Không chủ quan với dịch sốt xuất huyết

Thông tin về dịch sốt xuất huyết tại Việt Nam, trao đổi bên lề Tọa đàm trực tuyến “Hướng tới không còn ca tử vong do sốt xuất huyết: Hiệu lực phòng bệnh bằng giải pháp tích hợp” do Báo Sức khỏe và Đời sống và Công ty TNHH Dược phẩm Takeda Việt Nam tổ chức, giới chuyên gia dịch tễ cảnh báo, nếu không triển khai quyết liệt các biện pháp phòng ngừa, dịch bệnh có thể bùng phát mạnh trong thời gian tới, gây ra gánh nặng lớn cho hệ thống y tế.

Sốt xuất huyết, căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đã và đang là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng toàn cầu, đặc biệt tại Việt Nam

PGS-TS.Phạm Quang Thái, Phó Trưởng khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương cho hay, mặc dù mùa mưa chỉ mới bắt đầu, nhưng sốt xuất huyết đã ghi nhận hơn 20.000 ca tại Việt Nam tính đến thời điểm giữa năm 2025.

Nhìn vào bức tranh toàn cầu, tính đến giữa năm 2025, dù chưa vào cao điểm mùa dịch, thế giới đã ghi nhận tới 3 triệu ca mắc sốt xuất huyết, trong đó có khoảng 1.000 ca tử vong.

Tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ lưu hành cao nhất. Trên bản đồ dịch tễ, Việt Nam là một vùng đỏ đậm, thể hiện mức độ lưu hành cao và đóng góp đáng kể vào tổng số ca bệnh trong khu vực.

Hiện nay, Việt Nam đã ghi nhận hơn 20.000 ca mắc sốt xuất huyết và 5 ca tử vong. So với những năm trước, số ca mắc hiện tại chưa cao, nhưng không thể chủ quan. “Mùa mưa mới bắt đầu, nếu không có biện pháp phòng chống quyết liệt, số ca bệnh sẽ tăng rất nhanh,” chuyên gia cảnh báo.

Mặc dù tỷ lệ tử vong hiện tại thấp, nhưng số lượng bệnh nhân nhập viện gia tăng sẽ đẩy hệ thống y tế vào tình trạng quá tải. Với số lượng ca nhập viện lớn, các ca nặng và nguy kịch có thể chiếm tới 20%. Khi đó, mọi nỗ lực điều trị sẽ bị áp lực rất lớn.

Bài học từ các quốc gia như Brazil cho thấy, khi số ca mắc vượt mốc 1 triệu - 3 triệu, số ca tử vong có thể tăng lên hàng ngàn, bất chấp hệ thống y tế không yếu kém. Do đó, mục tiêu “không có tử vong do sốt xuất huyết” chỉ khả thi nếu kiểm soát được số ca mắc ngay từ đầu.

Từ sau năm 2017, dịch sốt xuất huyết tại Việt Nam có xu hướng không theo chu kỳ ổn định. Mỗi năm đều có nguy cơ cao, bất kể năm trước đó có bùng phát hay không. “Sau đỉnh điểm 2017, nhiều người nghĩ dịch sẽ lắng xuống, nhưng 2018 đến 2023 vẫn ghi nhận số ca rất cao, riêng 2024 có hơn 140.000 ca,” chuyên gia nói.

Trả lời câu hỏi của phóng viên về dự báo tình hình dịch năm 2025, theo ông Thái, điều này phụ thuộc rất nhiều vào ý thức của người dân, hành động của chính quyền địa phương và năng lực dự báo, giám sát tại chỗ.

Gần đây, Việt Nam đã bắt đầu triển khai tiêm chủng vắc-xin sốt xuất huyết thế hệ mới. Đây là vắc-xin sống giảm độc lực, hoạt động theo cơ chế bắt chước virus thật để kích hoạt miễn dịch tự nhiên.

Theo chuyên gia, với hơn 300.000 liều vắc-xin sốt xuất huyết đã được tiêm tại Việt Nam, hiện chưa ghi nhận phản ứng nghiêm trọng. Hiệu quả bảo vệ của vắc-xin này được ghi nhận khá cao khi giảm 80% nguy cơ mắc bệnh và 90% nguy cơ nhập viện trong vòng 12-18 tháng sau tiêm.

Thậm chí 5 năm sau khi tiêm, miễn dịch vẫn duy trì ở mức tốt. Hiện chưa có khuyến cáo cần tiêm nhắc lại sau khi tiêm đủ 2 mũi, mũi 2 cách mũi 1 là 3 tháng.

Mặc dù hiệu quả cao, vắc-xin không thể thay thế hoàn toàn các biện pháp phòng bệnh truyền thống. “Muỗi truyền bệnh không chỉ lây sốt xuất huyết mà còn có thể truyền nhiều bệnh khác. Không có vắc-xin nào bảo vệ 100%, nên vẫn cần phòng muỗi đốt, loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, và chủ động đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu nghi ngờ,” ông Thái khuyến cáo.

Sốt xuất huyết, căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đã và đang là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng toàn cầu, đặc biệt tại Việt Nam. Trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp và quanh năm, việc Bộ Y tế Việt Nam chính thức phê duyệt vắc-xin phòng sốt xuất huyết đầu tiên của Takeda đã mang lại hy vọng lớn cho công cuộc phòng chống và kiểm soát căn bệnh này.

Theo bác sỹ Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC, virus Dengue có 4 tuýp huyết thanh khác nhau. Một người có thể mắc sốt xuất huyết nhiều lần trong đời với các tuýp virus khác nhau, thậm chí lần mắc thứ hai có nguy cơ diễn biến nặng hơn lần đầu.

Điều này là do khi nhiễm lần đầu, cơ thể tạo miễn dịch với tuýp đó nhưng có thể không kéo dài suốt đời và chỉ bảo vệ tạm thời từ vài tháng đến 1-2 năm chống lại các tuýp huyết thanh khác.

Sốt xuất huyết gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như tụt huyết áp, suy tim, suy thận, sốc mất máu, suy đa tạng, xuất huyết não, hôn mê.

Đặc biệt, bệnh có nguy cơ trở nặng vào giai đoạn hết sốt (từ ngày thứ 3 đến thứ 5 của bệnh), khiến người bệnh dễ chủ quan. Các đối tượng có nguy cơ trở nặng cao hơn khi mắc sốt xuất huyết bao gồm trẻ nhỏ, phụ nữ có thai, người mắc các bệnh mãn tính và người béo phì. Với phụ nữ mang thai, sốt xuất huyết còn có thể gây suy thai, sinh non, thậm chí thai chết lưu.

Được biết, mỗi năm, Việt Nam ghi nhận hàng trăm nghìn trường hợp mắc sốt xuất huyết, với hàng chục đến hàng trăm ca tử vong. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá sốt xuất huyết là một trong 10 gánh nặng y tế toàn cầu và xếp ở mức độ 3 (mức cao nhất) về khẩn cấp y tế.

Việc kiểm soát nguồn lây của sốt xuất huyết rất khó khăn, bởi 80% người mắc bệnh có thể không biểu hiện triệu chứng hoặc có triệu chứng không rõ ràng, nhưng vẫn có khả năng lây nhiễm. Tình trạng bệnh nặng cũng khó dự đoán trước và có thể phát triển mà không có dấu hiệu cảnh báo rõ ràng.

Hiện nay, khi sốt xuất huyết chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu và trọng tâm là phát hiện sớm và điều trị các triệu chứng, WHO kêu gọi bên cạnh truyền thông nâng cao nhận thức về bệnh, kiểm soát vector lây truyền và giám sát chặt chẽ dịch bệnh, người dân cần tiêm chủng vắc-xin để phòng bệnh hiệu quả.

Trong bối cảnh đó, vắc-xin sốt xuất huyết Qdenga do hãng dược phẩm Takeda, Nhật Bản sản xuất tại Đức, đã trở thành vắc-xin sốt xuất huyết đầu tiên được phê duyệt tại Việt Nam vào tháng 5/2024.

Vắc-xin này phòng đầy đủ 4 tuýp huyết thanh virus gây bệnh gồm DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Phác đồ tiêm 2 mũi cách nhau 3 tháng, áp dụng cho trẻ từ 4 tuổi trở lên đến người lớn.

Vắc-xin Qdenga là kết quả của 45 năm nghiên cứu và phát triển, được thử nghiệm dựa trên dữ liệu từ hơn 28.000 người tham gia. Vắc-xin sử dụng khung di truyền của tuýp DEN-2 giảm độc lực để đảm bảo bao phủ đầy đủ các tuýp còn lại, đặc biệt DEN-2 là tuýp virus thường gây bệnh nặng.

Tại các quốc gia lưu hành dịch có số ca mắc và tử vong cao như Brazil và Argentina, vắc-xin Qdenga đã được triển khai tiêm trong chương trình tiêm chủng cộng đồng. Tại Indonesia, vắc-xin này cũng đã được đưa vào chương trình tiêm chủng cấp tỉnh của 3 thành phố thuộc 2 tỉnh ghi nhận số ca mắc cao.

Các nghiên cứu và thực tiễn triển khai tiêm chủng đều cho thấy vắc-xin Qdenga an toàn và cho hiệu quả phòng ngừa cao đối với bất kỳ tuýp huyết thanh virus nào gây ra.

Đặc biệt, không có bằng chứng về sự gia tăng mức độ nặng của bệnh, không tăng nguy cơ nhập viện và không có trường hợp tử vong nào liên quan đến vắc-xin ở những người được tiêm, bất kể tình trạng nhiễm sốt xuất huyết ban đầu của họ.

D.Ngân