Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số: Động lực trung tâm cho tăng trưởng

Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tại các bộ, ngành đạt được nhiều thành tựu quan trọng. (Ảnh: ĐỖ BÍCH)

Ba trụ cột tạo nên đột phá

Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị xác định 3 trụ cột khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực trung tâm, góp phần tạo đột phá trong phát triển kinh tế-xã hội. Trong đó, khoa học, công nghệ là nền tảng tạo ra tri thức và công cụ mới, đổi mới sáng tạo là động lực, chuyển hóa các tri thức, công cụ mới thành ý tưởng và giải pháp để giải quyết các bài toán kinh tế-xã hội.

Theo báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ, hiện nay Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Ở trụ cột khoa học và công nghệ, các ứng dụng khoa học, công nghệ đã góp phần tạo ra năng suất lao động cao, cải thiện chất lượng tăng trưởng, thúc đẩy năng lực cạnh tranh quốc gia… Các lĩnh vực như công nghệ sinh học với việc tạo ra các giống cây trồng, vật nuôi mới và tiến bộ trong chẩn đoán, điều trị bệnh; công nghệ thông tin với sự phát triển của internet, máy tính và trí tuệ nhân tạo; công nghệ vật liệu mới như vật liệu siêu dẫn, siêu nhẹ; và công nghệ năng lượng với các nguồn năng lượng sạch và hiệu quả...

Không chỉ khoa học và công nghệ, trụ cột đổi mới sáng tạo cũng chính là động lực để biến ý tưởng thành giá trị kinh tế. Đổi mới sáng tạo giúp Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình, bằng cách khuyến khích phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo và hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia.

Vừa qua, lần đầu tiên, đổi mới sáng tạo được luật hóa và được đặt ngang hàng với khoa học và công nghệ, thể hiện sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển. Việt Nam có hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động, với hơn 3.000 startup năm 2024, và giá trị đầu tư mạo hiểm đạt 1 tỷ USD. Các thí dụ thành công như Vingroup với xe điện VinFast hay FPT với ứng dụng AI…

Cùng với khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia là yêu cầu cấp bách để đổi mới quản trị và phát triển kinh tế số. Chuyển đổi số giúp Việt Nam xây dựng Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số.

Báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ cho thấy, Việt Nam xếp hạng 52/193 về Chỉ số Chính phủ điện tử (EGDI) năm 2024, với 80% dịch vụ công trực tuyến mức độ 4. Kinh tế số đạt 16% GDP năm 2024. Chuyển đổi số sẽ là động lực cho tăng trưởng nhanh, giúp GDP tăng thêm 1,5-2% mỗi năm nhờ tối ưu hóa quy trình quản lý, quản trị và quy trình sản xuất.

Mặc dù đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những khó khăn thách thức về thể chế, nguồn nhân lực và sự liên kết giữa nghiên cứu với doanh nghiệp, đòi hỏi nỗ lực tiếp tục cải cách, đầu tư và ứng dụng các công nghệ mới để Việt Nam trở thành quốc gia phát triển.

Theo lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ, dựa trên tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, 2 mục tiêu then chốt là tăng trưởng GDP nhanh (2 con số) và bền vững, cùng với nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, được xác định là hướng đi chiến lược để Việt Nam thực hiện khát vọng trở thành nước phát triển có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và thu nhập cao vào năm 2045.

Để hoàn thành được mục tiêu đó thì vai trò của 3 trụ cột là yếu tố quyết định. Trụ cột khoa học công nghệ nâng cao chất lượng sản phẩm qua nghiên cứu ứng dụng, như phát triển vật liệu mới và công nghệ bán dẫn, giúp doanh nghiệp Việt Nam cạnh tranh với các nước khu vực.

Trụ cột đổi mới sáng tạo thúc đẩy văn hóa đổi mới sáng tạo, với mục tiêu 40% doanh nghiệp có hoạt động đổi mới vào năm 2030, tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao như phần mềm AI xuất khẩu.

Trụ cột chuyển đổi số cải thiện quản trị doanh nghiệp và chính phủ, với mục tiêu 80% doanh nghiệp số hóa quy trình, giảm chi phí vận hành 15-20% và tăng tốc độ tiếp cận thị trường quốc tế. Sự kết hợp này sẽ nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua tăng năng suất lao động.

Theo Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh, để phát triển 3 trụ cột này, cần tập trung vào hoàn thiện thể chế, khuyến khích đầu tư tư nhân vào nghiên cứu phát triển (R&D); phát triển nguồn nhân lực, với mục tiêu đạt 12 nhà nghiên cứu/1 vạn dân vào năm 2030; phát triển công nghệ thì tập trung vào các viện công nghệ và doanh nghiệp. Đồng thời, xây dựng hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia, kết nối đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp…

Ngoài ra, cần phải xây dựng hạ tầng số hiện đại, bao gồm trung tâm dữ liệu quốc gia; phổ cập kỹ năng số, với chương trình “học tập số” cho toàn dân; bảo đảm an ninh mạng, bảo vệ chủ quyền số. “Thí dụ, triển khai đô thị thông minh tại các thành phố lớn và thu hút doanh nghiệp công nghệ hàng đầu thế giới”, Thứ trưởng cho biết.

Tập trung phát triển công nghệ chiến lược

Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là nhiệm vụ riêng của ngành Khoa học và Công nghệ, mà đã và đang được nhiều bộ, ngành chú trọng phát triển và ứng dụng. Bộ Công Thương và Bộ Nông nghiệp phát triển sản xuất thông minh, ứng dụng công nghệ số trong quản lý chuỗi cung ứng, thương mại điện tử và truy xuất nguồn gốc nông sản. Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước đẩy mạnh Fintech, thanh toán điện tử và hóa đơn số… Những nỗ lực này cho thấy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã và đang trở thành động lực chung, góp phần hiện đại hóa quản lý nhà nước và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Đối với ngành Công Thương, hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong ngành nói chung và lĩnh vực công nghiệp nói riêng thời gian qua đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Nhiều nghiên cứu ứng dụng đã được triển khai, góp phần giải quyết các vấn đề kỹ thuật, nâng cao chất lượng sản phẩm và tối ưu hóa quy trình sản xuất.

Theo Thứ trưởng Công Thương Trương Thanh Hoài, ngành Công Thương là một trong các trụ cột đóng vai trò chủ lực trong hoạt động phát triển và tái cơ cấu nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng gắn với nâng cao năng lực cạnh tranh theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Vai trò của ngành càng trở nên quan trọng trong bối cảnh quốc tế, khu vực có những biến động phức tạp, khó lường từ các yếu tố thiên tai, dịch bệnh, chính trị và cạnh tranh, xung đột thương mại.

Bên cạnh đó, ngành Công Thương cũng tập trung hỗ trợ triển khai nghiên cứu, ứng dụng phát triển công nghệ trong công nghiệp và thương mại, ưu tiên các ngành công nghiệp mới, công nghiệp công nghệ cao, lĩnh vực ưu tiên có tiềm năng và thế mạnh trong quá trình thực hiện các Hiệp định thương mại tự do (FTA)…

Với vai trò của mình, Bộ Công Thương luôn xác định các công nghệ chiến lược và lĩnh vực ưu tiên tập trung nghiên cứu, phát triển ứng dụng công nghệ từ cuộc Công nghiệp lần thứ tư; xây dựng và triển khai Đề án Hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ 4.0 và phát triển sản xuất thông minh giai đoạn 2021-2030, tập trung vào các ngành, lĩnh vực ưu tiên, có lợi thế cạnh tranh và mức độ sẵn sàng chuyển đổi số cao…

Mặc dù đã có những kết quả nhất định, tuy nhiên, trong giai đoạn vừa qua hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo vẫn còn tồn tại những hạn chế như: Hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa thực sự đồng bộ, thiếu các dự án trọng điểm mang tính đột phá, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu thực tiễn của các lĩnh vực công nghiệp nền tảng, công nghiệp ưu tiên và công nghiệp chiến lược...

Ngoài ra, sự liên kết giữa các bên liên quan (Nhà nước-Nhà khoa học-Doanh nghiệp) còn hạn chế, chưa tạo được cơ chế hợp tác thực chất, hiệu quả; Năng lực đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp cũng còn hạn chế và cơ chế chính sách đôi khi chưa đủ linh hoạt để thúc đẩy các ý tưởng đột phá.

Trong giai đoạn tới, với sự dịch chuyển mạnh mẽ của chuỗi cung ứng toàn cầu và yêu cầu về phát triển bền vững, các lĩnh vực công nghiệp nền tảng (như vật liệu, cơ khí chế tạo), công nghiệp ưu tiên (như điện tử, công nghệ thông tin, năng lượng mới) và công nghiệp chiến lược (như công nghiệp bán dẫn, hydro xanh) sẽ đóng vai trò quyết định.

Theo Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công thương) thì hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo cần phải có trọng tâm, trọng điểm để phục vụ trực tiếp cho sự phát triển của các lĩnh vực này.

Do đó, để thúc đẩy hiệu quả hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Bộ Công Thương đã xác định những định hướng lớn trong đó tập trung các nhiệm vụ như: Triển khai Kế hoạch 01-KH/BCĐTW thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW, trong đó, nổi bật là việc phát triển ngành công nghiệp bán dẫn, tập trung vào khâu thiết kế, đóng gói, kiểm thử và làm chủ công nghệ một số vật liệu tiên tiến phục vụ công nghiệp công nghệ cao và quốc phòng.

Đồng thời, xây dựng Chương trình năng lượng quốc gia với định hướng phát triển mạnh mẽ năng lượng tái tạo, công nghệ lưu trữ, lưới điện thông minh, bảo đảm an ninh năng lượng gắn với cam kết Net Zero.

Trên lĩnh vực sản xuất, việc thúc đẩy ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật và tự động hóa được coi là chìa khóa để hình thành các nhà máy thông minh, nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh, khẳng định dấu ấn sản phẩm công nghệ “Make in Vietnam”.

Song song với đó, nghiên cứu, phát triển công nghệ đường sắt cao tốc Bắc- Nam phù hợp điều kiện Việt Nam và gắn kết với xây dựng siêu đô thị thông minh là bước đi chiến lược trong phát triển hạ tầng hiện đại. Đặc biệt, việc làm chủ công nghệ lõi như dữ liệu, AI, định vị-dẫn đường, an ninh mạng; thiết kế, chế tạo thiết bị không người lái và robot hiện đại, đa năng phục vụ sản xuất và đời sống dân sinh được coi là nền tảng để đất nước bắt kịp xu thế công nghiệp mới…

Về phía Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công sẽ tập trung thúc đẩy mô hình hợp tác “Ba Nhà” (Nhà nước-Nhà khoa học-Doanh nghiệp) một cách thực chất. Theo đó, nhà nước đóng vai trò kiến tạo, tạo hành lang pháp lý thuận lợi, có chính sách hỗ trợ tài chính, thuế quan phù hợp. Các Viện nghiên cứu, trường đại học cần gắn kết chặt chẽ hơn với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp. Phía doanh nghiệp cần chủ động đầu tư vào R&D và ứng dụng các kết quả nghiên cứu.

Bên cạnh đó, Cục đề xuất các đơn vị cần triển khai xây dựng các nền tảng kết nối, sàn giao dịch công nghệ, các sự kiện xúc tiến chuyển giao công nghệ thường xuyên; phát triển các mô hình hợp tác công tư (PPP) trong nghiên cứu và phát triển; thí điểm xây dựng các Trung tâm Đổi mới sáng tạo chuyên ngành đặt tại các khu công nghiệp, thu hút sự tham gia của ba chủ thể.

BÍCH LIÊN