Khơi thông các điểm nghẽn nhằm nâng cao hiệu quả vốn ODA và vay ưu đãi

Hội thảo phổ biến Nghị định số 242/2025/NĐ-CP về quản lý và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vay ưu đãi nước ngoài, ngày 3/10. (Ảnh: Vietnam+)

Với mục tiêu hoàn thiện hành lang pháp lý, tháo gỡ vướng mắc và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 242/2025/NĐ-CP về quản lý và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vay ưu đãi nước ngoài.

Theo đó, Bộ Tài chính đã tổ chức Hội thảo phổ biến Nghị định vào ngày 3/10 và thu hút được sự tham gia đông đảo của các bộ, ngành, địa phương và đối tác phát triển.

Những rào cản cần khơi thông

Nghị định 242 có hiệu lực từ ngày 10/9, được đánh giá là một bước tiến quan trọng thay thế Nghị định 114/2021/NĐ-CP trước đó, khi đã đồng bộ hóa với Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Đầu tư công 2024 và các luật liên quan. Trong bối cảnh Việt Nam đặt ra mục tiêu tăng trưởng đầy tham vọng và nhu cầu lớn về vốn đầu tư cho cơ sở hạ tầng, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số cũng như ứng phó biến đổi khí hậu, việc khơi thông dòng vốn ODA và vay ưu đãi càng trở nên cấp thiết.

Trong hơn ba thập kỷ qua, nguồn vốn ODA và vay ưu đãi nước ngoài đã chứng minh vai trò không thể phủ nhận trong sự phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam. Hàng loạt công trình trọng điểm quốc gia, từ các tuyến đường cao tốc hiện đại như Cao tốc Bến Lức-Long Thành, Long Thành-Dầu Giây, đến những cây cầu biểu tượng như cầu Cần Thơ, cầu Mỹ Thuận, hay các dự án cải thiện môi trường đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh và Đường sắt đô thị Bến Thành-Suối Tiên… đều mang đậm dấu ấn của nguồn vốn này. Những dự án trên không chỉ nâng tầm cơ sở hạ tầng mà còn tạo ra tác động tích cực, lan tỏa sâu rộng, đặc biệt tại các khu vực miền Trung, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long.

Trong giai đoạn “chuyển mình” của đất nước, với quyết tâm chính trị cao về việc phấn đấu mục tiêu “tăng trưởng ít nhất 8% năm 2025 và hai con số trong các năm sau”, ông Phương cho rằng nhu cầu vốn cho các dự án “thay đổi trạng thái, xoay chuyển tình thế” là rất lớn. Đơn cử, các dự án trọng điểm tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long như Dự án giảm nghèo DPO với tổng vốn vay nước ngoài hơn 3 tỷ USD, Dự án Chống chịu biến đổi khí hậu vùng Đồng bằng Sông Cửu Long và chuyển đổi tổng hợp (MERIT trị giá gần 500 triệu USD), hay Dự án 1 triệu ha lúa trị giá 315 triệu USD vay vốn Ngân hàng Thế giới (WB), đang đòi hỏi một cơ chế quản lý vốn linh hoạt và hiệu quả.

Tuy nhiên, quá trình huy động, quản lý và sử dụng vốn ODA hiện này lại đang gặp một số hạn chế nhất định.

Ông Nguyễn Quốc Phương, Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Kinh tế đối ngoại, Bộ Tài chính, cho biết thủ tục hành chính phức tạp, tiến độ giải ngân chưa đáp ứng yêu cầu, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa đồng bộ cùng với một số cơ chế chồng chéo, gây khó khăn cho các chủ dự án, bộ, ngành và địa phương là những tồn tại cần phải giải quyết cấp bách.

Nghị định 242 ra đời với kỳ vọng sẽ giải quyết dứt điểm những điểm nghẽn trên nhằm khơi thông dòng vốn ODA và vốn vay ưu đãi trong thời gian tới.

Quy định thông thoáng, đơn giản hơn

Giới thiệu chi tiết về các thay đổi quan trọng của Nghị định 242, ông Nguyễn Trọng Nghĩa, đại diện Cục Quản lý nợ và kinh tế đối ngoại cho hay Nghị định tập trung vào bốn nhóm giải pháp lớn, có tính đột phá.

Thứ nhất là đơn giản hóa các thủ tục hành chính. Nghị định đã bãi bỏ nhiều quy định phê duyệt, thẩm định trung gian không cần thiết đối với dự án ODA, vay ưu đãi. Các thủ tục điều chỉnh văn kiện dự án cũng được rút gọn, chỉ yêu cầu lấy ý kiến Bộ Tài chính trong trường hợp điều chỉnh làm tăng vốn lớn. Quy trình tiếp nhận khoản vay, giao kế hoạch vốn, sử dụng vốn dư, lựa chọn ngân hàng phục vụ cũng được đơn giản hóa. Đáng chú ý, Nghị định giảm đáng kể các trường hợp phải điều chỉnh chủ trương đầu tư, giúp đẩy nhanh tiến độ dự án-một điểm nghẽn lớn trước đây.

Thứ hai là đẩy mạnh phân cấp, phân quyền. Đây là một trong những điểm cải cách mạnh mẽ nhất. Nghị định trao quyền quyết định chủ trương đầu tư dự án nhóm A và nhiều dự án trước đây thuộc thẩm quyền Thủ tướng Chính phủ cho bộ, ngành, địa phương. Cơ quan chủ quản được giao thẩm quyền tham gia phần lớn các dự án khu vực, trừ một số lĩnh vực đặc thù. Bên cạnh đó, Nghị định cũng phân cấp cho cơ quan chủ quản quyết định việc sử dụng vốn dư và điều chỉnh dự án của doanh nghiệp Nhà nước vay lại vốn ODA, vốn vay ưu đãi, tăng tính chủ động và trách nhiệm của các đơn vị thực hiện.

Thứ ba là hoàn thiện cơ chế và tháo gỡ các vướng mắc cụ thể. Nghị định làm rõ quy định về doanh nghiệp Nhà nước sử dụng vốn vay ODA, vay ưu đãi, tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư công. Bổ sung quy định về xử lý tài sản, trang thiết bị do nhà tài trợ bàn giao, bảo đảm cơ sở pháp lý minh bạch. Có điều khoản chuyển tiếp đối với hỗ trợ ngân sách có mục tiêu. Đáng chú ý, Nghị định đã bổ sung quy định phân cấp chi ngân sách cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tạo thuận lợi phát triển các lĩnh vực mới.

Cuối cùng, việc cho phép thực hiện rút vốn trên môi trường điện tử là một bước tiến quan trọng, phù hợp xu thế chuyển đổi số và yêu cầu của nhà tài trợ.

Bày tỏ sự lạc quan và kỳ vọng vào những thay đổi mà Nghị định 242 mang lại, ông Nguyễn Bá Hùng, chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng ADB tại Việt Nam, cho biết hiện ADB đang phối hợp với Thành phố Hồ Chí Minh triển khai dự án kiểm soát thoát lũ đô thị và đang trong giai đoạn chuẩn bị quyết định đầu tư.

"Với quy định thông thoáng hơn trong Nghị định 242, ADB lạc quan việc chuẩn bị dự án giữa ADB và cơ quan chủ quản sẽ nhanh hơn", ông Hùng nhấn mạnh.

Ông Hùng cũng khẳng định ADB và cộng đồng nhà tài trợ có mối quan hệ mật thiết với Bộ Tài chính và đã tham vấn chặt chẽ trong quá trình sửa đổi thủ tục. Cùng với đó, ông đề xuất Chính phủ tiếp tục rà soát quy định về Thỏa thuận và Điều ước quốc tế ký kết các thỏa thuận đi vay, coi đây là "không gian cải cách hiệu quả hơn nữa khi vừa phân cấp tốt hơn, đơn giản thủ tục tốt hơn và giúp việc kiểm soát hiệu quả chặt chẽ hơn."

Từ góc độ địa phương, ông Trần Hoàng Sơn, Phó Giám đốc Sở Tài chính Đắk Lắk, chia sẻ sau sáp nhập, ngoài nguồn vốn từ ngân sách và của nhà đầu tư trong nước thì ODA là nguồn vốn rất quan trọng, nhất là các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng có tổng mức đầu tư lớn, giúp địa phương xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống của nhân dân. Nghị định 242 đã đổi mới và tháo gỡ nhiều vấn đề địa phương đang vướng mắc. Đây là sự đổi mới và tạo thuận lợi cho địa phương tiếp cận nguồn vốn ODA phục vụ phát triển của địa phương.

Tuy nhiên, ông Sơn cũng đề xuất bỏ quy định trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề xuất dự án. Ngoài ra, Bộ Tài chính nên hỗ trợ thêm các địa phương về thư quan tâm bảo đảm tài trợ, cam kết của nhà tài trợ là những vấn đề mà hầu hết các địa phương đang lúng túng.

Đồng quan điểm về tầm quan trọng của nguồn vốn ODA, ông Lê Hồng Thái, đại diện Ban Giao thông Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết thành phố cần rất nhiều vốn để phát triển hạ tầng giao thông, cấp thoát nước và hạ tầng đô thị. Theo đó, ODA là nguồn vốn rất quan trọng, tuy nhiên việc sử dụng nguồn vốn ODA trước đây đã phát sinh những khó khăn do độ vênh giữa quy định của các nhà tài trợ và pháp luật Việt Nam cũng như hợp đồng quốc tế. Vì vậy, ông cho rằng việc Chính phủ ban hành Nghị định 242 là một hành động kịp thời và cần thiết để giảm thủ tục, rút ngắn thời gian thực hiện và kết thúc dự án ODA.

Một trong những quy định tiến bộ được ông Thái ghi nhận là việc "bỏ quy định đề xuất dự án trong thủ tục chuẩn bị dự án, chuẩn bị vốn," giúp các chủ dự án rút ngắn thời gian thực hiện khoảng 6 tháng. Bên cạnh đó, thời gian thẩm định dự án được rút ngắn cùng với việc phân cấp, phân quyền sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn rất nhiều cho Ban quản lý dự án, giúp cho việc chuẩn bị dự án và thực hiện dự án trôi chảy.

Ông Thái đề xuất trong quá trình thực hiện, cơ quan thực thi rất mong muốn được làm, làm nhanh và làm đúng, nhưng "sợ nhất là làm sai", nên rất mong có những hướng dẫn quy định rõ ràng để những người thực thi có cơ sở thực thi và thực thi đúng sẽ giúp ích cho việc phát triển cơ sở hạ tầng thành phố.

Ghi nhận những nội dung đề xuất, ông Nguyễn Quốc Phương khẳng định Bộ Tài chính cam kết sẽ đồng hành với các bộ, ngành, địa phương trong quá trình triển khai Nghị định. Bộ sẽ có những hướng dẫn và tháo gỡ kịp thời những khó khăn, vướng mắc phát sinh trong thực tế đồng thời tiếp tục cải cách thể chế, nâng cao năng lực quản trị nợ công, bảo đảm môi trường pháp lý minh bạch, thuận lợi, phù hợp chuẩn mực quốc tế, vì một Việt Nam phát triển bền vững và thịnh vượng./.

(Vietnam+)