Khoa học - công nghệ mở đường cho nông nghiệp miền núi phía Bắc bứt phá

Nhận diện đầy đủ tiềm năng và nút thắt phát triển

Với diện tích tự nhiên hơn 9.360km², trong đó gần 83% đất nông nghiệp, Phú Thọ cũng như nhiều địa phương trong vùng sở hữu điều kiện tự nhiên đa dạng, tạo nên các tiểu vùng sinh thái phong phú cho phát triển cây trồng, vật nuôi đặc hữu. Theo đồng chí Đinh Công Sứ, Phó chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ, sự phân hóa địa hình cho phép hình thành hệ thống cây trồng đa dạng, đồng thời thúc đẩy chuyển đổi theo hướng bền vững. Những năm gần đây, nông nghiệp Phú Thọ bước đầu hình thành sản xuất quy mô lớn, liên kết vùng nguyên liệu và phát triển theo mô hình hữu cơ, tuần hoàn. Các sản phẩm chủ lực như bưởi Đoan Hùng, chè Phú Thọ, cam, mía tím... đang góp phần định vị thương hiệu nông sản an toàn, thân thiện với môi trường.

Thu hoạch cam ở Hợp tác xã Nông nghiệp A Cao, xã Vân Hồ, tỉnh Sơn La. Ảnh: AN THÀNH ĐẠT

Tuy nhiên, sản xuất còn manh mún, đất đai suy thoái; hạ tầng giao thông, thủy lợi, chế biến chưa đồng bộ; nguồn nhân lực hạn chế; tác động của biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét. Đặc biệt, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn cao từ thị trường quốc tế khiến nhiều nông sản khó tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đồng chí Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh: Thành tựu nông nghiệp miền núi phía Bắc chưa tương xứng với tiềm năng tự nhiên và nguồn lực con người, trong khi đây là thời điểm vàng để bứt phá nếu đẩy mạnh liên kết giữa doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân và hệ thống viện-trường.

Khoa học-công nghệ, chìa khóa mở cánh cửa phát triển mới

Một trong những vấn đề cấp thiết là suy thoái đất sản xuất. Theo Thạc sĩ Lê Thị Mỹ Hảo, Viện Thổ nhưỡng Nông hóa, nhiều khu vực đang đối mặt với tình trạng chua hóa, rửa trôi, giảm chất hữu cơ và xói mòn. Việc ứng dụng bản đồ số tích hợp WebGIS để theo dõi các chỉ số đất và dữ liệu cây trồng trong dài hạn sẽ hỗ trợ quy hoạch sản xuất, cảnh báo sớm suy thoái và mở không gian cho doanh nghiệp, viện nghiên cứu phát triển ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), mô hình dự báo, bản đồ khuyến nghị phân bón.

Quy trình sản xuất dâu tây ứng dụng công nghệ cao ở xã Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Ảnh: AN THÀNH ĐẠT

Trong công tác khuyến nông, TS Hoàng Văn Hồng, Trung tâm Khuyến nông quốc gia (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, triển khai các mô hình trình diễn ứng dụng đổi mới sáng tạo giúp tăng hiệu quả sản xuất 10-30%. Năng suất lúa tăng 30-35%, thu nhập của nông dân tăng 20-25%, chi phí đầu vào giảm 5-10%. Đối với cây ăn quả, năng suất tăng 10-15%, toàn bộ sản phẩm được truy xuất nguồn gốc, nhiều diện tích đạt tiêu chuẩn VietGAP, hình thành vùng nguyên liệu theo tiêu chuẩn thị trường.

Dưới góc nhìn tổng thể, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Quốc Doanh khẳng định rõ sự chuyển biến trong cơ cấu cây trồng và phương thức canh tác. Việc nhiều địa phương như Sơn La chuyển đổi từ ngô nương sang cây ăn quả đem lại giá trị kinh tế cao hơn, đồng thời góp phần tăng độ che phủ rừng từ 37% năm 2005 lên khoảng 55% vào năm 2025. Ông cho rằng cần đẩy mạnh phát triển theo chiều sâu, xây dựng gói kỹ thuật riêng cho từng tiểu vùng sinh thái, gắn sản xuất với chế biến và du lịch nông nghiệp, nâng cao giá trị đặc sản địa phương.

Chuyển đổi số, liên kết vùng, phát triển nông nghiệp đa giá trị

Hướng phát triển mới được nhiều nhà khoa học thống nhất là đưa công nghệ số và khoa học-công nghệ trở thành động lực trọng tâm của tái cơ cấu nông nghiệp. Trọng tâm là nông nghiệp đa giá trị, phát thải thấp, thích ứng với biến đổi khí hậu. Các giải pháp được đề xuất gồm: Ứng dụng công nghệ số trong giám sát đất đai, sâu bệnh, dự báo thời tiết cực đoan; xây dựng chuỗi giá trị gắn với chế biến sâu và mở rộng thị trường xuất khẩu; phát triển các trung tâm đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp, tập trung vào AI, phương tiện bay không người lái (UAV), cảm biến thông minh; phát triển thương hiệu nông sản đặc hữu gắn với du lịch sinh thái và văn hóa bản địa.

Giống nho Hạ Đen được trồng phổ biến trên địa bàn tỉnh Sơn La. Ảnh: AN THÀNH ĐẠT

Nông dân xã Yên Châu, tỉnh Sơn La thu hoạch xoài xuất khẩu sang Trung Quốc. Ảnh: QUỐC TUẤN

Chỉ khi khoa học-công nghệ và chuyển đổi số được đặt ở vị trí trung tâm, nông nghiệp miền núi phía Bắc mới có thể giải quyết căn cơ những điểm nghẽn tồn tại lâu năm, phát huy trọn vẹn tiềm năng tự nhiên và lợi thế sinh thái. Sự chung sức của các bộ, ngành, viện, trường, doanh nghiệp và chính quyền địa phương sẽ tạo nền tảng vững chắc để nông nghiệp vùng trung du và miền núi phía Bắc phát triển xanh, bền vững, hiện đại, đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế-xã hội trong giai đoạn mới.