những ví dụ cho thấy những tác động tiêu cực của MXH. Không gian mạng đã trở thành xu thế không thể đảo ngược. Và các em vẫn sẽ “sống” trong đó. Do đó, việc giúp giới trẻ nói chung, HS, SV nói riêng biết “miễn dịch với độc tố”, sống chủ động, tích cực trong không gian mạng là điều vô cùng cần thiết… (còn nữa)

Tiến sĩ Nguyễn Quang Hưng- Phó trưởng phòng Quản lý sinh viên và học viên, trường Đại học Hùng Vương cho biết: Thực tế đã có một số trường hợp SV bị tác động tiêu cực bởi mạng xã hội. Ví dụ, có SV mải mê sử dụng MXH trong giờ học, dẫn đến giảm sút kết quả học tập. Một số em bị ảnh hưởng bởi tin giả, tin sai lệch, từ đó nảy sinh tâm lý hoang mang, nghi ngờ. Cũng có những em tham gia bình luận hoặc chia sẻ các nội dung tiêu cực, không phù hợp thuần phong mỹ tục, gây ảnh hưởng đến hình ảnh cá nhân và tập thể lớp.
Đáng chú ý, có trường hợp sinh viên bị các đối tượng xấu dẫn dắt, lừa đảo trên mạng theo dạng giả du học để khống chế, bắt chuyển khoản với số tiền lớn, gây thiệt hại về kinh tế cho gia đình, gây ảnh hưởng đến việc học tập và rèn luyện của các em.

Xuân Trường - Thanh Hà