Khoa học, công nghệ 'chảy' mạnh hơn vào doanh nghiệp

Hoạt động nghiên cứu, phát triển sản phẩm tại Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam-Hàn Quốc (VKIST). (Ảnh ĐỨC TÙNG)

Liên kết "3 nhà" diễn ra sôi động

Thay đổi rõ nhất trong hệ sinh thái khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo năm qua là hoàn thiện khung thể chế với tốc độ chưa từng có. Hàng loạt luật lớn đã được Quốc hội thông qua, như: Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp công nghệ số; Luật Trí tuệ nhân tạo, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ... Bên cạnh đó, 17 nghị định được xây dựng để tháo gỡ những điểm nghẽn kéo dài về cơ chế tài chính, định giá tài sản trí tuệ, quyền sở hữu và sử dụng kết quả nghiên cứu, cơ chế tự chủ của đơn vị khoa học và cơ hội doanh nghiệp tiếp cận nguồn lực khoa học, công nghệ.

Cùng với đó, lần đầu tiên, Chính phủ xác định 11 nhóm công nghệ chiến lược và 35 sản phẩm chiến lược quốc gia, giúp doanh nghiệp có định hướng đầu tư rõ ràng, biết lĩnh vực nào được ưu tiên và công nghệ nào sẽ được Nhà nước hỗ trợ. Môi trường số cũng được hình thành đồng bộ hơn với 84 nền tảng số quốc gia, 21 nền tảng vận hành, Cổng sáng kiến khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, Khung kiến trúc tổng thể số quốc gia và Sàn giao dịch công nghệ quốc gia. Những cấu phần này tạo hành lang số thuận lợi để doanh nghiệp tiếp cận công nghệ, chuyên gia và dữ liệu một cách nhanh hơn, minh bạch hơn.

Tác động của các chính sách mới đã tạo sức bật mạnh mẽ cho thị trường khoa học, công nghệ. Phòng Thí nghiệm trọng điểm quốc gia về Công nghệ lọc, hóa dầu-KeyLab PRT (Viện Hóa học Công nghiệp Việt Nam) là một trong những thí dụ điển hình. Nhìn lại kết quả một năm đồng hành cùng Nghị quyết 57, Giáo sư Vũ Thị Thu Hà, Giám đốc phòng cho biết, năm 2025 đã đánh dấu bước tiến đặc biệt quan trọng trong kết nối hiệu quả giữa phòng thí nghiệm và doanh nghiệp.

Một trong những dấu ấn lớn là Công ty cổ phần Lọc hóa dầu Bình Sơn (BSR) đặt hàng triển khai nhiệm vụ khoa học, công nghệ “Đồng nghiên cứu hoàn thiện công nghệ và sản xuất thử nghiệm nhiên liệu dầu diesel sinh học”, hướng tới đầu tư một nhà máy sản xuất quy mô công nghiệp dựa trên công nghệ đổi mới sáng tạo nội sinh. Phụ gia ECOAL của KeyLab PRT đã được ứng dụng thử nghiệm thành công tại Nhà máy Xi măng Tân Thắng (Tập đoàn TH) từ năm 2021, giúp tiết giảm chi phí than ước từ 130 đến 170 tỷ đồng mỗi năm và năm 2025 tiếp tục được lựa chọn là một trong những công nghệ chủ lực trong chiến lược phát triển xanh và bền vững của hệ sinh thái Balance Life.

KeyLab PRT đang kết nối với Công ty cổ phần Cao su Đà Nẵng nhằm phát triển các phụ gia tiên tiến, phụ gia xanh cho sản xuất lốp cao su đặc chủng phục vụ xuất khẩu. Đáng chú ý, ba công nghệ lõi khác mà KeyLab PRT dày công nghiên cứu hơn một thập kỷ qua đã được nhiều nhà đầu tư lựa chọn làm công nghệ trung tâm cho các dự án xây dựng nhà máy sản xuất sản phẩm công nghệ cao tại Việt Nam, với tổng mức đầu tư từ 1.000 đến 5.000 tỷ đồng.

Theo Giáo sư Thu Hà, Nghị quyết 57 cùng mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số đã tạo động lực để doanh nghiệp tìm đến các tổ chức nghiên cứu sở hữu công nghệ lõi và có năng lực hoàn thiện công nghệ. Khi mô hình tăng trưởng truyền thống đã tới hạn, doanh nghiệp buộc phải chuyển sang tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo và phát triển sản phẩm có hàm lượng khoa học cao.

Nhiều năm trước, kết quả nghiên cứu của các viện, trường muốn bước ra thị trường đều phải “tự bươn chải” vượt qua “thung lũng chết” khi thiếu nguồn lực tài chính đủ mạnh để hoàn thiện công nghệ. Nhưng thực tiễn hợp tác trong năm qua cho thấy khi nguồn lực doanh nghiệp đến kịp thời, đúng chỗ và đến ngưỡng cần thiết, quá trình đưa công nghệ vào phát triển kinh tế-xã hội được đẩy nhanh rõ rệt.

Viện Khoa học, công nghệ Việt Nam-Hàn Quốc (VKIST) là mô hình viện nghiên cứu đặc thù theo chuẩn quốc tế, suốt nhiều năm qua vẫn vướng về cơ chế tài chính, chuyển giao và khai thác tài sản trí tuệ, nhưng năm 2025 các điểm nghẽn được tháo gỡ. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Đức Lợi, Viện trưởng cho biết, viện và một số doanh nghiệp, địa phương đang hoàn tất những bước cuối cùng để ký kết chuyển giao các công nghệ, như: Test nhanh một số ung thư phổ biến, quy trình chiết xuất hoạt chất chống viêm từ cây hy thiêm, công nghệ sản xuất phèn nhôm từ nước thải của quá trình sản xuất nhôm… Những hợp đồng này được viện đánh giá là kết quả trực tiếp từ hành lang pháp lý mới như Nghị quyết 57, Luật Khoa học, công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Nghị quyết 193/2025/QH15…

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Trần Tuấn Anh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, nhiều bộ, ngành, địa phương đã triển khai các mô hình đổi mới, trong đó tiêu biểu là mô hình liên kết giữa viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp. Cộng đồng doanh nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học tham gia rất chủ động, doanh nghiệp tăng đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), tham gia đặt hàng nhiệm vụ và đồng hành trong triển khai sản phẩm mới. Việc liên kết “3 nhà” diễn ra sôi động giúp quá trình thực thi Nghị quyết 57 nhanh chóng có kết quả cụ thể và gắn chặt hơn với nhu cầu phát triển của từng ngành, từng địa phương.

Mục tiêu tăng tốc năm tới

Chuyển động rõ nét sau một năm thực hiện Nghị quyết 57 là sự thay đổi nhận thức về vai trò của khoa học, công nghệ, dẫn đến thay đổi phương thức làm việc. Đây chính là nền tảng quan trọng cho bước tiến sâu hơn trong những năm tiếp theo.

Phó Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Traphaco Nguyễn Huy Văn cho rằng, tinh thần hợp tác giữa các bên đã thay đổi rõ rệt. Trước đây, doanh nghiệp tìm đến các nhà khoa học; sau khi có các chính sách mới, đã có bốn cơ sở nghiên cứu chủ động đến doanh nghiệp để bàn bạc hợp tác, với quan điểm phát triển sản phẩm đến cùng chứ không dừng lại ở nghiệm thu đề tài như trước. Bản thân công ty cũng thay đổi để thích ứng, đó là thành lập phòng thí nghiệm “mở”, chia sẻ cho các nhà khoa học ở các viện, trường dùng chung trang thiết bị. Với cơ chế mới từ Nghị định 263/2025/NĐ-CP, công ty đang xây dựng mô hình mời các nhà khoa học đến làm việc tại doanh nghiệp để cùng phát triển sản phẩm, doanh nghiệp sẽ trả lương theo chế độ chuyên gia. Mô hình này được một số viện nghiên cứu, trường đại học lĩnh vực dược liệu ủng hộ, sẵn sàng bắt tay hợp tác trong thời gian tới.

Hiệp hội Doanh nghiệp khoa học và công nghệ cũng đã lan tỏa thông điệp “Làm thật là yêu nước” tới toàn thể cộng đồng doanh nghiệp, bởi chỉ có nghiên cứu thật, dám bỏ vốn cho R&D mới giải quyết những vấn đề bức thiết của xã hội, của doanh nghiệp và chỉ có làm thật mới tạo sức lan tỏa, thúc đẩy khoa học, công nghệ phát triển.

Năm 2026 được các cơ sở nghiên cứu, doanh nghiệp xác định là giai đoạn tăng tốc sau khi nền tảng về thể chế đã được hoàn thiện. Bên cạnh việc tiếp tục đồng hành cùng doanh nghiệp trong những dự án quy mô lớn, vừa thương mại hóa công nghệ, vừa tái đầu tư cho nghiên cứu mới, một số doanh nghiệp, viện nghiên cứu cho biết sẽ áp dụng quy định mới tại Nghị định 249/2025/NĐ-CP để thuê chuyên gia nước ngoài về phát triển công nghệ chiến lược và đẩy mạnh thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Lãnh đạo Công ty cổ phần Sao Thái Dương cho biết, đã lên kế hoạch triển khai các nghiên cứu về thuốc thảo dược cho năm tới, coi việc “làm thật” là cách duy nhất để chứng minh hiệu quả của chính sách.

Năm 2026, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết sẽ tập trung vào bốn nhóm nhiệm vụ, với trọng tâm xuyên suốt là tạo môi trường và động lực để doanh nghiệp trở thành trung tâm của đổi mới công nghệ và đổi mới sáng tạo, đó là: Tiếp tục hoàn thiện thể chế về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; triển khai mạnh mẽ Chương trình phát triển 11 công nghệ chiến lược; tăng cường các hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ; phát triển hạ tầng dữ liệu - nền tảng số phục vụ doanh nghiệp.

HÀ LINH