Không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế đơn thuần

Ngày 28/2/2025, Quốc hội thảo luận báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành".

Tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết số 130/2024/QH15 về Chương trình giám sát của Quốc hội năm 2025, trong đó quyết định giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.

Việc Quốc hội lựa chọn giám sát tối cao việc thực hiện chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường và dành thời gian một ngày thảo luận tại kỳ họp cuối cùng của nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV mang nhiều ý nghĩa chiến lược cả về chính trị, lập pháp và phát triển bền vững.

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực đã mang lại nhiều kết quả tích cực, thể hiện qua việc Chính phủ và các địa phương ban hành hơn 500 văn bản hướng dẫn thi hành, thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu. Môi trường được xác định là một trong ba trụ cột "Kinh tế - Xã hội - Môi trường" để phát triển bền vững.

Nhiều chỉ tiêu quan trọng đã đạt và vượt kế hoạch đề ra tại Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, như tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị, tỷ lệ khu công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải tập trung, và tỷ lệ che phủ rừng. Các nguồn thải lớn được kiểm soát chặt chẽ, không để xảy ra sự cố môi trường lớn, và nhiều dự án lớn được kiểm soát chặt chẽ về môi trường đã đi vào vận hành, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế.

Công tác quản lý chất thải có nhiều chuyển biến, tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tăng dần, đạt 97,26% ở đô thị và 80,5% ở nông thôn vào năm 2024. Công tác ứng phó với biến đổi khí hậu có chuyển biến tích cực...

Tuy nhiên, việc thực hiện Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 vẫn còn một số hạn chế, bất cập. Tình trạng ô nhiễm môi trường vẫn còn diễn biến phức tạp, đặc biệt là ô nhiễm không khí tại các thành phố lớn...

Để tăng cường công tác bảo vệ môi trường, báo cáo giám sát nhấn mạnh một số giải pháp đột phá, bao gồm đổi mới tư duy và hoàn thiện thể chế, chính sách về bảo vệ môi trường và tổ chức thực thi quyết liệt, hiệu lực, hiệu quả.

Theo đó, cần tiếp tục quán triệt sâu sắc quan điểm phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường là trung tâm xuyên suốt trong tư duy, tầm nhìn và định hướng phát triển bền vững đất nước. Thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn, thực hiện chuyển đổi xanh thông qua cơ chế, chính sách khuyến khích nghiên cứu, phát triển công nghệ thân thiện môi trường, công nghiệp môi trường, dịch vụ môi trường, mua sắm xanh, năng lượng tái tạo.

Kinh tế hóa môi trường, thiết lập cơ chế định giá tài nguyên, chi trả dịch vụ hệ sinh thái và nâng cao hiệu quả của công cụ thuế môi trường, phí môi trường, hạn ngạch phát thải.

Tăng cường, đa dạng hóa nguồn lực cho bảo vệ môi trường, hỗ trợ hoạt động chuyển đổi xanh, giảm phát thải khí nhà kính, phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, công nghệ mới không phát thải, công nghệ lưu trữ năng lượng, thu giữ và sử dụng carbon thông qua các cơ chế tài chính linh hoạt.

Hoàn thiện và triển khai hiệu quả các công cụ kinh tế trong bảo vệ môi trường, huy động nguồn lực tư nhân, các nguồn lực khác thông qua công cụ tài chính xanh như trái phiếu xanh, tín dụng xanh để triển khai dự án đầu tư xanh, dự án bảo vệ môi trường.

Đoàn giám sát cho rằng cần tổng kết, đánh giá việc thực hiện và đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, trình Quốc hội xem xét, thông qua đầu nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI. Trước tiên, xem xét sửa đổi ngay một số điều của Luật này tại Kỳ họp thứ 10 để góp phần khơi thông nguồn lực, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội.

Cần tổ chức rà soát, đánh giá và cập nhật, điều chỉnh các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch có liên quan đến bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu để đáp ứng yêu cầu "mở rộng và kiến tạo không gian phát triển mới", tăng trưởng kinh tế trên cơ sở bảo đảm nguyên tắc không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế đơn thuần.

Phát biểu thảo luận, các đại biểu chỉ rõ điểm nghẽn về các quy định liên quan đến nguồn lực tài chính, tỷ lệ chi ngân sách cho bảo vệ môi trường hiện nay còn thấp so với yêu cầu thực tiễn. Đại biểu đề nghị cần nâng tỷ trọng chi ngân sách cho bảo vệ môi trường lên tối thiểu tăng 30% so với hiện tại. Cần có lộ trình tăng mức chi từ ngân sách nhà nước cho bảo vệ môi trường nói chung và xử lý nước thải sinh hoạt nói riêng với mức đề xuất từ 1,5 đến 2% tổng chi ngân sách nhà nước.

Chính phủ cần ban hành Chính sách tài chính xanh quốc gia, phát hành trái phiếu khí hậu, thành lập Quỹ xanh địa phương và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch.

Theo đại biểu, môi trường là yếu tố nền tảng không thể thay thế, là hạ tầng thiết yếu cho phát triển. Môi trường quyết định tính bền vững, không phải tốc độ tăng trưởng. Cần tiếp tục thể chế hóa nguyên tắc môi trường là trụ cột bắt buộc trong 3 trụ cột phát triển bền vững, trong đó tập trung phát triển công nghiệp môi trường như một ngành kinh tế độc lập...

Nội dung đầy đủ bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 44-2025 phát hành ngày 03/11/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

https://vneconomy.vn/don-doc-tap-chi-kinh-te-viet-nam-so-43-2025.htm

Đức Phan